Οικείν

ΓΕΝΙΚΑ

Στη χώρα μας το πρόβλημα της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών, έχει τεθεί από την αρχή σε λάθος δρόμο. Στηρίχθηκε στη φιλοσοφία κυρίως της ανάπτυξης των δυνάμεων και των μέσων καταστολής. Παρόλη την καλή διάθεση όλων των εμπλεκομένων, τα αποτελέσματα που καταγράφουμε κάθε καλοκαίρι είναι απογοητευτικά.

Έχει επικρατήσει η μονολιθική άποψη, ότι μόνο με την αύξηση και τη βελτίωση του εξοπλισμού και του προσωπικού των δασοπυροσβεστικών υπηρεσιών, το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών και των ζημιών που προκαλούν θα περιορισθεί.

Παρά το ότι οι σχεδιασμοί και οι προγραμματισμοί γίνονται με μεγάλη προσοχή, υπάρχουν αρκετές ημέρες του χρόνου, που οι καιρικές συνθήκες είναι τέτοιες, ώστε και η καλύτερη οργανωμένη δασοπυροσβεστική υπηρεσία να μην μπορεί να σταματήσει την εξάπλωση μιας φωτιάς, εφόσον αυτή ξεκίνησε από τυχαίο γεγονός.

Σε πολλές χώρες η προσπάθεια των δασοπυροσβεστικών υπηρεσιών έχει στραφεί κυρίως στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Δηλαδή αυξάνουν την πιθανότητα, να μην ανάψει η φωτιά και όχι αφού ανάψει, πώς να τη σβήσουν. Διότι από τη στιγμή που θα ανάψει η φωτιά, υπάρχουν εκατοντάδες παράγοντες, που θα επηρεάσουν την εξέλιξή της (χρόνος εντοπισμού, χρόνος πρώτης προσβολής, ανάγλυφο, είδος καύσιμης ύλης, διαθέσιμο προσωπικό και μέσα και πολλοί άλλοι). Αρκεί μόνο ένας από τους παράγοντες αυτούς, να είναι αρνητικός, ώστε όλη η προσπάθεια να αποτύχει.

Γιατί όμως στη χώρα μας δεν υπάρχει σαφής και οργανωμένη προσπάθεια, για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών; Γιατί αυτό που για άλλες πυρόπληκτες χώρες αποτελεί το Α και το Ω της πολιτικής αντιμετώπισης του προβλήματος των δασικών πυρκαγιών, στη χώρα μας είναι τελείως άγνωστο;

Η πιο αξιόπιστη απάντηση είναι, ότι σχεδόν όλοι όσοι ασχολήθηκαν κατά καιρούς σε κεντρικό επίπεδο με το θέμα των δασικών πυρκαγιών, δέχθηκαν a priori¹ ότι τις φωτιές τις προκαλούν εκούσιοι εμπρηστές, κι επομένως αφού είναι μη ελεγχόμενοι, κάθε προσπάθεια μείωσης των επεισοδίων θεωρείται αναποτελεσματική. Έτσι ο όρος πρόληψη περιορίσθηκε σε αποσπασματικές ενέργειες κυρίως ορισμένων περιφερειακών Δασικών Υπηρεσιών, και αφορούν σε μέτρα μείωσης της καύσιμης βιομάζας, τη διάνοιξη αντιπυρικών ζωνών, την οργάνωση πυροφυλακίων ή τη δημιουργία ομβροδεξαμενών, την οργάνωση των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων κ.λπ.. Στα σχέδια πρόληψης των δασικών πυρκαγιών ο άνθρωπος ως ακούσιος εμπρηστής δε συμπεριλήφθηκε σχεδόν ποτέ.

Στην πραγματικότητα τα μέτρα αυτά δεν αποτελούν πρόληψη, αλλά απλά μείωση της δυνατότητας επέκτασης μιας φωτιάς, μετά το άναμμά της. Διότι η αντιπυρική ζώνη, το πυροφυλάκιο, το μονοβέργισμα των θάμνων, οι ομβροδεξαμενές, τα υδροστόμια δεν προλαμβάνουν την εκδήλωση μιας φωτιάς, παρά μόνο υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να βοηθήσουν στον έγκαιρο έλεγχό της. Φυσικά εάν τα μέτρα αυτά αποτελούν την πρόληψη, τότε τα θεωρούμενα καλύτερα προστατευμένα περιαστικά δάση, δε θα έπρεπε να καίγονται.

Πρόληψη δασικής πυρκαγιάς σημαίνει πρόληψη της πρώτης φλόγας. Η πραγματική γενεσιουργός αιτία κάθε δασικής πυρκαγιάς, μικρής ή μεγάλης, είναι το άναμμα ενός σπίρτου. Αν αυτό δεν ανάψει, δε θα υπάρξει και πυρκαγιά.

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος, για να μην ανάψει το σπίρτο, είναι η ουσιαστική ενημέρωση των πολιτών. Οι πυρκαγιές που προκαλούνται από αμέλεια, εκτιμάται ότι ξεπερνούν σήμερα το 75-80%. Πολλοί από τους καλόπιστους χρήστες του δάσους, είναι ήδη εμπρηστές ή υποψήφιοι εμπρηστές, χωρίς να το γνωρίζουν. Η κακή πληροφόρηση των τελευταίων χρόνων οδήγησε την Ελληνική κοινωνία σε έναν επικίνδυνο εφησυχασμό, αφού όλοι έχουν πεισθεί, ότι για να κάψεις το δάσος, πρέπει να είσαι επαγγελματίας εμπρηστής.

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, για να δούμε πώς φθάσαμε μέχρι εδώ, ώστε να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε ένα αξιόπιστο μηχανισμό ουσιαστικής πρόληψης των δασικών πυρκαγιών.

ΠΩΣ ΕΝΗΜΕΡΩΝΕΤΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ;

Οι δασικές πυρκαγιές άρχισαν να παρουσιάζονται ως σοβαρό οικολογικό πρόβλημα, από τότε που μπήκε στη ζωή μας η τηλεόραση. Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1970, οι δασικές πυρκαγιές απασχολούσαν μόνο τις τοπικές κοινωνίες και ποτέ δεν αποτέλεσαν εθνική είδηση. Η κατάσταση άλλαξε το καλοκαίρι του 1981, όταν η φωτιά σε μια επίδειξη απίστευτης θρασύτητας χτύπησε τα Βόρεια Προάστια, στην καρδιά της Αθήνας.

Από τη στιγμή που η εικόνα εισέβαλε στο σπίτι μας και οι περιγραφές των γεγονότων ακολούθησαν τη δραματική υπερβολή και των υπολοίπων ειδήσεων, οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν το συνηθέστερο θερινό θέμα. Όταν τα κανάλια αυξήθηκαν με την είσοδο της ιδιωτικής τηλεόρασης, οι εικόνες στάχτης και καταστροφής και οι δραματικές περιγραφές των ρεπόρτερ, τροφοδότησαν τη φαντασία μας με σενάρια συντέλειας του κόσμου.

Το πρόβλημα έγινε πιο κοντινό, όταν πολλοί κάτοικοι των αστικών κέντρων μετακόμισαν στις περιαστικές δασικές εκτάσεις και οι φλόγες εκτός από τα δένδρα, έβρισκαν στο δρόμο τους όλο και περισσότερα σπίτια. Οι καμένες περιουσίες, η απελπισία των παθόντων, οι μαύροι κορμοί των δένδρων, έδωσαν, όχι άδικα, σε ένα συνηθισμένο φυσικό φαινόμενο ηλικίας χιλιάδων χρόνων, διαστάσεις εθνικής καταστροφής.

Ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός, παρουσιαζόταν από τα Μ.Μ.Ε. τελείως ανεπαρκής, για να σταματήσει την υποτιθέμενη επερχόμενη ερημοποίηση της χώρας. Και έτσι άρχισε ο μύθος των εμπρηστών. Οι δασοπυροσβεστικές υπηρεσίες και γενικά η κρατική μηχανή βρέθηκε σε θέση άμυνας. Έπρεπε να δώσουν σαφείς εξηγήσεις σε έναν πανικόβλητο λαό, γιατί δε μπορούν να ελέγξουν τις πυρκαγιές. Και αντί να εφαρμόσουν μια επιθετική πολιτική ενημέρωσης για τα πραγματικά αίτια των δασικών πυρκαγιών και για την αντικειμενική αδυναμία των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη να ελέγξουν αυτό το φυσικό φαινόμενο, άρχισαν να ψελλίζουν δικαιολογίες, από τις οποίες πιο πειστική και πιο αποδεκτή φάνηκε να είναι αυτή των δόλιων εμπρηστών. Η αποδοχή της εξήγησης ήταν απόλυτα δικαιολογημένη. Εκούσιοι εμπρηστές πράγματι υπήρχαν σε όλες τις εποχές. Ήταν παλιότερα οι βοσκοί και τα τελευταία χρόνια αυτοί που εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία των νόμων, την απουσία κτηματολογίου και την κρατική ανοχή, εμπορεύτηκαν παράνομα χιλιάδες στρέμματα καμένων εκτάσεων που δεν τους ανήκε.

Στις δύο τελευταίες δεκαετίες ακόμη και οι πυρκαγιές που ξεκινούσαν από σκουπιδότοπο, καταλογίζονταν ως έργο αδίστακτων εμπρηστών. Δεν άργησε να παρουσιαστεί ένα εθνικό παραλήρημα αναθεματισμού με αποδέκτες, ολόκληρες κοινωνικές ομάδες που θεωρούνταν ύποπτες εμπρησμού. Αρκεί να είχε κάποιος την ατυχία να του δώσει το ίδιο το κράτος γη κοντά σε δάσος, για να θεωρηθεί και να στιγματισθεί ως ύποπτος εμπρησμού. Οι νόμιμοι ιδιοκτήτες κτημάτων, που παραχωρήθηκαν πριν δεκάδες χρόνια, κοντά στο Σέιχ-Σου, δέχθηκαν λεκτικές επιθέσεις και προπηλακισμούς, διότι θεωρήθηκαν όλοι ανεξαιρέτως ότι είχαν ευθύνη για την πυρκαγιά του δάσους.

Υπήρχε και εξακολουθεί ακόμη να υπάρχει τόση υπερβολή, που σύντομα ολόκληρη η κοινωνία πίστεψε, ότι για να βάλεις φωτιά σε ένα δάσος, θα πρέπει να έχεις ιδιαίτερες γνώσεις και ειδικούς εμπρηστικούς μηχανισμούς υψηλής τεχνολογίας. Θα πρέπει να γνωρίζεις την τοπογραφία της περιοχής, το είδος της βλάστησης, τις καιρικές συνθήκες των επόμενων ωρών.

Τόσο πολύ πεισθήκαμε για την ύπαρξη των οργανωμένων κυκλωμάτων, που οι αντιδράσεις φθάνουν μέχρι και σε επικίνδυνες υπερβολές. Έτσι ηγούμενος μεγάλου μοναστηριού δήλωνε, ότι εάν αντιληφθεί εμπρηστή δάσους, θα τον έπνιγε με τα ίδια του τα χέρια. Φυσικά και δεν το εννοούσε, όμως δείχνει το βαθμό που η λανθασμένη πληροφόρηση πέρασε μέσα μας. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι αξίζει η απώλεια δασοπυροσβεστών προκειμένου να διασωθούν κάποια δένδρα, αδικώντας τη γενναιότητα και τη θυσία των τελευταίων σύγχρονων ηρώων μας. Μερικοί πάλι υποστηρίζουν στα σοβαρά, ότι υπάρχει ευθεία σχέση μεταξύ χρονιάς εκλογών και έξαρσης των πυρκαγιών. Σε μια δημοκρατική χώρα, όπου οι βουλευτικές και οι δημοτικές εκλογές, με αυτές για την ευρωβουλή γίγονται σχεδόν κάθε χρόνο, βρέθηκε τρόπος να γίνει ένας επικίνδυνος συσχετισμός, χωρίς κανείς να μπει στον κόπο, να δει ότι, όταν έχουμε στην Ελλάδα έξαρση των πυρκαγιών, έχουν και οι υπόλοιπες μεσογειακές χώρες, αφού οι αυξομειώσεις του φαινομένου εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα καιρικά φαινόμενα ολόκληρης της Μεσογειακής Λεκάνης.

Μπροστά στην επικίνδυνη υπερβολή, το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης, εξέδωσε σειρά δελτίων τύπου, που ζητούσε να επικρατήσει ψυχραιμία και ότι η έξαρση των δασικών πυρκαγιών οφείλεται στον εφησυχασμό και τη μειωμένη προσοχή όλων μας όταν χρησιμοποιούμε τη φωτιά, σε ημέρες υψηλού κινδύνου. Στα δελτία αυτά επισημάνθηκε ο διαφαινόμενος κίνδυνος δημιουργίας νέας ομάδας εμπρηστών. Η υπερβολή στις αντιδράσεις, εξωθεί αντικοινωνικά ή ψυχοπαθολογικά άτομα, να προσπαθήσουν να προκαλέσουν την κοινωνία εκεί που φαίνεται ότι πονά, δηλαδή στον εμπρησμό των δασών. Η πρόβλεψη αποδείχθηκε σωστή. Τα τελευταία χρόνια έχουν εντοπισθεί ψυχικά διαταραγμένα άτομα, να προκαλούν εκούσιους εμπρησμούς, με μόνο λόγο να προκαλέσουν την κοινή γνώμη.

Κάπως έτσι φθάσαμε στον εφησυχασμό. Πεισθήκαμε ότι, αφού δεν επιθυμούμε να προκαλέσουμε πυρκαγιά, δεν υπάρχει τρόπος να το κάνουμε. Το τσιγάρο πετιέται από το παράθυρο του αυτοκινήτου, τα χόρτα καίγονται στους κήπους, οι ψησταριές ανάβουν μέσα στα δάση ακόμη και όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλότερες από τους 35^ο C και οι άνεμοι ισχυρότεροι από 7 μποφόρ.

Στην πραγματικότητα κάναμε ένα πισωγύρισμα πολλών χρόνων. Οι παλιότερες γενιές, μεγαλωμένες κοντά σε δάση ήξεραν την ευφλεκτικότητά τους και πρόσεχαν τη χρήση της φωτιάς κατά τους θερινούς μήνες.

Έτσι, επαναλαμβάνουμε ότι η έλλειψη σωστής πληροφόρησης οδήγησε στο κύμα των μεγάλων πυρκαγιών των τελευταίων χρόνων.

ΠΩΣ ΘΑ ΕΝΗΜΕΡΩΘΕΙ Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΑ;

Κατ’ αρχήν η ενημέρωση θα πρέπει να γίνει με κεντρικό σχεδιασμό. Το θέμα είναι πολύ σοβαρό για να αφήνεται στην ευχέρεια περιφερειακών υπηρεσιών ή σε μεμονωμένα άτομα, όσο άξια και αν είναι αυτά.

Την οργάνωση μιας κεντρικής πολιτικής ολοκληρωμένης και έγκυρης ενημέρωσης θα πρέπει να την αναλάβει ομάδα επιστημόνων και τεχνικών πολλών ειδικοτήτων, η οποία να αποτελείται από άτομα που γνωρίζουν το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών. Ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, δασολόγοι, βιολόγοι, πυροσβέστες, εκπαιδευτικοί, γιατροί, επικοινωνιολόγοι, διαφημιστές, γραφίστες, καλλιτέχνες είναι μερικές ειδικότητες, που πρέπει να εμπλακούν στο σχεδιασμό και την υλοποίησή της.

Το πρόγραμμα της ενημέρωσης πρέπει να είναι πολυεστιακό. Πρέπει να στοχεύει να εκπαιδεύσει όλους τους Έλληνες, κάθε ηλικίας, να μάθουν να ζουν με ασφάλεια σε ένα εύφλεκτο περιβάλλον, χωρίς να φοβούνται τις φωτιές και κυρίως χωρίς να τις προκαλούν. Επίσης πρέπει να είναι ευέλικτο και να έχει τη δυνατότητα να απορροφά και να διαχέει συνεχώς τις γνώσεις που αποκτούνται από τη διεθνή έρευνα και εμπειρία.

Πρέπει να υπάρχει ποικιλότητα έκφρασης. Η ίδια πληροφόρηση να μεταφέρεται με άλλα λόγια στα παιδιά και με άλλα στους ενήλικες. Να έχει άλλη αισθητική, όταν αφορά σε πινακίδες ή μπροσούρες, και άλλη όταν αφορά σε κινηματογραφικά φιλμ. Να έχει άλλη διάσταση για κατοίκους των πόλεων και των πεδινών περιοχών και άλλη για τους κατοίκους των ορεινών περιοχών. Κυρίως όμως να σέβεται το δέκτη και να μην προσβάλλει τη νοημοσύνη του. Δε χρειάζεται σε ενήλικες να αναφερθούν οι ωφέλειες και η ομορφιά του δάσους, αλλά τι θα πρέπει να προσέξει, για να μην καταστρέψει αυτή την ομορφιά.

Σήμερα ολόκληρη η ελληνική κοινωνία αγαπά πραγματικά τη φύση και ιδιαίτερα τα δάση μας. Αυτοί που έχουν λόγους να τα προστατέψουν είναι πια πολύ περισσότεροι κι αυτό πρέπει να το εκμεταλλευθούν οι σχεδιαστές της ενημέρωσης.

Ένας άλλος σκοπός της πληροφόρησης είναι, να διεγείρει τη συνεργασία όλων των φορέων προστασίας, των εθελοντικών ομάδων και του κοινού.

Η σωστή αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών ξεκινά από την ενημέρωση των πολιτών, και μάλιστα όταν αρχίζει από τις μικρότερες ηλικίες, γίνεται ακόμη πιο αποτελεσματική.

Η ανάπτυξη φιλοδασικών συναισθημάτων και κλίματος προστασίας των δασών, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εθελοντικών ομάδων (σύλλογοι, σχολεία, εργαζόμενοι, πρόσκοποι κ.λπ.), οι οποίες αναλαμβάνουν με τη σειρά τους, να διαπαιδαγωγήσουν το κοινό, αλλά και να προστατέψουν άμεσα το δάσος με περιπολίες και περιφρουρήσεις.

~

1. A priori: (λατ.) εκ των προτέρων· φιλοσοφ. όρος για να δηλώσει το από πριν δεδομένο, που δεν στηρίζεται στην εμπειρία: οι φυσικές επιστήμες δεν στηρίζονται σε a priori αλήθειες αλλά στην παρατήρηση | παρά τα διδάγματα της εμπειρίας: δεν είναι σωστό να δεχόμαστε a priori πολιτικές θέσεις και απόψεις.

Πηγή: Μαθαίνοντας να ζούμε με τις Δασικές Πυρκαγιές – Παύλος Κωνσταντινίδης

Παγοκρύσταλλοι στο θερμοκήπιο (Μέρος Ι)

Το ότι το πρόβλημα είναι πραγματικό κι ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει μια καταστροφή διαστάσεων που δεν έχουν προηγούμενο στην ιστορία έγινε φανερό από δυο εκθέσεις της CIA (έπαψαν να θεωρούνται απόρρητες το 1976), που ανακεφαλαίωναν τα επιστημονικά ευρήματα κι έδειχναν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονταν στο χείλος της αβύσσου. Η πρώτη, «Μια Μελέτη Κλιματολογικής Έρευνας σε Σχέση με Προβλήματα Συλλογής Πληροφοριών», που είχε γραφτεί από το Τμήμα Ερευνών και Ανάπτυξης για σκοπούς εσωτερικού προγραμματισμού, παρουσίαζε ξερά τα ευρήματα και τα πορίσματα του κλιματολογικού κύκλου, αναφορικά με το ότι σημειωνόταν απώλεια θερμοκρασίας και ότι ήταν επικείμενη η επόμενη περίοδος πάγων. Η δεύτερη, «Δυνητικές Επιπτώσεις των Τάσεων στον Παγκόσμιο Πληθυσμό, την Παραγωγή Ειδών Διατροφής και το Κλίμα», που γράφτηκε από τη Διεύθυνση Πληροφοριών της Υπηρεσίας Πολιτικών Ερευνών, πρόσθετε επιφυλακτικά ότι «αν συνεχιστεί η ψύξη για μερικές δεκαετίες, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα σημειωθεί παντελής έλλειψη τροφής».

Ο τρόπος που ήταν γραμμένη, ωστόσο, η δεύτερη αναφορά φανέρωνε ότι οι συντάκτες της είχαν συνειδητοποιήσει πως οι οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις μιας δραματικής κλιματολογικής μεταβολής, με την απειλή λιμών σε πολλές περιοχές του κόσμου, ξεπερνούσε σχεδόν τα όρια της ανθρώπινης κατανόησης. Με περίσσια τόλμη, αυτοί που είχαν επιχειρήσει ν’ αναλύσουν την κατάσταση προειδοποιούσαν ότι «θα σημειώνονταν ολοένα και πιο απεγνωσμένες απόπειρες από ισχυρά αλλά πεινασμένα κράτη να προμηθευτούν δημητριακά με κάθε δυνατό τρόπο». Οι οραματισμοί τους συμπεριλάμβαναν και την πιθανότητα του πολέμου: «Μαζικές μετακινήσεις, συνοδευόμενες μερικές φορές από τη χρήση βίας, θα αποτελούσαν καθημερινά φαινόμενα, ενώ θα εξαπλωνόταν παντού η πολιτικοοικονομική αστάθεια».

Πολύ ψυχρά συμπέραιναν ότι «στις φτωχές και αδύναμες περιοχές, ο πληθυσμός θα έπρεπε να μειωθεί σε επίπεδα που θα μπορούσαν να συντηρηθούν». Και στη συνέχεια, τα τελευταία λόγια, σαν προφητεία μιας μελλοντικής πολιτικής: «Το πρόβλημα του πληθυσμού θα λυνόταν από μόνο του μ’ έναν πολύ δυσάρεστο τρόπο». Με τον ευφημισμό αυτό, εννοούσαν τη γενοκτονία, μια κυνική αλλά εύκολη λύση τόσο για την ασιτία όσο και για το πληθυσμιακό πλεόνασμα».

Μέχρι το 1977, η χώρα άρχισε να μαστίζεται από σοβαρά κρούσματα ξηρασίας – ένα σαφές σύμπτωμα της ψύξης. Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να διαθέσει άλλα εξήντα εκατομμύρια acres γης για καλλιέργεια, προωθώντας ακόμα περισσότερο τις πωλήσεις χημικών λιπασμάτων, παρασιτοκτόνων και ζιζανιοκτόνων. Το αποτέλεσμα ήταν μια πολύ μεγάλη συγκομιδή σίτου και αραβοσίτου. Η ανά acre απόδοση, ωστόσο, ήταν μια από τις μικρότερες στην ιστορία της γεωργίας και το περιεχόμενο σε θρεπτικές ουσίες το χαμηλότερο από κάθε άλλη φορά. Το 1978 – όπως είχαν προβλέψει η CIA και όλοι σχεδόν οι κλιματολόγοι της «ψύξης» – η χώρα εξακολούθησε ν’ αντιμετωπίζει έλλειψη ειδών διατροφής.

Και η ξηρασία μεγάλωνε τις ερήμους σε ολόκληρο τον κόσμο. Από το 1976 οι εκτάσεις αρόσιμης γης στις Η.Π.Α., που συμπεριλαμβάνουν τη Μινεζότα, τη Βόρεια Ντακότα και τις νοτιότερες πολιτείες, παραλίγο να προσαρτηθούν ξανά σε αυτό που ρομαντικά ονομαζόταν στους χάρτες του 19^ου αιώνα «Μεγάλες Αμερικανικές Έρημοι». Για την άρδευση των σπαρτών, οι υπόγειες πηγές νερού κοντεύουν να στεγνώσουν, συντείνοντας στη μεταμόρφωση του εδάφους σε έρημο, γεγονός που, σύμφωνα με τους κλιματολόγους, συμβαίνει καθώς ψύχεται ο πλανήτης τα τελευταία 6,000 χρόνια.

Περίπου 4,500 χρόνια πριν, μια καταπράσινη και πυκνόφυτη περιοχή που ονομαζόταν Σαχάρα άρχισε να μεταμορφώνεται σε γυμνή έρημο. Κάπου 2,000 χρόνια αργότερα, την ακολούθησε η έρημος της Βόρειας Αμερικής. Ανάλογες ιστορίες περιγράφουν τη διαμόρφωση και άλλων μεγάλων ερήμων, όπως είναι η έρημος Γκόμπι στη Μογγολία – όλα αυτά αποτέλεσμα της ψύξης.

Το 1979, δόθηκε μια άλλη εξήγηση για το παράξενο γεγονός ότι το CO₂ στην ατμόσφαιρα δεν προκαλεί μόνο αύξηση της θερμοκρασίας στον ισημερινό αλλά και αύξηση του ψύχους στους πόλους κι ότι τελικά θα υπερίσχυε το δεύτερο. Ο δρ. Τζορτζ Κούκλα και ο δρ. Μ. Τσουντούρι δημοσίευσαν ένα άρθρο στο περιοδικό Nature, όπου έδειχναν ότι το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα δεν παγιδεύει μόνο τα υπέρυθρα μήκη κυμάτων που ανεβαίνουν από την επιφάνεια της γης, αυξάνοντας έτσι τη θερμότητα, αλλά φιλτράρει επίσης τα σχεδόνCO₂ στους πόλους, περισσότεροι πάγοι και χιόνια. Κι επειδή τα χιόνια κι οι πάγοι αντανακλούν ό,τι μένει από το φάσμα της ηλιακής ενέργειας και το στέλνουν πίσω στο διάστημα, όσο πληθαίνουν τόσο μεγαλύτερες ποσότητες ψύχους παράγουν.

Από το 1978 κιόλας, η ανησυχητική αύξηση των εκτάσεων που ήταν καλυμμένες από χιόνι κατά την περίοδο 1968-72 συζητήθηκε στο μεγαλύτερο επιστημονικό περιοδικό του κόσμου, το Science. Κι από τότε, τα νούμερα που αφορούν το χιόνι είναι πολύ υψηλότερα από εκείνα του 1972, που είχαν θεωρηθεί ρεκόρ. Η επίδραση του διοξειδίου του άνθρακα έχει κάνει τις θερμοκρασίες στο Βόρειο Ημισφαίριο να πέσουν δυο βαθμούς Κελσίου από το 1938. στο Νότιο Ημισφαίριο, όπου η κάλυψη του χιονιού είναι μικρότερη, η ψύξη δεν ήταν τόσο γρήγορη.

Βρέθηκε κι άλλη μια συσχέτιση ανάμεσα στην άνοδο του ψύχους και τον αριθμό των σεισμών. Όσο μεγαλύτερο το κρύο, τόσο περισσότεροι οι σεισμοί. Οι πάγοι και τα χιόνια που συσσωρεύονται στους πόλους πιέζουν τον πλανήτη, κάνοντάς τον να εξογκώνεται στα σημεία που υπάρχουν ρωγμές, σαν το μπαλόνι. Αυτό είναι που κάνει τα τεντωμένα από πριν γεωλογικά σεισμογενή ρήγματα να γλιστρούν: έτσι γίνονται σεισμοί. Αυτό προκαλεί επίσης την ηφαιστειακή δράση – δυνητικά ακόμα πιο επικίνδυνη – συμπιέζοντας το λιωμένο μάγμα και προκαλώντας εκρήξεις. Όσο μεγαλύτερο είναι το ψύχος κι όσο περισσότερο το χιόνι που πιέζει τους πόλους, τόσο πιο πολύ συμπιέζεται το μάγμα, με αποτέλεσμα τη δράση των ηφαιστείων.

Η αύξηση της ηφαιστειακής δραστηριότητας έχει κάνει τους κλιματολόγους ν’ ανησυχούν πολύ. Αν γίνουν δυο τρεις εκρήξεις ακόμα σαν εκείνες του Ταμπόρα ή του Ελ Τσιτσόν μέσα σε μια περίοδο πέντε χρόνων, το κάλυμμα της εκρηγνυόμενης σκόνης που θ’ απλωθεί κάτω από τον ήλιο, ικανό να μειώσει την ηλιακή ενέργεια για δυο ως έξι χρόνια, θα ήταν αρκετό για να κάνει τον πλανήτη να βουτήξει ξαφνικά σε μια νέα περίοδο πάγων.

Ένα συνέδριο ειδικών σε θέματα κλίματος και της επίδρασής του στην ανθρωπότητα, που διοργάνωσε ο ΟΗΕ το 1979, προειδοποίησε ότι ο κόσμος βρισκόταν ήδη σε μια περίοδο ψύξης, ότι η θεωρία της θέρμανσης ήταν περίπλοκη και αμφισβητήσιμη, ενώ η ψύξη συνιστούσε απειλή για τη ζωή και την οικονομία. Στο συνέδριο τονίστηκε ότι η πτώση ενός βαθμού Κελσίου θα μπορούσε να είχε σαν αποτέλεσμα μια ζημία 19 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ρύζι και 28 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ξυλεία κωνοφόρων δέντρων για την Ε.Σ.Σ.Δ.

Για να δούμε ποιες ήταν οι επίσημες σοβιετικές απόψεις σχετικά με την ψύξη, απευθυνθήκαμε στο δρα Βίκτορ Κόβντα, διευθυντή στου Επιστημονικού Συμβουλίου Προβλημάτων Εδαφολογίας και Εκχέρσωσης Εδαφών της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών. Από τη Μόσχα μας απάντησε:

«Σαν εδαφολόγος, ασχολούμαι πολύ τόσο με οικολογικά προβλήματα όσο και με τα προβλήματα που αφορούν τις σημερινές κλιματολογικές τάσεις. Είμαι πλήρως ενημερωμένος σχετικά με την υπάρχουσα πρόγνωση για την παγκόσμια άνοδο της θερμοκρασίας, που οφείλεται σε αυξημένη συγκέντρωση του CO₂ στην ατμόσφαιρα. Οι παρατηρήσεις, όμως πολλών Σοβιετικών επιστημόνων στην Ε.Σ.Σ.Δ. με έχουν υποχρεώσει να πιστέψω ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο και ότι η τάση που παρουσιάζεται τα τελευταία 15-20 χρόνια είναι σαφώς τάση ψύξης.

»Τα σημάδια της μετακίνησης μόνιμα παγωμένου υπεδάφους προς το νότο, κάποιας βράχυνσης των περιόδων βλάστησης και της αυξημένης δριμύτητας των χειμώνων, μαζί με τις αυξημένες περιόδους πάγων στις βόρειες θάλασσές μας, εμένα μου φτάνουν προσωπικά σαν επιχειρήματα.

»Μπορεί να είναι ζήτημα μιας παροδικής διακύμανσης (σαν αυτές που έχουν σημειωθεί στο παρελθόν) ή μπορεί να είναι κάλλιστα η απαρχή της επόμενης περιόδου πάγων. Σημάδια θέρμανσης ωστόσο δεν υπάρχουν και σ’ αυτό είμαι κατηγορηματικός. Μια προηγούμενη δήλωσή μου για το ότι η ψύξη συμβαδίζει με την αύξηση άγονων εκτάσεων, κάτι που μπορούμε να δούμε σήμερα σχεδόν παντού, έχει δημοσιευτεί πολλές φορές τόσο στα ρωσικά όσο και στα αγγλικά».

Σαν ένα μέρος της λύσης ο Κόβντα πρόσθετε:

«Είμαι βέβαιος ότι η πραγματική σύγχρονη γεωργία με επιστημονικές βάσεις πρέπει να είναι μόνο οικολογο-βιολογο-οργανική, με τακτική χρήση κομπόστου, κοπριάς, ορθή αμειψισπορά (συμπεριλαμβανομένων και των οσπρίων) και, ανάλογα με τα σπαρτά, επαναφορά ανόργανων στοιχείων.»

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Κ. Μπέρτραντ Σουλτς, καθηγητής γεωλογίας στο πανεπιστήμιο της Ντεμπράσκα, προειδοποιεί για μια επικείμενη περίοδο πάγων, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Καναδάς δε θα μπορεί να καλλιεργήσει στάρι και η Σοβιετική Ένωση δε θα έχει αρκετή τροφή για να ταΐσει τον πληθυσμό της. Στην Αλμπέρτα έχουν ήδη πάψει να έχουν τις σαράντα μία μέρες χωρίς παγωνιά που απαιτούνται για το θερισμό.

Μαζί με την επιστολή του δρα Κόβντα, ήρθε μια έκθεση από το Κολοράντο να προσθέσει κι άλλα καύσιμα στις ανησυχίες των κλιματολόγων «ψύξης». Ο Άνταμ Τρόμπλι, εφευρέτης ενός ομο-πολικού κινητήρα και υπεύθυνος του Προγράμματος Γη – μιας προσπάθειας ν’ αποκαλυφτούν και να δημοσιευτούν κρυμμένες αλήθειες για τις κλιματολογικές και περιβαλλοντολογικές μεταβολές του πλανήτη – προειδοποιεί ότι το πρόβλημα είχε γίνει ακόμα πιο περίπλοκο από ένα φαινόμενο που το κρατούσε μυστικό η αμερικανική κυβέρνηση και που είχε σχέση με μια από τις σημαντικότερες αιτίες για την τάση ψύξης: τη σκόνη στην ατμόσφαιρα.

Το περίεργο είναι ότι η ιστορία αρχίζει με την κατασκευή του Φράγματος του Ασουάν στο Νείλο, στο κάτω μέρος της Αιγύπτου, αρχές της δεκαετίας 1960-70. αυτό το τερατώδες κατασκεύασμα κόβει εντελώς το δρόμο σε εκατομμύρια τόνους πλούσιας για τη γεωργία λάσπης που, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, έφερνε ο Νείλος για να θρέψει το Δέλτα, το οποίο με τη σειρά του «θήλαζε» τη Μεσόγειο, επιτρέποντας την ανάπτυξη τόνων φυτοπλαγκτού στα ζεστά νερά της, πλαγκτού που ρουφούσε CO₂ από τον αέρα.

Όταν το δέλτα του Νείλου αποκόπηκε από τη ζωοδότρα λάσπη, το πλαγκτόν της Μεσογείου, όπως αποκάλυψε ο Γάλλος ωκεανογράφος Ζακ Κουστό, άρχισε να πεθαίνει. Σήμερα το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου είναι ουσιαστικά νεκρό και το δυτικό της τμήμα ετοιμοθάνατο. Ακόμα πιο πρόσφατα και πολύ πιο δραστικά, ο Κουστό προειδοποιεί ότι ρυπαίνεται ο Ατλαντικός Ωκεανός σε τέτοιο σημείο που θα πεθάνει κι αυτός μέσα σε δέκα χρόνια, αν δε ληφθούν μέτρα για να διορθωθεί η κατάσταση.

Από κλιματολογική άποψη, οι συνέπειες της καταστροφής στη Μεσόγειο είναι αφάνταστα τρομακτικές. Επειδή το φυτοπλαγκτόν της θάλασσας απορροφούσε και μεταστοιχείωνε τις όλο και μεγαλύτερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα που έβγαζαν οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις της Ευρώπης από τις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, η Μεσόγειος λειτουργούσε σαν ένα τεράστιο σφουγγάρι για το αέριο που κατευθυνόταν προς το νότο, αιχμαλωτίζοντάς το πριν προλάβει να φτάσει στη Βόρεια Αφρική. Στην εποχή μας, όμως, το βαρύ, φορτωμένο από θερμότητα αέριο, ανεμπόδιστο από τη θάλασσα, περνάει πάνω από την έρημο της Σαχάρας, που δεν έχει καμιά βιομάζα για να το απορροφήσει.

Αρχίζοντας γύρω στο 1969, ασυνήθιστα ισχυροί άνεμοι φυσούσαν πάνω από τη Σαχάρα, στέλνοντας την άμμο στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, όπου γινόταν μια υπερβολική τριβή: οι στρόβιλοι άλεθαν τους κόκκους της άμμου, που ήταν πολύ μεγάλοι για να αιωρούνται στην ατμόσφαιρα, σε αυτό που είναι επιστημονικά γνωστό σαν αιωρούμενα σωματίδια, κάτι που ισοδυναμεί με σκόνη.

Μέχρι το 1970, όπως αποκάλυψαν φωτογραφίες βγαλμένες από δορυφόρους, ένα τεράστιο χρόνιο σύννεφο σκόνης άρχισε να αιωρείται πάνω από την έρημο, στην κορφή του οποίου υψωνόταν συνήθως τις νυχτερινές ώρες μια στήλη θερμότητας γνωστή σαν Καμινάδα της Σαχάρας. Το διοξείδιο του άνθρακα, καθώς μεγάλωνε η ποσότητά του στον ανερχόμενο αέρα της καμινάδας, σχημάτιζε ένα χωνί θερμότητας και μείωνε την κάθετη έντασή της, βάζοντάς του μια τάπα.

Έχοντας χάσει τα «καύσιμά» της, αυτή η τεράστια «μηχανή καιρού» που την αποτελούσε η καμινάδα, δεν μπορούσε πια να στείλει αέρα στην τροπόσφαιρα, απ’ όπου, όταν κρύωνε, θα κατέβαινε για να συναντηθεί με τα καιρικά μέτωπα που έρχονται από τη νότια πολική περιοχή, για να δημιουργήσουν από κοινού όμορφα, γεμάτα από βροχή σύννεφα, τύπου σωρειτομελανία και στρωματοσωρείτη πάνω από τη λεκάνη του ποταμού Κόνγκο, όπου βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα παρθένα δάση του κόσμου. Αυτή η ίδια βροχή που δημιούργησε το δάσος έπεφτε επίσης σε μια ημιάγονη ζώνη που είναι γνωστή σαν Σαχέλ, η οποία άρχισε να στεγνώνει τόσο καταστροφικά, ώστε εκατομμύρια κατοίκων της έχουν πεθάνει από ασιτία κι έχει αναγκάσει τους νομάδες να μεταναστεύσουν προς το νότο, ψάχνοντας για νέα κομμάτια γης που θα εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους.

Αυτή η αποδημία επιδείνωσε ακόμα περισσότερο τα προβλήματα της Μαύρης Αφρικής, καθώς οι νεοφερμένοι, λόγω αμάθειας, άρχισαν να καίνε δασώδεις περιοχές για να τις χρησιμοποιήσουν σαν αγρούς και βοσκοτόπια. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 οι αστροναύτες του Sky Lab μπορούσαν κι έβλεπαν τον καπνό από αυτές τις φωτιές να σκεπάζει μεγάλες εκτάσεις λίγο έξω από την περιοχή του Σαχέλ. Μια φωτογραφία της NASA, βγαλμένη το 1985 πάνω από τη Σαχάρα και σε τέτοιο ύψος που καλύπτει δέκα χιλιάδες τετραγωνικά μίλια γήινης επιφάνειας, έδινε την εντύπωση φωτογραφίας τραβηγμένης από αεροπλάνο που πετούσε χαμηλά πάνω από το Λος Άντζελες, μια μέρα με ιδιαίτερα πυκνό «νέφος».

«Αυτό που βλέπετε είναι δέκα χιλιάδες τετραγωνικά μίλια σκόνης», είπε ο Τρόμπλι, που είχε πάρει την καταπληκτική πληροφορία από τον Ρίτσαρντ Άντεργουντ, επί είκοσι χρόνια υποδιευθυντή της Φωτογραφικής Υπηρεσίας της ΝΑΣΑ, ότι η έρημος Σαχάρα μετακινείται προς το νότο με ταχύτητα από πέντε ως τριάντα χιλιόμετρα το χρόνο.

Για να τονίσει πόσο απίστευτα μεγάλο είναι το πρόβλημα, ο Τρόμπλι μας έδειξε κι άλλες διαφάνειες της ΝΑΣΑ, παρ’ όλο που δεν είχε επιτραπεί ακόμα η δημοσίευσή τους. Μια από αυτές, τραβηγμένη από το Gemini το 1965 πάνω από την Κεντρική Αφρική, έδειχνε τα καταγάλανα νερά της λίμνης Τσαντ, στο μέγεθος της λίμνης Ίρι, που φτάνουν σε βάθος τα 150 μέτρα. Μια δεύτερη φωτογραφία, βγαλμένη το 1982, έδειχνε την ίδια λίμνη, που είχε χάσει όλο σχεδόν το νερό της. «Ο λόγος που χρησιμοποιώ τη φωτογραφία του 1982», εξήγησε με έμφαση ο Τρόμπλι, «είναι επειδή το 1985 αυτό που ήταν άλλοτε η λίμνη Τσαντ δε φαίνεται σχεδόν καθόλου».

Μια άλλη κάθετη φωτογραφία, εξίσου δραματική, έδειχνε εκατοντάδες τετραγωνικά μίλια δάσους που καιγόταν κοντά στα σύνορα Ζαΐρ – Ανγκόλα. Εκατοντάδες φωτεινές κουκκίδες φαίνονταν μέσα από κάτι που, αν κι έδινε την εντύπωση σύννεφου, στην πραγματικότητα ήταν καπνός, καθαρή μαρτυρία των απεγνωσμένων ανθρώπινων προσπαθειών να δημιουργήσουν αρόσιμη γη σε βάρος των δέντρων. «Τα δάση αυτά», είπε ο Τρόμπλι, «απορροφούσαν CO₂ και το μεταστοιχείωναν. Τώρα που κάηκαν, έχουν γίνει τα ίδια πηγή διοξειδίου του άνθρακα».

Μια άλλη διαστημική φωτογραφία αποκάλυπτε πώς οι πλαγιές στα ογδόντα μίλια μήκος του κόλπου Τζούμπα στο άλλοτε όμορφο τροπικό νησί της Μαδαγασκάρης απογυμνώνονταν από τα δάση τους, για την εξωτική ξυλεία που είχε προορισμό την Ιαπωνία. Τέλος, μια ακόμα φωτογραφία έδειχνε από ψηλά πώς οι μετανάστες από τις πολυάνθρωπες πόλεις της Βραζιλίας ξεγύμνωναν την Αμαζονία και άλλες περιοχές για να φτιάξουν ιδιωτικές φάρμες, σε μια καταστροφή δασών που ξεπερνούσε ακόμα κι αυτή την εταιρεία του «Big Mac», η οποία αφανίζει δάση για να δημιουργήσει βοσκότοπους για αγελάδες που παράγουν χάμπουργκερ.

Τα σοβαρά κρούσματα ξηρασίας, που θεωρούνται από τους πιο πολλούς παροδικά, αν κι εξακολουθούν να μαστίζουν την Αφρική και άλλες περιοχές τα τελευταία χρόνια, οφείλονται, κατά ένα μεγάλο μέρος, στο μόνιμο σύννεφο σκόνης που σήμερα επηρεάζει όχι μόνο το Σαχέλ αλλά και όλη σχεδόν την αφρικανική ήπειρο, ανατολική, κεντρική και νότια.

Το 1984, το ηλεκτροστατικό, ολοένα και μεγαλύτερο σύννεφο σκόνης άρχισε να κινείται προς τη δύση πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό. Είναι κάτι που φαίνεται τόσο καθαρά σε μια φωτογραφία της ΝΑΣΑ, ώστε η μετακίνησή του παύει ν’ ανήκει στα πλαίσια της θεωρίας. Όταν έφτασε στον Κόλπο του Μεξικού, δε σταμάτησε, αλλά συνέχισε να κινείται από πάνω του, παχύ σαν σούπα από φακές, προς το Λονδίνο. Το αποτέλεσμα ήταν η Γκλόρια, μια λαίλαπα με τη μεγαλύτερη ακτίνα καταστροφών στην ιστορία της ανθρωπότητας, που ακολουθήθηκε το 1988 από τον ακόμα ισχυρότερο Γκίλμπερτ και άλλες, με ανέμους που οφείλονταν τουλάχιστον εν μέρει στη σκόνη, η οποία προκάλεσε τη μεγαλύτερη σε διάρκεια περίοδο τυφώνων στην ιστορία του κόλπου.

Η σκόνη δε σταμάτησε το ταξίδι της προς τη δύση κι έφτασε μέχρι τα νησιά της Χαβάης. Εκεί, η καταμέτρηση έδειξε πολύ περισσότερη σκόνη από αυτή που περίμεναν, με τετραπλάσια ικανότητα διατήρησης της θερμότητας. Όταν η σκόνη παγιδεύει τη θερμότητα και δεν την αφήνει να τραβήξει προς βορρά, ο ψυχρός αέρας που κινείται προς νότο μπορεί να προχωρήσει ανεμπόδιστα πιο μακριά και να φτάσει πιο νωρίς απ’ όσο συνήθως, προκαλώντας ψυχρότερο καιρό σε διάφορα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών και καθυστερώντας τη συμπύκνωση στο φυσιολογικά βροχερό Βορειοδυτικό Ειρηνικό.

Το CO_2, λέει ο Τρόμπλι, απορροφά θερμότητα όχι μόνο από την ηλιακή υπέρυθρη ακτινοβολία αλλά κι από το μανδύα της γης, που τη μεταβιβάζει στο φλοιό της. Η θερμότητα αυτή, αντί να πηγαίνει στο διάστημα, φυλακίζεται στην ατμόσφαιρα που είναι γεμάτη από CO_2, με αποτέλεσμα να φτάνει μια τεράστια ποσότητα στο φλοιό, όπως έχει αποδείξει η μεγάλη αύξηση παγετώνων από το 1975, από τα Ιμαλάια μέχρι την Αλάσκα και τη Σιβηρία, και η δημιουργία περισσότερων παγόβουνων στην Ανταρκτική, συμπεριλαμβανομένου και του πιο μεγάλου που έχει δημιουργηθεί ποτέ, στα τέλη του 1987.

Πριν φύγουμε, ο Τρόμπλι μας έδειξε μια ακόμα φωτογραφία βγαλμένη από το διάστημα το 1985. «Αυτή η γαλάζια άκρη της Καραϊβικής», είπε κι ο τόνος της φωνής του αυτή τη φορά δεν ήταν εμφαντικός αλλά πραγματικά φοβισμένος. «Αυτό το θαμπό κίτρινο κομμάτι είναι μια μάσκα σκόνης. Δέκα χιλιάδες τετραγωνικά μίλια έκταση. Οι μετρήσεις του Κουστό επιβεβαίωσαν πόσο μειωμένο είναι το φως του ήλιου που φτάνει στην επιφάνεια του ωκεανού. Αν προσθέσετε το γεγονός ότι είκοσι οκτώ εκατομμύρια acres δάσους κόπηκαν μόνο τον περασμένο χρόνο, χωρίς να συμπεριλάβουμε τι κάηκε στην επιφάνεια της γης, στα τριάντα δισεκατομμύρια τόνους CO₂ που στέλνουν στην ατμόσφαιρα οι βιομηχανίες, θα πάρετε μια ιδέα για το πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα κι ότι ο μόνος τρόπος ν’ αντιμετωπιστεί είναι πραγματική, προσγειωμένη, πρακτική δράση. Είμαστε τυχεροί που η σκόνη βρίσκεται μόνο στην τροπόσφαιρα, οκτώ με δέκα μίλια πάνω από την επιφάνεια της γης. Αν ήταν χαμηλότερα, μες στη στρατόσφαιρα, το πρόβλημα θα ήταν ακόμα πιο μεγάλο. Η Μητέρα Γη όμως είναι αρκετά άρρωστη, έτσι όπως είναι. Κι όταν αρρωστήσει η μαμά, τι γίνονται τα παιδάκια;»

Η φροντίδα του εδάφους του πλανήτη ίσως θα πρέπει να είναι τώρα η βασική μας προτεραιότητα για έναν ακόμα σημαντικότερο λόγο: να σώσουμε τον κόσμο από την άμεση απειλή των παγετώνων. Όλη η επιφάνεια του υγιούς εδάφους μας, όλοι οι μικροοργανισμοί μέσα του κι όλα τα φυτά που ευδοκιμούν πάνω του, από λειχήνες μέχρι τα μεγάλα παρθένα δάση, έχουν πάρει την τροφή τους από δισεκατομμύρια τόνους σκόνη βράχων σε βουνά, αλεσμένη και ξεπλυμένη από παγετώνες που ακόμα λυώνουν από την τελευταία μεγάλη περίοδο των πάγων, εδώ και δώδεκα περίπου χιλιάδες χρόνια, για να διασκορπιστεί σε όλη την υφήλιο από ανεμοστρόβιλους κι ανεμοθύελλες. Αυτή η ζωοδότρα σκόνη κοντεύει να εξαντληθεί τώρα και η πολύτιμη επιφάνεια του εδάφους μας διαβρώνεται αδικαιολόγητα. Αν δεν γίνει κάτι για να ξαναγεμίσουμε το έδαφος με σκόνη βράχων, προειδοποιεί μια ομάδα ανήσυχων ειδικών, θα το κάνει μια άλλη μεγάλη περίοδος πάγων για λογαριασμό μας.

Δυο ριζικά αντίθετες θεωρίες για μια επικείμενη κλιματολογική μεταβολή έχουν χωρίσει τους «ειδικούς» της χώρας σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Το ένα ισχυρίζεται ότι ο πλανήτης ζεσταίνεται σταδιακά κι ότι δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος για την ανθρωπότητα, το άλλο διατείνεται ότι ψύχεται, κι ότι ο κίνδυνος μιας άλλης περιόδου πάγων είναι άμεσος, με όλες τις συνέπειες μιας τέτοιας συμφοράς, γνωστές και άγνωστες. Και οι δυο παρατάξεις ρίχνουν την ευθύνη γι’ αυτή την κατάσταση σε αυτό που ονομάζουν φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Η ιδέα διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1861 από το διάσημο Ιρλανδό νατουραλιστή φιλόσοφο Τζον Τίνταλ, όταν άφησε να εννοηθεί ότι οι αυξημένες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρά μας θα μπορούσαν κάποια μέρα να δημιουργήσουν θερμοκρασίες επιφάνειας-αέρα αρκετά υψηλές ώστε να αποτελέσουν πρόβλημα. Όταν καίγονται κάρβουνα, πετρέλαιο και φυσικά αέρια, τα δυο βασικά προϊόντα καύσης είναι υδρατμοί και διοξείδιο του άνθρακα, η μισή ποσότητα από τα οποία περίπου παραμένει στην ατμόσφαιρα. Όπως είναι και τα δυο διάφανα, επιτρέπουν στις ακτίνες του ηλίου να περνούν από μέσα και να φτάνουν στη γη, αλλά παγιδεύουν την αντανακλώμενη ζέστη, όπως γίνεται και με το θερμοκήπιο.

Οι υποστηρικτές ανόδου της θερμοκρασίας, υποστηριζόμενοι με τη σειρά τους από τις επίσημες κυβερνητικές υπηρεσίες κι έχοντας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με το μέρος τους, που δίνουν ευρύτερη δημοσιότητα σε ό,τι λένε, ισχυρίζονται ότι η αυξανόμενη στάθμη διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, κάτι που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην καύση πετρελαίου, δημιουργεί ζεστό αέρα, παγιδευμένο στον ισημερινό, ο οποίος, μη μπορώντας να σκορπιστεί ξανά στο διάστημα, απειλεί με τήξη τις παγωμένες βουνοκορφές.

Η πόλη της Νέας Υόρκης, λένε, κινδυνεύει κάποια μέρα όχι να ξανασκεπαστεί από ένα μίλι πάγων, όπως είχε γίνει δώδεκα χιλιάδες χρόνια πριν, αλλά να έχει ένα κλίμα σαν εκείνο του Φορτ Λοντερντέιλ, με τους δρόμους της σαν διώρυγες για μια θάλασσα η στάθμη της οποίας θα ανέρχεται σταδιακά κατά τη διάρκεια όλου του επόμενου αιώνα. Έτσι, το πετροχημικά ελεγχόμενο κατεστημένο δεν έχει κάνει τίποτα για τη λήψη αυστηρών αντίμετρων, άλλο από το να συζητάει αόριστα για τη μείωση κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων.

Από την άλλη πλευρά, οι οπαδοί της ψύξης, κυρίως καθηγητές κλιματολογίας και παλαιοκλιματολογίας, υποστηρίζουν τελείως το αντίθετο, λέγοντας ότι η θέση της κυβέρνησης βασίζεται σε ανεπαρκώς προγραμματισμένα πρότυπα κομπιούτερ, που παραλείπουν ζωτικά στοιχεία, όπως είναι η κάλυψη από τα σύννεφα, κι ότι έχει πολιτικά κίνητρα για να προστατεύσει τη συνεχιζόμενη κατανάλωση ορυκτών καυσίμων.

Σύμφωνα με αυτούς τους κλιματολόγους της «ψύξης», το φαινόμενο του θερμοκηπίου, παρ’ όλο που ανεβάζει τη θερμοκρασία στον ισημερινό, ρουφάει παράλληλα την υγρασία από τους τροπικούς, κάτι που είναι εντελώς αντίθετο και πολύ πιο επικίνδυνο. Όταν υπάρχουν πυκνές νεφώσεις, η υγρασία αυή σπρώχνεται από τους ανέμους προς τους πόλους, όπου συμπυκνώνεται σε χιόνι, δημιουργώντας περισσότερους πάγους και, κάτι πολύ πιο επικίνδυνο, ψύχοντας τους πολικούς ωκεανούς.

Τη δεκαετία του ’30, ο σερ Τζορτζ Σίμπσον, διευθυντής τότε της Βρετανικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, έδωσε μια περιγραφή αυτού που αποκαλούσε γενικό σχεδιάγραμμα κυκλοφορίας των ανέμων, όπου ο αέρας που θερμαίνεται στις τροπικές και υποτροπικές ζώνες ανεβαίνει σε μεγάλο υψόμετρο κι από κει μετακινείται λόγω της διαφοράς της πίεσης προς τους πόλους, για να ξαναρουφηχτεί στην επιφάνεια της γης από τις ψυχρές χιονισμένες εκτάσεις, δημιουργώντας έτσι ένα κυκλικό σχέδιο. Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα επιταχύνει τη συμπλήρωση του κύκλου, συνεισφέροντας περισσότερη θερμότητα στη θερμή ζώνη, με το ν’ αυξάνει την ποσότητα υδρατμών που παίρνει από τον ωκεανό και την ταχύτητα με την οποία μεταφέρεται προς βορρά. Αυτό συντείνει σε μια μεγαλύτερη κάλυψη από χιόνια, που παράγουν περισσότερο ψυχρό αέρα, με αποτέλεσμα να κατεβαίνει γρηγορότερα και να μεταφέρεται προς νότο με υψηλότερες ταχύτητες. Ταυτόχρονα, τεράστιες μάζες από βαρύ ψυχρό αέρα γλιστρούν από τους πάγους και χιόνια μέσα στους ωκεανούς, όπου τα ρεύματα διανέμουν το ψύχος σε ολόκληρη την υφήλιο. Το φαινόμενο αυτό οδήγησε τον Σίμπσον στο περίεργο συμπέρασμα «ότι η τελευταία Εποχή των Πάγων δεν προκλήθηκε από μείωση της ηλιακής ακτινοβολίας αλλά από την αύξησή της».

Βαρύ, άχρωμο και άοσμο αέριο που δε βοηθάει την καύση, το CO₂ ανακαλύφτηκε από το θάνατο των σκύλων μέσα σε σπηλιές, όπου οι άνθρωποι μπορούσαν να κυκλοφορούν χωρίς να τους επηρεάζει, επειδή το ειδικό βάρος του κρατούσε το αέριο κάτω από το ύψος του γονάτου. Είναι ένα από τα σπουδαιότερα συστατικά της βιόσφαιρας του πλανήτη. Με συνεχείς ανταλλαγές μεταξύ φυτών και ζώων, μεταξύ αέρα και θάλασσας, σε ποσότητες που φτάνουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια τόνων κάθε χρόνο, το αέριο ανεβαίνει ψηλά και βοηθάει στη συντήρηση κάθε είδους ζωής πάνω στη γη – αρκεί να μην ξεφεύγει από συγκεκριμένα όρια.

Με διάφορες μεθόδους, συμπεριλαμβανομένης και της ανάλυσης των φυσαλίδων που είχαν παγιδευτεί στους παγετώνες, οι επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι το 1850, σ’ έναν κόσμο πολύ λιγότερο βιομηχανοποιημένο, το CO₂ αποτελούσε από 250 ως 290 μέρη ανά εκατομμύριο της ατμόσφαιρας. Για να ελέγχεται η σαφώς αυξανόμενη ποσότητα του αερίου στη σημερινή ατμόσφαιρα, τοποθετήθηκε ένας μετρητής στην κορφή του ηφαιστείου Μάουνα Λόα στη Χαβάη, όπου έχει δείξει μια αύξηση από 315 ppm το 1958 στο σημερινό αφάνταστα επικίνδυνο ύψος των 343 ppm.

Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι ο Τίνταλ είχε δίκιο όταν έλεγε ότι το διοξείδιο του άνθρακα θα δημιουργούσε το φαινόμενο του θερμοκηπίου στον ισημερινό, οι κλιματολόγοι της «ψύξης» γνωρίζουν επίσης ότι ο πλανήτης στο σύνολό του δε θερμαίνεται, αφού ο μέσος όρος της θερμοκρασίας στο Βόρειο Ημισφαίριο έχει χάσει 1,5 βαθμό Κελσίου από το 1938, ότι η αρκτική ζώνη επεκτείνεται, ότι οι περίοδοι βλάστησης γίνονται μικρότερες, ότι εκατομμύρια κάτοικοι της γης απειλούνται από την ξηρασία κι ότι η ξηρασία οφείλεται στην ψύξη κι όχι στη θερμότητα. Ο Φρεντ Μ. Γουντ, Τζούνιορ, της Υπηρεσίας Αξιολόγησης της Τεχνολογίας, στο αμερικανικό κογκρέσο, αναφέρει σε μια έκθεσή του ότι από το 1960 ως το 1980, με βάση στοιχεία τα οποία συγκεντρώνονταν κάθε χρόνο για 400 ως 450 παγετώνες, οι κινούμενοι παγετώνες έχουν αυξηθεί από 7% σε 55%.

Στην πραγματικότητα, λένε οι γεωλόγοι, από τη μέρα της δημιουργίας του, η επιφάνεια του πλανήτη, συνεπώς και το κλίμα του, ψύχονται επειδή μειώνεται σιγά σιγά η αρχική ποσότητα ραδιενεργού ύλης στον πυρήνα του. Πριν από δώδεκα εκατομμύρια χρόνια, σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους, η ψύξη έφτασε σ’ ένα σημείο όπου άρχισε η «εποχή των πάγων», μια εποχή που έχει δημιουργήσει μια ολόκληρη σειρά από περιόδους πάγων όλο και πιο μεγάλης δριμύτητας. Πέρα από αυτό, λένε οι κλιματολόγοι, η γενική θερμοκρασία σημειώνει πτώση κατά τις τελευταίες έξι χιλιετίες και ιδιαίτερα μέσα στα τελευταία σαράντα τέσσερα χρόνια.

Αυτό έρχεται σε κατηγορηματική αντίθεση με τα στοιχεία των ειδικών που υποστηρίζουν τη θέρμανση και οι οποίοι, σύμφωνα με τους κλιματολόγους, ξεχνούν να λάβουν υπόψη τους την επίδραση της θερμότητας των πόλεων, ενός παράγοντα εντελώς διαφορετικού από τη γενική τάση. Ούτε έχει γίνει πραγματικότητα ακόμα καμιά από τις ενδείξεις θέρμανσης, με μοναδικά αποδεικτικά στοιχεία τα αμφισβητούμενα πρότυπα των κομπιούτερ.

Η σύγχρονη κλιματολογία, που άριχσε ν’ ανθίζει μόνο κατά τα μέσα της δεκαετίας του ΄50, όταν έδειξαν ενδιαφέρον ορισμένοι ερευνητές για το τι μπορούσε πραγματικά να συμβαίνει με τις κλιματολογικές συνθήκες του κόσμου, οφείλει κατά ένα μεγάλο μέρος την ύπαρξή της στις ανακαλύψεις του γεννημένου στην Ιταλία καθηγητή Τσέζαρε Εμιλιάνι, διευθυντή της γεωλογικής σχολής στο πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, που είδαν το φως της δημοσιότητας το 1955 και σήμερα θεωρούνται ότι είναι η βασικότερη σύγχρονη συνεισφορά στη σε βάθος έρευνα του κλίματος.

Μελετώντας μικρά οστρακόδερμα, γνωστά σαν Foraminifera, σε πυρήνες ιζημάτων από τον Κόλπο του Μεξικού, ο Εμιλιάνι μπόρεσε να ιχνογραφήσει την κλιματολογική ιστορία του πλανήτη, γυρίζοντας πίσω εκατομμύρια χρόνια, και να παρουσιάσει το πρώτο αξιόπιστο πλαίσιο παλαιοντολογικής εργασίας. Αυτό που ανακάλυψε ήταν μια διαδοχή από πρόσφατες περιόδους πάγων – μέχρι σήμερα έχουν χρονολογηθεί κάπου είκοσι πέντε – η καθεμία διάρκειας γύρω στις εκατό χιλιετίες και με συγκριτικά μικρές ενδιάμεσες περιόδους αποπαγετοποίησης, που διαρκούσαν από δέκα ως δώδεκα χιλιάδες χρόνια – σαν αυτή που απολαμβάνουμε εμείς από τότε που χάθηκε η μυθική Ατλαντίδα του Πλάτωνα, γύρω στο 9000 π. Χ. Όπως έχουν τα πράγματα τώρα, προειδοποιούν οι κλιματολόγοι της «ψύξης», μόνο η τεχνολογία μας μπορεί ν’ αναβάλει ή να προλάβει μια άλλη καταστροφική κατάψυξη, που θα έχει σαν αποτέλεσμα τον αφανισμό του μεγαλύτερου μέρους της ανθρώπινης φυλής.

Η πρώτη επιστημονική περιγραφή των περιόδων των πάγων και της προέλευσής τους έγινε στα μέσα του περασμένου αιώνα από ένα Σκοτσέζο φιλόσοφο-επιστήμονα, τον Τζέιμς Κρολ, που υποστήριζε ότι η κυκλική επανεμφάνισή τους ελεγχόταν από τακτικές μεταβολές στην ελλειπτική τροχιά της γης, από την κλίση του άξονά της κι από την ακανόνιστη ταλάντευση «Τσάντλερ», όπως την αποκαλούσε. Η θεωρία του δεν άργησε να καταρριφθεί και αναβίωσε μόνο τη δεκαετία του ’30 με τους πειστικούς μαθηματικούς υπολογισμούς ενός Γιουγκοσλάβου γεωφυσικού, του Μιλούτιν Μιλάνκοβιτς, που υποστήριζαν τα αρχικά στοιχεία του Κρολ.

Ο Μιλάνκοβιτς ισχυριζόταν ότι υπάρχει μια συνεχής, μεταβαλλόμενη σχέση μεταξύ γης και ήλιου, καθώς η τροχιά της γης αλλάζει σχήμα κάθε ενενήντα με εκατό χιλιάδες χρόνια. Ενώ είναι σχεδόν τέλεια κυκλική, η τροχιά αρχίζει σιγά σιγά και γίνεται ελλειπτική, για να επιστρέψει μετά το ίδιο αργά στο κυκλικό σχήμα, ποικίλλοντας έτσι την ένταση του ήλιου μέχρι και 30% πάνω από τον κύκλο. Ο Μιλάνκοβιτς ανακάλυψε επίσης ακανόνιστους κύκλους στην περιστροφή, την ταλάντευση και τη μεταβολή της κλίσης της γης, μ’ έναν κύκλο να μεταφέρει την ηλιακή ενέργεια από το Νότιο στο Βόρειο Ημισφαίριο και πίσω πάλι, μέσα σε μια περίοδο 21,000 χρόνων.

Παρ’ όλα αυτά, οι σκεπτικιστές συνέχισαν ν’ αμφιβάλλουν, μέχρι τη στιγμή που παρουσίασε ο Εμιλιάνι τα στοιχεία οξυγόνου-ισότοπου από τους πυρήνες του βυθού της θάλασσας για να επιβεβαιώσει το μηχανισμό Κρολ-Μιλάνκοβιτς και να κάνει τους κλιματολόγους να ρίξουν μια πιο προσεκτική ματιά στο τι περίμενε τον άνθρωπο. Σύμφωνα με το σενάριο του Εμιλιάνι, ο πλανήτης κατευθύνεται ολόισια προς τους θαλάμους ενός πολύ πολύ ισχυρού καταψύκτη.

Σ’ ένα συναρπαστικό ποτρέτο της κλιματολογίας της γης κατά τα τελευταία πενήντα εκατομμύρια χρόνια, ο δρ. Τζον Ίμπρι του πανεπιστημίου Μπράουν προσθέτει ανατριχιαστικές λεπτομέρειες που δείχνουν ότι το τέλος μιας ενδιάμεσης περιόδου αποπαγετοποίησης μπορεί να είναι απότομο και τραγικό, αν κρίνει κανείς από τα μαστόδοντα που βρέθηκαν μέσα στους πάγους της Σιβηρίας και της Βόρειας Αμερικής, τα οποία είχαν παγώσει τόσο γρήγορα ώστε στα δόντια τους υπήρχαν ακόμα φρέσκα τα αγριολούλουδα που μασουλούσαν.

Περισσότερα στοιχεία παρουσιάστηκαν τη δεκαετία του ’60, όταν ο καθηγητής Τζορτζ Τ. Κούκλα και οι συνεργάτες του στο Γεωλογικό Παρατηρητήριο Λαμόντ-Ντόχερτι ανακάλυψαν ότι τα κοιτάσματα loess (ένας ωχρός ασβεστούχος άργιλος ή πηλός, συνήθως αιολικής προέλευσης, το loess είναι αξιοσημείωτο για τα οργανικά του απομεινάρια, που αποτελούνται κυρίως από κοχύλια ξηράς και οστά χορτοφάγων και σαρκοφάγων θηλαστικών.) στην Τσεχοσλοβακία έδειχναν δέκα διαφορετικές περιόδους πάγων, που ταιριάζουν με τους αριθμούς που έβγαλε ο Εμιλιάνι από το βυθό του ωκεανού, για ν’ αποδείξουν ότι τα διαστήματα ανάμεσα στις περιόδους πάγων ήταν πάντοτε μικρά διαλείμματα κι ότι η περίοδος στην οποία ζούμε τώρα πλησιάζει προς το τέλος της.

Διακρίνοντας την απειλή μιας επικείμενης καταστροφής, οι κλιματολόγοι ανασκουμπώθηκαν και κοίταξαν να δουν τι μπορούσε να γίνει. Όμως, δεν είχαν ξεκινήσει καλά καλά ακόμα, όταν βγήκε στο προσκήνιο η αντιθεωρία της θέρμανσης, που είχε και την υποστήριξη της κυβέρνησης, από το δρα Ρότζερ Ρεβέλ, διευθυντή τότε του Ιδρύματος Ωκεανογραφίας Σκριπς και το Γερμανό συνάδελφό του δρα Χ. Σουές – καμία σχέση με το διάσημο δρα Σόις που τόσο λατρεύουν τα μικρά παιδιά, παρ’ όλο που οι ιδέες του θεωρούνται το ίδιο παλαβές.

Ο Ρεβέλ και ο Σουές δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να ξεσκονίσουν το φαινόμενο θερμοκηπίου του Τίνταλ και μέχρι τη δεκαετία του ’70 είχαν κατορθώσει, με τη βοήθεια κυβερνητικών κεφαλαίων που τους δόθηκαν έμμεσα από πετροχημικές εταιρείες, να δημιουργήσουν μια ολοένα μεγαλύτερη προκατάληψη στις «ορθόδοξες» αμερικανικές επιστήμες υπέρ της θεωρίας της θέρμανης.

Ωστόσο, για όσους καταλάβαιναν, η κλιματολογική γραφή βρισκόταν στους πυρήνες. Ο Τόμας Ε. Όβερκαμπ, από το Γεωφυσικό Ινστιντούτο του πανεπιστημίου της Αλάσκας, είδε ότι τα στοιχεία που υπήρχαν έδειχναν προς την κατεύθυνση της ψύξης κι ο συνάδελφός του στο ίδιο ινστιτούτο, Γκούντερ Ε. Βέλερ, λέει ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου μπορεί να αντισταθμιστεί από μια τάση ψύξης. «Μας περιμένει μια μεταβολή προς ψυχρότερα κλίματα». Ο Γουάλας Σ. Μπρέκερ, από το Γεωλογικό Παρατηρητήριο Λαμόντ-Ντόχερτι του πανεπιστημίου Κολούμπια, προειδοποιεί ότι η κλιματολογική αλλαγή θα μπορούσε να συμβεί τόσο ξαφνικά, ώστε να μην έχουν οι άνθρωποι τον καιρό να προσαρμοστούν.

Το 1972, έγινε το πρώτο μεγάλο συνέδριο κλιματολόγων στο πανεπιστήμιο Μπράουν για να συζητήσουν την «Παρούσα Ενδιάμεση Περίοδο Αποπαγετοποίησης: Πότε Πρόκειται Να Τελειώσει;» Όσοι έλαβαν μέρος συμφώνησαν ότι «η μεταβολή των κλιματολογικών συνθηκών σε όλο τον κόσμο αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για το περιβάλλον».

Το πανεπιστήμιο έστειλε επιστολές στις κυβερνήσεις όλου του κόσμου, προειδοποιώντας τες για μια επικείμενη «παγκόσμια κλιματολογική καταστροφή».

Δυο χρόνια αργότερα, η Διεθνής Ομοσπονδία Ιδρυμάτων Προχωρημένων Σπουδών (IFIAS) διοργάνωσε ένα συνέδριο στη Βόννη της Δυτικής Γερμανίας, τα συμπεράσματα του οποίου έλεγαν αποσπασματικά: «Ένα νέο κλιματολογικό σχήμα τείνει να παρουσιαστεί σήμερα… Πιστεύουμε ότι… συνιστά απειλή για τους λαούς του κόσμου. Η κατεύθυνση της μεταβολής μπορεί να σημαίνει σημαντικές απώλειες συγκομιδής, κάτι που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συμβεί κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας… Ζητούμε από όλα τα έθνη, μεμονωμένα και συλλογικά, να καταρτίσουν σχέδια και να ενεργήσουν ώστε να εδραιωθούν τα τεχνικά, κοινωνικά και πολιτικά μέσα, με τα οποία θ’ αντιμετωπιστεί αυτή η πρόκληση στην ειρήνη και την ευημερία των ανθρώπων. Η γνώμη μας είναι ότι η ανάγκη είναι μεγάλη κι ο χρόνος που μας μένει μικρός».

Μέχρι το φθινόπωρο του 1973, η Αμερικανική Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών είχε συγκεντρώσει αρκετά ανησυχητικά στοιχεία για να διοργανώσει μια συνάντηση στο Σαν Ντιέγκο όλων εκείνων που εκπροσωπούσαν τις διάφορες μεθόδους ερευνών. Τη δεύτερη κιόλας μέρα είχαν συμφωνήσει ότι «σημειώνεται μια παγκόσμια κλιματολογική μεταβολή κι ότι δεν πρόκειται να επιστρέψουμε σύντομα στις κλιματολογικές συνθήκες του πρόσφατου παρελθόντος».

Το 1975, 84 κλιματολόγοι από 10 χώρες έλαβαν μέρος στο Πρώτο Συνέδριο Ισότοπης Κλιματολογίας και Παλαιοκλιματολογίας, στο Μαϊάμι, με προεδρεύοντες το σκαπανέα κλιματολόγο Τσέζαρε Εμιλιάνι και το νομπελίστα Γουίλαρντ Φ. Λίμπι. Μετά από ομόφωνη απόφαση του συνεδρίου ο δεύτερος έγραψε: «Οι περίοδοι πάγων έχουν αποτελέσει κανόνα τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, ενώ τα εύκρατα κλίματα καλύπτουν σε διάρκεια μόνο το 5% αυτού του χρόνου… Επειδή οι προμήθειες παγκόσμιας τροφής εξαρτώνται κυρίως από τις κλιματολογικές συνθήκες, θα πρέπει να βελτιωθεί σε τεράστιο βαθμό η σημερινή κατανόηση του κλίματος για να μπορέσουμε ν’ αντιμετωπίσουμε την αυριανή απειλή στην εξεύρεση τροφής».

Ο Λίμπι στη συνέχεια πρόσθεσε και τη φράση-κλειδί του συνεδρίου. «Εχουμε στη διάθεσή μας τις μεθόδους και την τεχνική για να γράψουμε μια νέα κλιματολογική ιστορία και το μόνο που χρειάζεται γι’ αυτό είναι μια συντονισμένη προσπάθεια». Με αυτό που είπε, ο Λίμπι εννοούσε ότι οι κλιματολόγοι που ανησυχούσαν, βλέποντας με τι ταχύτητα πλησίαζε η περίοδος των πάγων, εξετάζουν μεθόδους για να προλάβουν την καταστροφή με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Αυτό που χρειάζεται, λένε, είναι ένας τρόπος που θα βρει ο ίδιος ο άνθρωπος για να μετριάσει το φυσικό κύκλο του ψύχους που προκαλείται από την ακανόνιστη τροχιά της γης και ν’ αποτρέψει την καταστροφή με την τεχνητή δημιουργία ενός δεκάτου από το 1% της θερμότητας του ήλιου.

Από τις πολλές προτάσεις που έγιναν – στις οποίες συμπεριλαμβάνονται μερικές δαπανηρές και αμφίβολης ποιότητας, όπως το σκοτείνιασμα τεράστιων εκτάσεων της επιφάνειας της γης με καρβουνόσκονη ή των ωκεανών με λουρίδες μαύρου πολυπροπυλένιου – αυτή που προτίμησαν οι κλιματολόγοι ήταν η πρόταση του Space Global της Καλιφόρνιας, να τεθεί σε τροχιά στο διάστημα ένας αριθμός από συγχρονισμένα με τον ήλιο συστήματα κατόπτρων, που ονομάζονται solettas, για ν’ αντανακλούν περισσότερο ηλιακό φως στον πλανήτη, αρκετό για να καλύψει τη φυσική του απώλεια. Παρόμοια κάτοπτρα, που πνομάζονται lunettas, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για ν’ αυξήσουν το φως της σελήνης σε ένταση εκατό πανσελήνων, που θα επιτρέπουν τη νυχτερινή αγροτική εργασία, πολυκαλλιέργεια σπαρτών και θα προσφέρουν καλύτερο φωτισμό στους δρόμους. Το ερώτημα βέβαια παραμένει αναπάντητο για το τι επιπτώσεις θα είχε κάτι τέτοιο σε ζωτικούς βιολογικούς ρυθμούς και τα νυχτερινά όργια των μάγων.

Το σύστημα θα απαιτούσε χιλιάδες πυραύλων για να τεθούν σε τροχιά κάπου 1,5 εκατομμύριο τετραγωνικά χλμ κατόπτρων και θα κόστιζε εκαντοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Οι υποστηρικτές του ωστόσο είναι βέβαιοι ότι το κόστος θα μπορούσε εύκολα ν’ αποσβεστεί κατά τα εξήντα ως εκατό χρόνια που θα κρατούσε το σύστημα – ενώ παράλληλα θα αποτρεπόταν και το πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα μιας άλλης περιόδου πάγων.

Πηγή: Μυστικά του εδάφους-Πήτερ Τόμπκινς & Κρίστοφερ Μπερντ

I love her, I love her not…

Η αναγκαιότητα δημιουργίας ενιαίας κεντρικής πολιτικής
στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών

Παύλος Ν. Κωνσταντινίδης.
Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ. 57006 Λουτρά Θέρμης
Ανακοίνωση που πραγματοποιήθηκε στο «Συνέδριο του Υπουργείου Γεωργίας (Γεν. Δ/νση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών & Φυσ. Περιβάλλοντος) «‘Πρόληψη των δασικών πυρκαγιών» Μυτιλήνη 23 & 24 -10-2003.

Γενικά

Πρώτα από όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω τους οργανωτές του συνεδρίου και ιδιαίτερα το τμήμα Δασικών Εφαρμογών της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών & Φυσικών Πόρων για την τιμή που μου έκαναν, καλώντας με να αναπτύξω τις απόψεις μου, σε μια τόσο σημαντική συνάντηση.

Ο προληπτικός σχεδιασμός στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, αφορά όπως είναι φυσικό όλες τις ενέργειες που γίνονται εκ των προτέρων για να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο και έχει να κάνει με το σύνολο της οργάνωσης του αντιπυρικού αγώνα. Η εισήγηση όπως φαίνεται και από τον τίτλο της αφορά μόνο την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών όπως αυτή εννοιολογικά αφορά τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις της Δασικής Υπηρεσίας.

Το θέμα της οργάνωσης του προληπτικού σχεδιασμού και της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών έχει απασχολήσει το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης εδώ και πολλά χρόνια. Το ξεκίνημα έγινε με τη δημιουργία του Εργαστηρίου Δασικών Πυρκαγιών, το οποίο διηύθυνα και στο οποίο πραγματοποιήθηκαν πολλά και σημαντικά ερευνητικά προγράμματα που έχουν σχέση με τις δασικές πυρκαγιές, όπως το πρόγραμμα Science for Stability του ΝΑΤΟ, ο EFAISTUS, ο ΑΘΩΣ, το πρόγραμμα για την μεταπυρική διαχείριση του Σέιχ Σου, ενώ τώρα ξεκινά ένα πολύ φιλόδοξο πρόγραμμα εφαρμογής επίγειων και εναέριων μεθόδων τηλεματικών μεθόδων ανίχνευσης των δασικών πυρκαγιών το ΣΙΘΩΝ.

Ο προβληματισμός που θέσαμε από την αρχή στο θέμα της αποτελεσματικής αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών είναι να καθορίσουμε τι πραγματικά σημαίνει πρόληψη των δασικών πυρκαγιών και ποιος μπορεί να καθορίσει τις έννοιες και τις αναγκαιότητές της; Για παράδειγμα αποτελεί την ουσία της πρόληψης η δημιουργία δικτύων παρατηρητηρίων, ομβροδεξαμενών, υδροστομίων ή αντιπυρικών ζωνών ή πρόληψη σημαίνει να μην ανάψει το σπίρτο που θα προκαλέσει την πυρκαγιά; Και αν όλα τα παραπάνω εντάσσονται στην πρόληψη πώς και από ποιον αξιολογούνται, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη απόδοση και κυρίως Εθνική αξιοπιστία για την αποτελεσματικότητα της προσπάθειας;

Επικρατούσα κατάσταση στο σχεδιασμό πρόληψης των δασικών πυρκαγιών.

Για να μπορέσουμε να πλησιάσουμε με επιστημονικό και αντικειμενικό τρόπο την αλήθεια, ώστε να κάνουμε ως Επιστημονικό Ίδρυμα ορθές και αποδοτικές προτάσεις, καταγράψαμε την επικρατούσα κατάσταση.

Στη χώρα μας το πρόβλημα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών μέχρι και σήμερα στηρίζεται στη φιλοσοφία, κυρίως της μείωσης της καύσιμης ύλης και τη δημιουργία περισσότερων εμποδίων στη φωτιά, όταν αυτή εκδηλωθεί, στην οργάνωση εκ των προτέρων των μέσων και των δυνάμεων καταστολής και στη μείωση του χρόνου επισήμανσης και πρώτης προσβολής. Παρόλη την καλή διάθεση και την τεράστια προσπάθεια των εμπλεκομένων υπηρεσιών τα αποτελέσματα δεν είναι καθόλου ικανοποιητικά. Και ας μην ξεγελάσει κανέναν η ύφεση των τελευταίων τριών χρόνων. Είναι η συνηθισμένη ύφεση που ακολουθεί τις χρονιές με μεγάλες πυρκαγιές. Στα δάση μας ξανασυγκεντρώνονται κάθε χρόνο τεράστιες ποσότητες καύσιμης ύλης (ξύλα, ρητίνες, αιθέρια έλαια κ.λ.π.), που θα πρέπει να μας κάνει ακόμη περισσότερο ανήσυχους. Παρά τους προσεχτικούς σχεδιασμούς και τους προγραμματισμούς θα υπάρχουν πάντα αρκετές ημέρες του χρόνου, που οι καιρικές συνθήκες θα είναι τέτοιες, ώστε ούτε και οι πλέον προηγμένες τεχνολογικά δασοπυροσβεστικές υπηρεσίες να μπορούν να τις ελέγξουν (συμβαίνει στην μεσογειακή κλιματική ζώνη της Αμερικής της Αυστραλίας κ.λ.π.). Από τη στιγμή που θα ξεσπάσει η φωτιά ο έλεγχος της εξαρτάται από δεκάδες παράγοντες που θα επηρεάσουν την εξέλιξή της (χρόνος εντοπισμού, χρόνος πρώτης προσβολής, προσβασιμότητα, ανάγλυφο, διαθέσιμο νερό, είδος καύσιμης ύλης, διαθέσιμο προσωπικό κ.λ.π.).

Στη χώρα μας όσοι ασχολήθηκαν μέχρι τώρα με την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, δέχθηκαν a priori ότι τις φωτιές τις προκαλούν εκούσιοι εμπρηστές και επομένως αφού είναι μη ελεγχόμενοι, κάθε προσπάθεια μείωσης των επεισοδίων θεωρείται αναποτελεσματική. Έτσι ο όρος πρόληψη περιορίσθηκε σε αποσπασματικές ενέργειες κυρίως των περιφερειακών Δασικών Υπηρεσιών και αφορούν διαχειριστικά μέτρα, όπως απομάκρυνση του υπορόφου, αραιώσεις, εμπλουτισμό των δασών με δύσφλεκτα είδη ή γίνονται διάφορες κατασκευές, όπως διάνοιξη αντιπυρικών ζωνών, βελτίωση των δρόμων προσπέλασης, δημιουργία ομβροδεξαμενών, πυροφυλακίων κ.λ.π. Στα σχέδια πρόληψης των δασικών πυρκαγιών ο άνθρωπος ως ακούσιος εμπρηστής δεν συμπεριλήφθηκε σχεδόν ποτέ.

Ακόμη όμως και σε αυτά τα αποσπασματικά μέτρα, ο βαθμός ενεργειών προς αυτή την κατεύθυνση και η αποτελεσματικότητά τους, είναι απόλυτα συνδεδεμένος με την ικανότητα, το μεράκι, τις γνώσεις, τα μέσα και τις πιστώσεις που διαθέτουν οι επιφορτισμένοι υπάλληλοι των διαφόρων περιφερειακών δασαρχείων. Τα πάντα εξαρτώνται από την απόδοση μιας Υπηρεσίας που ενώ πραγματοποίησε θαύματα, διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό τα δάση, κατά τη διάρκεια δύο παγκοσμίων πολέμων, εμφυλίων σπαραγμών και της σύγχρονη επέλασης των καταπατητών, εν τούτοις απαξιώθηκε από το κράτος και τους πολίτες του, θεωρήθηκε υπαίτιο για την ανθρώπινη αδυναμία ελέγχου των φυσικών φαινόμενων, δεν προστατεύθηκε από τα Πανεπιστημιακά και τα Ερευνητικά Ιδρύματα και τελικά οδηγήθηκε στο σημερινό μαρασμό και την κούραση που προκαλεί η απογοήτευση, της μη αναγνώρισης και της άδικης συμπεριφοράς.

Ένα άλλο πρόβλημα στους σχεδιασμούς πρόληψης είναι η ουσιαστική απώλεια συσσωρευμένης εμπειρίας. Το χρονικό κενό που δημιούργησε η καθυστέρηση κάλυψης με αναγκαίο προσωπικό των δασαρχείων, προκάλεσε ένα μεγάλο χάσμα μεταλαμπάδευσης γνώσης και εμπειρίας από τους παλιότερους προς τους νεώτερους. Έτσι τον όποιο σχεδιασμό της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών καλούνται να υλοποιήσουν από τη μια οι έμπειροι, αλλά ουσιαστικά αποστρατευμένοι δασολόγοι που υποχρεώθηκαν να αναλώσουν την καριέρα τους όχι στη διαχείριση, αλλά στην αστυνόμευση των δασών και από την άλλη οι άπειροι νέοι συνάδελφοι, που προσελήφθησαν πρόσφατα και που μπορεί να έχουν μεράκι, αλλά στερούνται της εμπειρίας.

Το χειρότερο όλων είναι ότι ακόμη και έτσι οι σχεδιασμοί γίνονται κάτω από τρομακτικές πιέσεις της κοινής γνώμης, η οποία ενημερώνεται για τα θέματα των δασικών πυρκαγιών, όχι από το επίσημο κράτος, αλλά από τα διάφορα ΜΜΕ. Είναι εύκολο να διαπιστώσει κάποιος ότι σε μια πυρόπληκτη χώρα όπως η δική μας δεν υπάρχει σχεδιασμός επιστημονικής ενημέρωσης των πολιτών σε θέματα πρόληψης, καταστολής των δασικών πυρκαγιών, ούτε και ενημέρωση για τις ανάγκες της μεταπυρικής διαχείρισης των καμένων δασικών εκτάσεων. Η μεταφορά γνώσης γίνεται από τους αργόσχολους αδαείς μόνιμους επισκέπτες των παραθύρων των ειδήσεων που μας ταλαιπωρούν μόνιμα και επί παντός επιστητού από τα παράθυρα των καναλιών. Η παραπληροφόρηση οδήγησε στην επικρατούσα αντίληψη ότι πίσω από κάθε φωτιά βρίσκεται και ένας κακόβουλος εμπρηστής. Οι πυρκαγιές της Αττικής οφείλονται σε καταπατητές, οι φωτιές των αιγαιοπελαγίτικων νησιών σε πράκτορες άλλων χωρών που επιβουλεύονται τον τουρισμό μας, οι πυρκαγιές των παραλιακών δασών μας σε αποσταθεροποιητές της πολιτικής μας ζωής κ.λ.π. Και η ιδέα αυτή πέρασε σήμερα σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, βολεύοντας το Δήμαρχο διότι απαλλάσσεται η χωματερή του, τις δασοπυροσβεστικές υπηρεσίες για την φαινομενικά χαμηλή απόδοσή τους, τις κυβερνήσεις για τις μειωμένες πιστώσεις κ.ο.κ.

Κανείς δεν μπορεί να ισχυρισθεί, ότι δεν υπάρχουν εκούσιοι εμπρηστές. Όμως η διαρκής επίκληση τους δημιούργησε μεγάλα προβλήματα και συνετέλεσε στην κατακόρυφη αύξηση των δασικών πυρκαγιών από αμέλεια. Σήμερα και ο τελευταίος πολίτης είναι πεπεισμένος ότι εφόσον ο ίδιος δεν έχει πρόθεση να κάψει το δάσος, δεν έχει και τον τρόπο να το κάνει. Όλοι μας πιστεύουμε ότι για να προκαλέσεις πυρκαγιά, πρέπει να είσαι επαγγελματίας εμπρηστής. Πρέπει να γνωρίζεις το είδος της καύσιμης ύλης και την τοπογραφία, να έχεις την πρόγνωση του καιρού και να διαθέτεις υπερσύγχρονους εμπρηστικούς μηχανισμούς. Έτσι σήμερα μετατραπήκαμε στην εφησυχάζουσα κοινωνία που δεν προσέχει ούτε που πετά το αναμμένο τσιγάρο. Μπορεί κάποιος να καίει τα χόρτα στην αυλή του σπιτιού του, σε ημέρες υψηλού κινδύνου, χωρίς κανείς να του κάνει παρατήρηση, αλλά να θεωρηθεί και να κατηγορηθεί ως ύποπτος εμπρησμού επειδή κάποτε η πολιτεία του έδωσε τίτλους κυριότητας σε εκτάσεις που σήμερα αποτελούν τμήματα περιαστικών δασών.

Πρόληψη του ξεκινήματος της φωτιάς.

Στην πραγματικότητα τα διαχειριστικά μέτρα και οι διάφορες κατασκευές από μόνα τους δεν αποτελούν πρόληψη, αλλά απλά μειώνουν την ταχύτητα επέκτασης της φωτιάς, μετά το άναμμά της. Εάν αυτά τα μέτρα αποτελούσαν πρόληψη, τότε τα πολύ καλά προστατευμένα επώνυμα περιαστικά δάση δεν θα έπρεπε να καίγονται, τουλάχιστον τόσο συχνά.

Σήμερα σε πολλές πυρόπληκτες χώρες το βάρος των σχεδιασμών της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών εστιάζεται κυρίως στην προσπάθεια να μην ανάψει το σπίρτο και δίνουν μεγάλη έμφαση της προσπάθειας πρόληψης προς αυτή την κατεύθυνση. Το άναμμα του σπίρτου γίνεται από τον άνθρωπο και στόχος της προσπάθειάς τους είναι η ενημέρωση των πολιτών σε θέματα που έχουν σχέση με τους ακούσιους εμπρησμούς.

Είναι αλήθεια ότι και στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια έγιναν ορισμένες προσπάθειες από διάφορες υπηρεσίες για ενημέρωση των πολιτών σε θέματα πρόληψης δασικών πυρκαγιών. Όμως η αποσπασματική ενημέρωση των διαφόρων υπουργείων τις περισσότερες φορές έφερε μόνο σύγχυση και μερικές φορές και εκνευρισμό. Για παράδειγμα όταν το 2000 η Ελλάδα καίγονταν από άκρη σε άκρη στα κανάλια της τηλεόρασης έπαιζαν σποτάκια που ενημέρωναν απελπισμένους πολίτες που έχασαν τις περιουσίες τους στις φλόγες, πόσους υπολογιστές ή πόσα οχήματα διαθέτει η Πυροσβεστική Υπηρεσία και πόσο καλά εκπαιδεύεται το προσωπικό της. Στη συνέχεια βγήκαν σποτάκια που παρότρυναν τον κόσμο να αγαπήσει τα δάση, γιατί έτσι αυτά θα σωθούν, λες και υπάρχουν άνθρωποι που να μισούν τα δάση. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι αυτές οι προσπάθειες έγιναν με αγαθή πρόθεση, όμως δυστυχώς απουσίαζε η απαραίτητη γνώση και η ευαισθησία. Μερικές από αυτές ήταν μειωτικές για την αντίληψη των πολιτών και αδικούσαν την Πυροσβεστική Υπηρεσία, η οποία την ίδια περίοδο έκανε τιτάνιο αγώνα σε μια άνιση μάχη με τις φλόγες σε ολόκληρη την επικράτεια.

Το χρόνο που μας πέρασε έγινε μια σοβαρότερη προσπάθεια και τα σποτάκια έδιναν μερικές ουσιαστικές συμβουλές, με επαγγελματικό τρόπο. Όμως η ευχάριστη έκπληξη ήλθε από τα καθημερινά δελτία με το χάρτη επικινδυνότητας της χώρας από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας. Μπορεί η αποτελεσματικότητά του να αμφισβητήθηκε ακόμη και δημόσια από την ηγεσία της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, όμως τα αποτελέσματα που υπήρξαν δικαιώνουν την προσπάθεια και αυτό θα ήταν άδικο και λάθος να μην καταγραφεί και να μην ληφθεί υπόψη στους μελλοντικούς σχεδιασμούς.

Προτάσεις.

Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς για την επικρατούσα κατάσταση στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Όμως η απαρίθμηση των κακώς κείμενων βοηθά αλλά δεν δίνει λύσεις. Τις λύσεις τις δίνουν συγκεκριμένες προτάσεις και ο διάλογος που τις ακολουθεί. Ήμαστε μια χώρα που από την πρώτη στιγμή που κατοικήθηκε συνυπάρχει με τις δασικές πυρκαγιές, και σήμερα μερικές χιλιάδες χρόνια μετά, κανείς δεν πρέπει να αισθάνεται υπερήφανος που δεν γνωρίζουμε τίποτε γι’ αυτές.

Εκείνο που προτείνουμε να γίνει είναι ο σχεδιασμός της αντιπυρικής προστασίας σε κεντρικό επίπεδο, με υποχρεωτική εφαρμογή στην περιφέρεια. Ο σχεδιασμός θα πρέπει να γίνει από αυτούς που έχουν από το νόμο την ευθύνη της πρόληψης δηλαδή το Υπουργείο Γεωργίας και ιδιαίτερα της Δασικής Υπηρεσίας. Κανείς άλλος δεν δικαιούται ούτε πρέπει να επιτρέπεται να εμπλέκεται στο θέμα αυτό. Περιπλέκουν επικίνδυνα την ποιότητα και την αξιοπιστία του σχεδιασμού αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες, που προέρχονται από διάφορες κρατικές υπηρεσίες και οργανισμούς. Ακόμη πρέπει να απαγορευθεί χωρίς την άδεια της Δασικής Υπηρεσίας οι πρωτοβουλίες ενημέρωσης σε θέματα πρόληψης δασικών πυρκαγιών από ιδιώτες.

Η Κεντρική Δασική Υπηρεσία θα πρέπει να αναλάβει άμεσα, τώρα από το χειμώνα να εκπονήσει το πρόγραμμα πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και ο σχεδιασμός να προβλέπει διάρκεια πολλών χρόνων. Το συντονισμό του σχεδιασμού πρέπει να αναλάβει ολιγομελής ευκίνητη ομάδα εξειδικευμένων στελεχών της κεντρικής δασικής υπηρεσίας και ειδικών επιστημόνων που έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Το ευέλικτο σχήμα θα δίνει τη δυνατότητα της γρήγορης αντίδρασης σε εξαιρετικά γεγονότα και της άμεσης αφομοίωσης της γνώσης που παρέχει η εθνική και η παγκόσμια έρευνα.

Η ομάδα αυτή θα αναλάβει την ευθύνη να βρίσκει κατά περίπτωση το κατάλληλο δυναμικό, που θα είναι ικανό να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα σοβαρό και αποδοτικό πρόγραμμα πρόληψης των δασικών πυρκαγιών. Οι δασικές πυρκαγιές είναι σύνθετες και αφορούν ολόκληρο τον πληθυσμό. Έχουν οικολογική, οικονομική, κοινωνική, τουριστική, αισθητική, προστατευτική, εθνική διάσταση. Δασολόγοι, κοινωνιολόγοι, διαφημιστές, επικοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, πυροσβέστες, εκπαιδευτικοί, θα μπορέσουν με την ευθύνη της προτεινόμενης κεντρικής επιτροπής να κάθονται στο ίδιο τραπέζι και να καθορίσουν τις βασικές πρωτοβουλίες για την ουσιαστική πρόληψη των δασικών πυρκαγιών.

Η Επιτροπή Σχεδιασμού Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών θα πρέπει να κινηθεί προς τις εξής κατευθύνσεις.

1. Να επανακαθορισθεί η βασική έννοια «πρόληψη των δασικών πυρκαγιών» και οι στόχοι της. Ίσως αυτό ακούγεται υπερβολικό όμως η πρόληψη στη γενική έννοιά της, όπως αυτή καταγράφεται και στον τίτλο του συνεδρίου, (Προληπτικός Σχεδιασμός στην Αντιμετώπιση των Δασικών Πυρκαγιών) αφορά μέχρι και οργανωτικά θέματα της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, που δεν έχει διοικητική ή άλλη εξάρτηση από τη Δασική Υπηρεσία, ούτε από τα μέτρα που αυτή παίρνει. Επίσης είναι βασικό να καθορισθεί εάν η προσπάθεια επικεντρώνεται μόνο στην πρόληψη των πυρκαγιών ή θα περιλάβει και τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων των πυρκαγιών. Εάν η μείωση των αρνητικών επιπτώσεων θεωρηθεί πιο σημαντική, τότε αυτό σημαίνει ότι η πολιτική πρόληψης θα πρέπει να αλλάξει. Από την προστασία του δάσους η πρόληψη θα μεταφερθεί κυρίως στην προστασία των ανθρώπων και των περιουσιών τους.

2. Να επανακαθορίσει τις αναγκαιότητες όλων των κλασσικών έργων πρόληψης εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών. Τα γνωστά μέχρι σήμερα έργα και οι ενέργειες που έχουν σχέση με τις δασικές πυρκαγιές, πρέπει να αξιολογηθούν από την αρχή. Όσα θα θεωρηθούν ότι είναι μη αποτελεσματικά θα σταματήσουν να γίνονται, για δε τα υπόλοιπα θα δημιουργηθούν προδιαγραφές. Με τον τρόπο αυτόν θα είναι εύκολος και ελεγχόμενος ο προγραμματισμός των δαπανών για τα έργα πρόληψης της εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών. Όταν οι πιστώσεις για την πλήρη δασική προστασία θα είναι εκτιμιταίες με σχετική ακρίβεια, τότε θα είναι πιο εύκολα απαιτητές και διεκδικίσιμες. Εάν, για παράδειγμα, οι αντιπυρικές ζώνες είναι αποτελεσματικές τότε να γίνουν και στη Σάμο ή στην Σκόπελο και αν δεν χρειάζονται να σταματήσουν να πληγώνουν το τοπίο στη Σιθωνία ή την Κασσάνδρα. Εάν αποφασισθεί ότι πρέπει να γίνονται θα πρέπει να καθορίζεται το ιδανικό πλάτος τους και η γωνία τους σε σχέση με την κατεύθυνση των επικρατούντων ανέμων και όχι να εξαρτώνται από τις επιθυμίες του μπουλντοζιέρη. Άλλο παράδειγμα είναι η επιχειρούμενη μείωση της καύσιμης βιομάζας, με την αφαίρεση των θάμνων κάτω από τα δένδρα. Μπορεί να μειώνεται ο κίνδυνος πυρκαγιάς, όμως πρέπει να καθορισθεί ο επιτρεπόμενος βαθμός αφαίρεσης, ώστε να μην μετατρέπονται υγιή δάση σε ανάπηρα οικοσυστήματα, τα οποία κινδυνεύουν να καταρρεύσουν στις πρώτες ακραίες κλιματικές συνθήκες ή αργοπεθαίνουν από την αύξηση των προσβολών από έντομα ή μύκητες.

3. Οι σχεδιασμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν και την εξασφάλιση οικολογικών αναγκών των φυτών. Για παράδειγμα είναι σήμερα παραδεκτό σχεδόν από ολόκληρη την επιστημονική κοινότητα ότι υπάρχει ισχυρή οικολογική σχέση δασικών πυρκαγιών και μεσογειακών οικοσυστημάτων. Εάν τα μοντέλα από τον αποκλεισμό των δασικών πυρκαγιών δείξουν ότι διαταράσσεται η οικολογική συνέχεια εκατομμυρίων χρόνων και τα οικοσυστήματα κινδυνεύουν με μη αναστρέψιμες υποβαθμίσεις θα πρέπει να καθορισθούν οι λύσεις, ώστε και το δάσος να μην καίγεται και η αναγέννησή του και η ανανέωσή του να εξασφαλίζεται.

4. Η επιτροπή θα καθορίσει χάρτες δασών που κινδυνεύουν από μόνιμη υποβάθμιση εξαιτίας των δασικών πυρκαγιών. Μπορεί τα μεσογειακά δάση να καίγονται ευκολότερα και συχνότερα, όμως πάντα αναγεννώνται. Υπάρχουν όμως άλλα δάση με δένδρα μη προσαρμοσμένα στη φωτιά, τα οποία όταν καούν μια φορά, χάνουν για πάντα το δασικό χαρακτήρα τους. Για παράδειγμα, οι πυρκαγιές των ελατοδασών του Μαίναλου, οδήγησαν σε μια ολοκληρωτική και μη αναστρέψιμη διαταραχή του οικοσυστήματος, αφού η αναγέννηση της ελάτης αποδεικνύεται παντελώς αδύνατη, στα απογυμνωμένα και εκτεθειμένα στις ηλιακές ακτινοβολίες εδάφη.

5. Η σημαντικότερη όμως υποχρέωση της Επιτροπής θα είναι ο καθορισμός του τρόπου ενημέρωσης των πολιτών για την αποφυγή πρόκλησης πυρκαγιών από αμέλεια και γενικά για την ασφαλή διαβίωση.

Θα πρέπει να σχεδιασθεί εξ αρχής ένα πλάνο ενημέρωσης το οποίο θα ακολουθείται υποχρεωτικά με μεγάλη αυστηρότητα.

Θα καθορισθούν οι ομάδες υψηλού κινδύνου για την πρόκληση των δασικών πυρκαγιών και θα καθορισθούν επί μέρους προγράμματα προσέγγισης και ενημέρωσης (εργαζόμενοι στα δάση, μελισσοκόμοι, κυνηγοί κ.λ.π.).

Θα δημιουργηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές και φοιτητές, και μέσα από σεμινάρια θα διοχετευθούν στους εκπαιδευτικούς. Η επιτροπή θα πρέπει να επιβλέψει στη δημιουργία ενός προγράμματος ενημέρωσης των μαθητών σε θέματα πρόληψης και προστασίας από τις πυρκαγιές. Στην Ελλάδα τέτοιες προσπάθειες γίνονται αποσπασματικά και απρογραμμάτιστα και βασίζονται περισσότερο στο μεράκι και στην αγάπη για το δάσος μερικών εκπαιδευτικών, χωρίς να αποτελούν τμήμα ενός ευρύτερου και αποτελεσματικού και σύγχρονου εκπαιδευτικού προγράμματος. Οργάνωση διαγωνιστικών εκθέσεων και ομαδικών εργασιών, με την αθλοθέτηση βραβείων θα φέρει πολύ καλά αποτελέσματα.

Θα δημιουργηθούν προγράμματα ενημέρωσης σε παραδασόβιους πληθυσμούς των περιαστικών δασικών περιοχών, ώστε να μην προκαλούν πυρκαγιές από τις καθημερινές δραστηριότητες (άναμμα ψησταριάς, κάψιμο χόρτων, χρήση οξυγονοκόλλησης κ.λ.π.)

Θα δημιουργηθούν σποτάκια για την τηλεόραση που θα αφορούν, ολόκληρο τον πληθυσμό.
Τα προγράμματα γενικής ενημέρωσης θα πρέπει να διαθέτουν ποικιλία έκφρασης. Να έχουν αποδέκτες παιδιά και ενήλικες. Να έχουν πληροφορίες για τους πεδινούς ή παραλιακούς πληθυσμούς και για τους ορεινούς πληθυσμούς. Να έχουν υψηλή αισθητική και να προκαλούν ενδιαφέρον. Η έκφραση και τα μέσα να ανανεώνονται συχνά, ώστε να παρακολουθούνται με ενδιαφέρον. Κυρίως όμως να σέβονται το δέκτη και να μην προσβάλουν τη νοημοσύνη του. Δεν χρειάζεται σε ενήλικες να αναφέρονται οι ωφέλειες και η ομορφιά του δάσους, αλλά τι θα πρέπει να γνωρίζει για να μην καταστρέψει αυτή την ομορφιά.

Ένα άλλος σκοπός της Επιτροπής Σχεδιασμού Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών είναι να προκαλεί τη συνεργασία των κρατικών φορέων δασοπροστασίας, των εθελοντών και του κοινού. Οι εθελοντές μέσα από τη βελτίωση των δομών τους που προβλέπουν διάφορα νομοσχέδια, μπορούν να βοηθήσουν πολύ στην διαπαιδαγώγηση του κοινού, ιδίως σε σχολεία, αλλά και ελεγχόμενες περιοχές δασικής αναψυχής μέσα στα δάση.

Εκτός από τα σχολεία, σχεδιασμοί ενημέρωσης πρέπει να γίνονται και για όλες τις οργανωμένες ομάδες που έχουν την ευχέρεια να συγκεντρώνουν τα μέλη τους, όπως στρατιώτες, πρόσκοποι, σύλλογοι. Το υλικό διαλέξεων ανεξαρτήτων ομιλητών και το οπτικοακουστικό υλικό θα πρέπει να υπόκειται στην έγκριση της επιτροπής ή της Δασικής Υπηρεσίας.

Επίσης θα πρέπει να δημιουργείται διαρκώς υλικό για μπροσούρες, φεϊγβολάν, πινακίδες, διαφημίσεις, κάρτες τηλεφώνων, αυτοκόλλητων, γραμματοσήμων, ανακοινώσεις στον τύπο, κ.λ.π.

Θα πρέπει να επανακαθορισθούν ή να επαναδραστηριοποιηθούν οι ελεγχόμενοι χώροι αναψυχής στα δάση. Θα πρέπει να καθορισθούν οι προδιαγραφές αυτών των θέσεων, ώστε να δημιουργούν συνθήκες ασφαλείας των επισκεπτών. Εκεί όχι μόνο η χρήση της φωτιάς θα ελέγχεται από τους υπαλλήλους και θα αυτοελέγχεται από τους ίδιους τους επισκέπτες, αλλά θα δίνεται η δυνατότητα επαφής και ενημέρωσης με τους πολίτες των πυροσβεστών, των δασικών υπαλλήλων και των εθελοντών δασοπυροσβεστών.

Τέλος θα πρέπει η προτεινόμενη Επιτροπή Σχεδιασμού Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών να δραστηριοποιήσει στη χώρα μας το πρόγραμμα κόκκινη σημαία. Σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας που εκδίδει καθημερινά το δελτίο επικινδυνότητας θα πρέπει στις περιοχές όπου οι προβλέψεις σημαίνουν συναγερμό να σηκώνεται η κόκκινη σημαία. Όλα τα κρατικά μηχανικά μέσα της δασικής και πυροσβεστικής υπηρεσίας, όλα τα κτίρια που βρίσκονται στα κινδυνεύοντα δάση και στους δρόμους πρόσβασης θα έχουν ανηρτημένη την κόκκινη σημαία. Το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες, η τηλεόραση, θα ανακοινώνουν τις περιοχές της χώρας όπου είναι ανηρτημένη η κόκκινη σημαία. Η ανύψωσή της θα επιδρά θετικά στην ψυχολογία των πολιτών, καθώς θα έχουν συνεχώς την υπενθύμιση μπροστά τους. Παράλληλα στις περιοχές κόκκινης σημαίας, θα απαγορεύονται διάφορες επαγγελματικές ασχολίες, όπως η χρήση αλυσοπρίονων, συγκολλητικών συσκευών, κάπνισμα μελισσών, χρήση οποιασδήποτε φωτιάς.

Μεγάλο μέρος των δαπανών υλοποίησης των προγραμμάτων αυτών μπορεί να καλύπτεται μέσα από χορηγίες. Η αναγραφή της φίρμας των χορηγών, που θα θεωρηθεί ως κοινωνική προσφορά, θα δημιουργήσει ρεύμα προσφορών.

Στα πλαίσια του προγράμματος ΣΙΘΩΝ έχουμε κάνει ολοκληρωμένους σχεδιασμούς, στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών. Προβλέπεται η δημιουργία ιστοσελίδων, με θέματα που έχουν σχέση με την ασφαλή διαβίωση κοντά και μέσα σε πυρόπληκτα οικοσυστήματα. Θα είναι κάτι ανάλογο με το αμερικανικό FIREWISE. Όμως αυτή, όπως και κάθε άλλη προσπάθεια θα είναι αποσπασματική, αφού δεν θα εμπεριέχεται σε κάποιον ευρύτερο κεντρικό σχεδιασμό.

Επίλογος

Η ανάγκη δημιουργίας μια εθνικής κεντρικής πολιτικής στο θέμα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών, δεν αμφισβητείται από κανέναν. Οι περιφερειακές δασικές μονάδες χρειάζονται ουσιαστική στήριξη και καθοδήγηση για να είναι η προσπάθειά τους αποδοτική.

Η ανάληψη πρωτοβουλιών από τη Δασική Υπηρεσία στο θέμα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών, θα δώσει τη δυνατότητα να φωνάξει ξανά το παρόν στην Ελληνική κοινωνία. Θα αποδείξει ότι είναι πάντα εδώ και μάχεται μέσα στα βουνά, για να δημιουργήσει συνθήκες ασφαλείας για τους πολίτες και τα δάση μας.

Εύχομαι και ελπίζω ότι η σημερινή συνάντηση δεν θα αποτελέσει μια φιλική συνεύρεση, αλλά ότι είναι η απαρχή της απαλλαγής της Δασικής Υπηρεσίας από την εσωστρέφεια και την ντροπαλοσύνη που την διακρίνει μέχρι τώρα. Ότι θα κάνει το γενναίο βήμα και θα βγει στο σανίδι της κοινωνικής μας ζωής, όπου και θα συμβουλεύει, θα παροτρύνει και κυρίως θα απαλλάξει τα δάση μας από τις αναίτιες καταστροφές που προκαλούν οι καλόπιστοι χρήστες τους.

Εύχομαι επίσης και τα Πανεπιστημιακά και Ερευνητικά Ιδρύματα να στηρίξουν το έργο της Δασικής Υπηρεσίας σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο. Να βοηθήσουμε όλοι ώστε να ξαναεπιστρέψει η φρεσκάδα της παλιάς δασικής υπηρεσίας, όταν το προσωπικό της απολάμβανε την εκτίμηση ολόκληρου του πληθυσμού.

Οφείλουμε όλοι μας δασολόγοι της πράξης και των πανεπιστημιακών και ερευνητικών ιδρυμάτων, να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο να μάθει να ζει με τις δασικές πυρκαγιές, χωρίς να τις φοβάται και κυρίως χωρίς να τις προκαλεί.

Love Grows

Love in the Forest 2

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΛΕΜΙΘΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Μαθαίνοντας να ζούμε με τις Δασικές Πυρκαγιές

Οι αναδασώσεις πυρόπληκτων περιοχών στην Ελλάδα:

Μύθοι και Πραγματικότητες.

(Ανακοινώθηκε σε Ημερίδα του ΤΕΙ Δασοπονίας Δράμας την 5-6-2003)

Παύλος Κωνσταντινίδης
Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης
e-mail: pavkon@fri.gr

Περίληψη

Η μεταπυρική διαχείριση των δασών στην Ελλάδα αποτελεί ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Όλη η διαδικασία κινείται μεταξύ του μύθου, που είναι αυτό που θα έπρεπε να γίνεται σε κάθε περίπτωση και του πραγματικού, που είναι αυτό που τελικά γίνεται. Οι μύθοι και οι αντίστοιχες πραγματικότητες κινούνται σε πολλά επίπεδα. Μύθους αποτελούν όλα όσα απαιτεί η επιστήμη της οικολογίας για αποδοτικές αναδασώσεις οι οποίες θα μπορούν να οδηγήσουν σε βιώσιμα οικοσυστήματα και τα οποία δυστυχώς αγνοούνται από τους διαχειριστές είτε από άγνοια, είτε κυρίως από την πίεση των τοπικών κοινωνιών για άμεση αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων.

Εντοπίζονται οκτώ αδύνατα σημεία στη διαδικασία των μεταπυρικών επεμβάσεων, που έχουν να κάνουν κυρίως με την επιλογή των ειδών προς φύτευση, με την έλλειψη κεντρικών σχεδιασμών στη διαχείριση και στην παραγωγή φυταρίων, με την επιλογή των περιοχών που αποφασίζονται αναδασώσεις και με την ανυπαρξία ουσιαστικής μελέτης των οικολογικών παραγόντων στις υπό αναδάσωση περιοχές.

Τονίζεται η απουσία της οικολογικής σκέψης των μεταπυρικών διαχειριστών και κυρίως η έλλειψη γνώσης των σύγχρονων τεχνολογιών, όπως τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, που παρέχουν αξιόπιστες και αντικειμενικές πληροφορίες, ώστε να αποφεύγονται λανθασμένες επιλογές.

Προτείνεται η άμεση δημιουργία σε κεντρικό κρατικό επίπεδο κατάλληλων προδιαγραφών, οι οποίες να είναι υποχρεωτικές στην εφαρμογή από τις περιφερειακές δασικές υπηρεσίες, ώστε να μειωθούν οι αποτυχίες και οι αναίτιες διαταραχές των καμένων οικοσυστημάτων.

Η εργασία αυτή είναι αποτέλεσμα καταγραφής συμπεριφορών και διαδικασιών από πολίτες, υπηρεσίες και κράτος, που έγιναν κατά τη διάρκεια σημαντικών ερευνητικών προγραμμάτων που είχαν σχέση με τις δασικές πυρκαγιές και τους μεταπυρικούς σχεδιασμούς αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων.

Εισαγωγή

Κατ’ αρχή θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της ημερίδας για την τιμή που μου έκαναν, προσκαλώντας με ως ομιλητή στο Ίδρυμά σας. Η πρόσκληση με τιμά ιδιαίτερα, διότι είναι κοινή διαπίστωση ότι το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Δράμας συνεχίζει να διατηρεί μετά από πολλά χρόνια λειτουργίας την αρχική φρεσκάδα και τον πρώτο ενθουσιασμό των εκπαιδευτών και των εκπαιδευομένων του.

Η διαδικασία των αναδασώσεων είναι μια δύσκολη υπόθεση. Προϋποθέτει ότι οι σχεδιαστές τους θα πρέπει να ταυτίσουν τη λογική τους με τη λογική της φύσης, που έχει αποκτήσει δομές και νομοτέλειες που σφυρηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων χρόνων. Τα φυσικά οικοσυστήματα που αναπτύσσονται σε κάθε κομματάκι γης του πλανήτη μόνο τυχαία δεν βρίσκονται εκεί (McLean & Ivimay Cook 1968) . Μέσα από τις διαδικασίες της προσαρμογής και της φυσικής επιλογής στη φύση υπάρχει μια διαρκής εξέλιξή τους, αλλά πάντα, και ανάλογα με τις κλιματικές συγκυρίες, διατηρείται μια ισορροπία μεταξύ τους (Αθανασιάδης 1986). Και μέσα όμως στα ίδια τα οικοσυστήματα υπάρχει μια σταθερή διαδικασία όπου κάθε φυτικό είδος αποκτά το χώρο που το ανήκει, πάντα όμως σε μια ισορροπία με τα υπόλοιπα, που σταθεροποιεί το σύνολο του πληθυσμού και κάνει βιώσιμη ολόκληρη τη φυτοκοινωνία (Κωνσταντινίδης & Αθανασιάδης 1988).

Τα τελευταία χρόνια ο άνθρωπος παρεμβαίνει στη φύση με τα τεχνολογικά μέσα που επινόησε πολύ εύκολα και σε μεγάλες εκτάσεις. Η δύναμη που απέκτησε τον κάνει να παραβλέπει τις ανάγκες της φύσης για ισορροπία και σταθερότητα. Η ευκολία με την οποία μπορεί να ξηλώσει δάση και να φυτέψει νέα είδη, τον έκαναν να αισθάνεται δυνατότερος, σοφότερος και σημαντικότερος από τη φύση. Τις προσωπικές εμπειρίες που αποκτά στα 30-35 χρόνια που είναι ενεργός επαγγελματικά τις θεωρεί πολύ ορθότερες από τα εκατομμύρια χρόνια που λειτουργεί η φύση.

Αποτέλεσμα είναι να θεωρούμε μύθο ότι πρέπει να σεβόμαστε τη φύση και κάνουμε πραγματικότητα ό,τι θεωρούμε ότι είναι προς το συμφέρον μας. Χωρίς οικολογική ευαισθησία και γνώση παρεμβαίνουμε σε τεράστιες εκτάσεις. Άλλοτε με καλές προθέσεις και άλλοτε με ύποπτες. Αρκεί ένας σεβάσμιος γέροντας από την Άπω Ανατολή (περίπτωση Μασανόμπου Φουκουόκα) για να μας πείσει ότι μπορεί να μετατρέψει τη χώρα μας σε ζούγκλα και εμείς να τον πιστέψουμε (Οικονόμου, 1998). Πνιγμένοι στους καπνούς και τις ταχύτητες των πόλεων όπου μαζευτήκαμε και ζούμε τα τελευταία χρόνια αποξενωθήκαμε από τη φύση.

Υπήρξε μεγάλος προβληματισμός αν θα έπρεπε να αναφερθούμε σε αυτά που γίνονται ή σε αυτά που θα έπρεπε να γίνονται. Φυσικά σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα σημασία έχει η επιστημονική άποψη, όμως διαπιστώθηκε ότι η παρουσίασή της αποδυναμώνεται εάν παραβλεφθεί η πραγματική κατάσταση, η οποία όμως όταν αναφέρεται γίνεται δυσάρεστη και στεναχωρεί πολύ κόσμο. Όμως στα Επιστημονικά και στα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα οφείλουμε όλοι μας να ήμαστε ειλικρινείς. Πρέπει οι αλήθειες να λέγονται, να κοιτάμε τα προβλήματα κατάματα και να προτείνουμε λύσεις. Οι μεταπυρικές αναδασώσεις στη χώρα μας κινούνται μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Είναι αυτά που κάνουμε σωστά και αυτά που κάνουμε και νομίζουμε ότι είναι σωστά.

Η εργασία αυτή αποτελεί αποτέλεσμα καταγραφών συμπεριφορών και ενεργειών τόσο των Δασικών Υπηρεσιών, όσο και της Κεντρικής Κρατικής Διοίκησης και ολόκληρης της Ελληνικής κοινωνίας, κατά τη διάρκεια μιας σειράς ερευνητικών προγραμμάτων της τελευταίας δεκαετίας που πραγματοποιήθηκαν στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης και είχαν σχέση με τις δασικές πυρκαγιές και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον.

1. Μύθος: Οι μεταπυρικές αναδασώσεις στη χώρα μας γίνονται με επιστημονικές αναλύσεις του χώρου (κλίμα, έδαφος κ.λ.π.).
Πραγματικότητα: Αποτελούν τμήμα μιας Εθνικής φιέστας κυρίως μετά από περιόδους μεγάλων περιαστικών πυρκαγιών.

Ανάλυση του χώρου σημαίνει ότι κάθε βασικός παράγοντας που επηρεάζει την ανάπτυξη των φυτών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να συνυπολογίζεται. Πολλές φορές, έστω και ένας παράγοντας να είναι αρνητικός για ένα είδος τότε μπορεί ολόκληρη η προσπάθεια να αποτύχει. Η αποτυχία δεν αφορά μόνο τις οικονομικές παραμέτρους των αναδασώσεων, αλλά κυρίως και την οικολογική διαταραχή που επιφέρεται στο φυσικό οικοσύστημα που προϋπήρχε, το οποίο όσο υποβαθμισμένο και αν είναι συνεχίζει να λειτουργεί και να δίνει ελπίδες μελλοντικής αναβάθμισης, εφόσον οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επέφεραν την υποβάθμιση (βοσκή, συχνές πυρκαγιές κ.λ.π.) έπαυαν να υπάρχουν.

Με την πρόοδο της τεχνολογίας η ανάλυση του χώρου είναι σήμερα μια σχετικά εύκολη διαδικασία. Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών με τις δυνατότητες που διαθέτουν δίνουν τη δυνατότητα να αναλύεται κάθε τμήμα του εδάφους σε πολλαπλά επίπεδα πληροφοριών, τα οποία μπορούμε να επεξεργασθούμε, να υπολογίσουμε και να επεξεργασθούμε στατιστικά. Αυτό σημαίνει αντικειμενική πληροφορία χωρίς τα λάθη που επιφέρουν οι υποκειμενισμοί (Γκατζογιάννης & Γκολέτσος, 2001).

Δυστυχώς, η βραδύτητα με την οποία ανανεώνεται το προσωπικό της Δασικής Υπηρεσίας, της στερεί τη δυνατότητα της χρήσης των νέων τεχνολογιών. Η εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες που γίνεται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, παραμένει αχρησιμοποίητη από την κρατική μηχανή και ουσιαστικά από το κοινωνικό σύνολο που σε τελευταία ανάλυση πληρώνει όλη αυτή την εκπαιδευτική διαδικασία. Έτσι όλα βασίζονται σε γνώσεις και εμπειρίες που δεν παύουν να αποτελούν υποκειμενική εκτίμηση των επιφορτισμένων υπαλλήλων με το σχεδιασμό και την υλοποίηση των αναδασώσεων.

Αυτό έχει ως πρόσθετο αποτέλεσμα οι αναδασώσεις να γίνονται από φυτά που προσφέρουν, για καθαρά διαφημιστικούς σκοπούς, ιδιωτικές εταιρίες (σούπερ-μάρκετ, εταιρίες τηλεφωνίας κ.λ.π.). Στη διαδικασία συμμετέχουν δυστυχώς πολλοί πολίτες (σωματεία, σύλλογοι) και κυρίως παιδιά, τα οποία θεωρούν ότι επιτελούν ένα ύψιστο καθήκον κακοποιώντας τη φύση και θεωρώντας ότι αναδάσωση σημαίνει άνοιγμα μιας τρύπας και τοποθέτησης μέσα σε αυτή με ό,τι βρεθεί μπροστά μας. Έτσι διαιωνίζεται το κακό μοντέλο των αναδασώσεων. Αναδασώσεις υπό τους ήχους οργάνων, με διαλείμματα για γύρο και σουβλάκι, αναμνηστικές φωτογραφίες και δηλώσεις στα ΜΜΕ μετατρέπουν μια πολύ σοβαρή διαδικασία παρέμβασης στη φύση, σε ένα λαϊκό πανηγύρι.

Προτάσεις:

• Θα πρέπει άμεσα οι δασικές υπηρεσίες να στελεχωθούν με νέους επιστήμονες, ενημερωμένους για τις σύγχρονες οικολογικές απόψεις και τις σύγχρονες τεχνολογίες.
• Να μην επιτρέπεται η χρήση φυτών ανεξέλεγκτα από μη κρατικούς φορείς.
• Να σταματήσουν οι αναδασώσεις φιέστες, όπου η επιστημονική γνώση θυσιάζεται στη διαδικασία.
• Να σχεδιασθεί και να υλοποιηθεί άμεσα πρόγραμμα ενημέρωσης των πολιτών, σε θέματα αναδασώσεων.

2. Μύθος: Οι αναδασώσεις γίνονται σε περιοχές που έχασαν οριστικά τα δάση τους εδώ και χιλιάδες χρόνια και δεν υπάρχει φυσικό αναγεννητικό υλικό (π.χ. αποδασωμένα νησιά).
Πραγματικότητα: Προτιμώνται δασικές περιοχές που κάηκαν πρόσφατα και διαθέτουν τεράστιες ποσότητες φυσικού αναγεννητικού υλικού άρα αναγεννώνται από μόνες τους (π.χ. καμένες εκτάσεις).

Οι χώροι που επιδέχονται αναδασώσεις είναι οι υποβαθμισμένοι και θα μπορούσαμε να τους χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες. Αυτοί που έχουν χάσει από χιλιάδες χρόνια τα δενδρώδη τους οικοσυστήματα και αποτελούν σήμερα θαμνοτόπια ή φρυγανοτόπια και αυτοί που έχουν υποβαθμισθεί πρόσφατα κυρίως από πυρκαγιές (Κωνσταντινίδης & Τσιουρλής, 1999).

Η πρώτη κατηγορία αφορά πρώην δασικές εκτάσεις, οι οποίες εξαιτίας της ανθρώπινης κοινωνικοοικονομικής συμπεριφοράς, έχουν υποβαθμισθεί σε μη αναστρέψιμο βαθμό αφού οι σπορείς έχουν εξαφανισθεί και δεν υπάρχουν πλέον φυσικά αναγεννητικά αποθέματα (σπόροι, παραβλαστήματα κ.λ.π.).

Η δεύτερη αφορά τα μεσογειακά πευκοδάση, τα οποία εξαιτίας της δομής τους, των κλιματικών συνθηκών και της συμπεριφοράς των ανθρώπων καίγονται κατά τακτικά διαστήματα, τα μεσοδιαστήματα των οποίων είναι συνήθως μερικές δεκάδες χρόνια.

Εκείνο που καταγράφεται από τον ερευνητή είναι ότι υπάρχει μια έντονη εθνική αγωνία μόνο για την τύχη των καμένων πρόσφατα δασών, η οποία επιτείνεται από τις εικόνες της καταστροφής που καταγράφουν τα ΜΜΕ και από την παραπληροφόρηση που μεταφέρεται στον κόσμο από δημόσιες συζητήσεις που πραγματοποιούν οι μόνιμοι εθνικοί μας ανησυχούντες και έχοντες άποψη επί παντός επιστητού (ταυτότητες, σύνταγμα, πλημμύρες κ.λ.π.). Η πίεση που δημιουργείται στους πολίτες μεταφέρεται δυστυχώς στις δασικές υπηρεσίες, οι οποίες εντέλλονται να πραγματοποιήσουν ποσοτικές και όχι ποιοτικές αναδασώσεις, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Για τα νησιά μας όπου υπάρχει η απόλυτη αποδάσωση ποτέ δεν ακούσθηκε η παραμικρή διαμαρτυρία. Ακόμη και εκεί όπου, χάρη στο ζήλο μερικών ανθρώπων, επιχειρούνται αναδασώσεις περιορισμένης έκτασης, η έλλειψη του κοινωνικού ενδιαφέροντος μειώνει τα μέτρα προστασίας τους με αποτέλεσμα η γενεσιουργός αιτία αποδάσωσης, που είναι η κατσίκα, να παραμένει ανεξέλεγκτη. Τελικό αποτέλεσμα είναι από τη μια να δαπανώνται χρήματα, χωρίς ανάλογη απόδοση και από την άλλη οι περιοχές αναδασώσεων να εμφανίζονται ακόμη πιο διαταραγμένες από ό,τι ήταν πριν την προσπάθεια.

Σε ό,τι αφορά τις αναδασώσεις σε πρόσφατα καμένα μεσογειακά δάση, η θέση μας είναι απόλυτη. Είναι όχι μόνο περιττές, αλλά κυρίως είναι οικολογικά επιζήμιες. Το απόλυτο είναι συνήθως υπερβολικό, όμως η αποδοχή του είναι η μόνη ελπίδα για να διασώσουμε τα πυρόπληκτα δάση μας. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ώριμο δάσος μεσογειακού τύπου που κάηκε και δεν αναδασώθηκε, όταν προστατεύθηκε. Ποτέ…Και η αναφορά γίνεται σε μεσογειακού τύπου δάση, γιατί μόνο αυτά αποτελούν τα εύφλεκτα οικοσυστήματά μας.

Η Μεσογειακή βλάστηση συνυπάρχει με τις πυρκαγιές πολύ πριν εμφανισθεί ο άνθρωπος εμπρηστής. Στο πέρασμα των αιώνων δημιούργησε τέτοιες προσαρμογές που ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνατότητες αντίληψης και κατανόησής τους. Έτσι, οι μεσογειακοί θάμνοι διατηρούν κοιμώμενους οφθαλμούς λίγο κάτω από το έδαφος, οι οποίοι ενεργοποιούνται μόνο όταν το υπέργειο τμήμα καταστραφεί από πυρκαγιά ή κοπή. Λίγες μόνο ώρες μετά τη φωτιά, τα μεριστωματικά κύτταρα εγκαταλείπουν το λήθαργο και ενεργοποιούνται δίνοντας νέα παραβλαστήματα, ανανεωμένα και σφριγηλά.

Τα πεύκα από την άλλη διατηρούν ένα μεγάλο ποσοστό από την ετήσια παραγωγή κώνων για πολλά χρόνια επάνω στα κλαδιά, προστατεύοντας τους σπόρους με τα χονδρά καλύμματά τους. Μετά από το πέρασμα μιας φωτιάw, οι κώνοι ανοίγουν και διασπείρουν στο έδαφος τους σπόρους, οι οποίοι επιδεικνύουν ισχυρή βλαστητική ικανότητα. Υπολογίζεται ότι κάθε δένδρο ρίχνει στο έδαφος περισσότερους από 70.000 σπόρους τους οποίους σκορπά σε ακτίνα μέχρι και 4 στρέμματα.

Το πρόβλημα των αναδασώσεων καμένων εκτάσεων δεν έχει μόνο οικονομικές ή οικολογικές παραμέτρους, αλλά και κοινωνικές. Όταν διατίθενται εκατομμύρια ΕΥΡΩ για να κάνουμε αυτό που θα κάνει από μόνη της η φύση, είναι πιθανό να δημιουργήσει μια νέα ομάδα εμπρηστών, η οποία θα αποτελείται από αυτούς που επωφελούνται από αυτά τα χρήματα.

Μια υποκατηγορία προς αναδάσωση εκτάσεων αποτελούν οι περιοχές που διπλοκάηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα, όταν δηλαδή δεν υπάρχει διαθέσιμο αναγεννητικό υλικό. Η περίπτωση αυτή απαιτεί ιδιαίτερη προσέγγιση που ξεφεύγει από τα χρονικά όρια της ανακοίνωσης.

Προτάσεις:

• Θα πρέπει η πολιτεία να στρέψει την προσοχή της στις αναδασώσεις των μόνιμα υποβαθμισμένων περιοχών και να τις διαφυλάξει.
• Θα πρέπει να σταματήσουν όλες οι αναδασώσεις σε καμένα μεσογειακά δάση και τα κονδύλια να χρησιμοποιηθούν για τη φύλαξή τους.

3. Μύθος: Υπάρχει στην πυρόπληκτη χώρα μας, έστω και υποτυπώδης, κεντρική εθνική πολιτική αναδασώσεων.
Πραγματικότητα: Οι σχεδιασμοί γίνονται περιφερειακά και βασίζονται στο μεράκι, στα διαθέσιμα μέσα και τις γνώσεις των τοπικών υπαλλήλων που επιφορτίζονται με τους αναδασωτικούς χειρισμούς.

Παρά το ότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται, λόγω των κλιματικών και κοινωνικών συνθηκών στις αποδασωμένες χώρες, εν τούτοις ακόμη και σήμερα δεν έχει αναπτυχθεί σε κεντρικό επίπεδο «εθνική πολιτική» αναβάθμισης των περιοχών που υποβαθμίζονται, η οποία να είναι υποχρεωτική ως προς την εφαρμογή της στην περιφέρεια.

Έτσι η μέθοδος αποκατάστασης, που ακολουθείται κατά περίπτωση, στις περιφερειακές δασικές μονάδες, εξαρτάται, από τις γνώσεις, τα μέσα και το μεράκι των υπαλλήλων που επιφορτίζονται τη συγκεκριμένη ευθύνη (Κωνσταντινίδης & Γκατζογιάννης, 2001).

Από την άλλη παίρνονται και υλοποιούνται αποφάσεις, ιδίως την μεταπυρική περίοδο όταν έχουν καεί επώνυμα περιαστικά δάση, συνήθως κάτω από την τρομακτική πίεση της κοινής γνώμης. Έτσι υλοποιούνται προγράμματα άμεσης αποκατάστασης, μέσα σε ελάχιστο χρόνο, χωρίς τους απαραίτητους σχεδιασμούς.

Προτάσεις:

• Θα πρέπει άμεσα η πολιτεία να φροντίσει να δημιουργήσει προδιαγραφές αναδασώσεων. Θα πρέπει να καθορίσει βασικές αρχές, με υποχρεωτική εφαρμογή σε περιφερειακό επίπεδο, ώστε να σταματήσουν οι αυτοσχεδιασμοί, οι υποκειμενισμοί και κυρίως να δημιουργηθεί αίσθημα ευθύνης που θα αντλείται από τις ουσιαστικές γνώσεις, για όσους καλούνται να τις πραγματοποιήσουν.

4. Μύθος: Σχεδιάζονται ποιοτικές αναδασώσεις, όπου κύριο βάρος παίζει η επιλογή των κατάλληλων δασοπονικών ειδών για κάθε περιοχή.
Πραγματικότητα: Σχεδιάζονται ποσοτικές αναδασώσεις, όπου το μοναδικό κριτήριο αποτελεί ο αριθμός των φυτών που φυτεύονται.

Μετά τα όσα αναφέρθηκαν προηγούμενα η απάντηση είναι ότι η επικρατούσα πρακτική είναι η εφαρμογή ποσοτικών και όχι ποιοτικών αναδασώσεων. Αυτό είναι αποτέλεσμα τόσο της αδυναμίας εφαρμογής των σύγχρονων τεχνολογιών που οδηγούν στη γνώση του αντικειμενικά ποιοτικού, όσο και στην πίεση της κοινής γνώμης, η οποία συχνά οδηγεί στην απόλυτα δικαιολογημένη αδιαφορία μιας κουρασμένης, ταλαιπωρημένης και παραγνωρισμένης στην προσφορά της δασικής υπηρεσίας, η οποία βρίσκει μάταιο πια να αντιδρά ενάντια σε ολόκληρο το έθνος, ακόμη και όταν αντιλαμβάνεται ότι αυτό που της ζητείται είναι ασύμβατο με τις οικολογικές αρχές.

Το μόνο που ενδιαφέρει τις προϊστάμενες κυβερνητικές αρχές, τους περιφερειάρχες, τους νομάρχες, τους δημάρχους και τους πολίτες είναι μόνο ο αριθμός από τους ανοιγμένους λάκκους. Η αντίθετη άποψη εκ μέρους της Δασικής Υπηρεσίας ή διαμαρτυρία, εκλαμβάνεται ως έλλειψη διάθεσης συνεργασίας, ικανότητας ή εργατικότητας και στιγματίζεται από όλους ενώ την περιθωριοποιεί ακόμη περισσότερο. Σε αυτό συνεργούν οι κάθε είδους «περιβαλλοντικοί σύλλογοι», οι μη «κυβερνητικοί οργανισμοί» που από πραγματική αγάπη για το δάσος ή από συγκεκαλυμμένα συμφέροντα, έρχονται με δικές τους πρωτοβουλίες να αντικαταστήσουν τις δασικές υπηρεσίες, πραγματοποιώντας τερατώδεις αναδασώσεις, οι οποίες είναι χρήσιμες μόνο για τις δημόσιες σχέσεις τους.

Προτάσεις:

• Πρέπει να αφεθεί απερίσπαστη η Δασική Υπηρεσία να πραγματοποιήσει το έργο της που είναι η διαχείριση των δασών και όχι η εκτόνωση των κοινωνικών αγωνιών.
• Πρέπει να σταματήσει δια νόμου η συμμετοχή σε αναδασώσεις άσχετων ατόμων και οι αναδασώσεις που γίνονται χωρίς την επιστημονική τεκμηρίωση (ποιοτική και ποσοτική).

5. Μύθος: Γίνεται κεντρικός συντονισμός, σχεδιασμός και πρόβλεψη στα κρατικά φυτώρια, ώστε να υπάρχει πάντα κατάλληλο αναγεννητικό υλικό για αναδασώσεις σε πυρόπληκτες περιοχές.
Πραγματικότητα: Oι κατά τόπους υπεύθυνοι παράγουν κατά βούληση φυτά που εξυπηρετούν κυρίως τις τοπικές ανάγκες των ιδιωτών.

Για να γίνουν οι αναδασώσεις απαραίτητη και λογική προϋπόθεση είναι η ύπαρξη αναγεννητικού υλικού. Για να αξιολογηθεί η ετοιμότητα των δασικών φυτωρίων καταγράφηκε το υλικό τους σε μια δεδομένη στιγμή (Νοέμβριος 1997). Όταν έγινε η καταγραφή λειτουργούσαν στη χώρα μας 48 κρατικά δασικά φυτώρια. Έγινε τυχαία επιλογή του 1/3 από αυτά (συνολικά 15).

Αξιολογώντας τις μετρήσεις γίνεται αντιληπτή η προτίμηση των υπευθύνων των δασικών φυτωρίων στην ψευδοακακία, η οποία αποτελεί το 16%, του συνολικού παραγόμενου φυτευτικού υλικού πανελληνίως. Ακολουθεί η μαύρη πεύκη, η οποία αποτελεί το 9% του συνόλου της παραγωγής. Στη συνέχεια ακολουθεί η παραγωγή του λιγγούστρου και της ακακίας Κωνσταντινουπόλεως, με ποσοστά 8% και 6% αντίστοιχα. Τα δύο αυτά είδη δεν ενδείκνυνται για αναδασώσεις, διότι επιβιώνουν σε συστάδες μόνο των αστικών πάρκων και κήπων. Έτσι, η αυξημένη παραγωγή τους οφείλεται μάλλον στη μεγάλη τους ζήτηση από ιδιώτες και τις υπηρεσίες των ΟΤΑ. Το ίδιο συμβαίνει και με τα σπάρτα τα οποία βέβαια βρίσκονται μεν αυτοφυή σε πολλά μεσογειακά οικοσυστήματα, όμως το παραγόμενο υλικό στα φυτώρια θεωρείται ιδιαίτερα υψηλό (5%) και προορίζεται για αισθητικές αναδασώσεις ή φυτεύσεις στα πρανή των μεγάλων δρόμων (Γκατζογιάννης, κ.άλ. 2001).

Η χαλέπιος και η τραχεία πεύκη κατέχουν το 6% και 5% της πανελλήνιας παραγωγής δενδρυλλίων στα κρατικά δασικά φυτώρια (η ετήσια παραγωγή φυταρίων των δύο αυτών πεύκων είναι πολύ μικρή σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες των αναδασώσεων στις πυρόπληκτες περιοχές). Σε σύνδεσμο 5Χ5, η συνολική εθνική παραγωγή δενδρυλλίων χαλεπίου πεύκης θα κάλυπτε μόλις 21.500 στρέμματα, δηλαδή θα μπορούσε να καλυφθεί μόνο η έκταση μιας μέτριας δασικής πυρκαγιάς. Η τραχεία είναι ακόμη λιγότερη. Το τρίτο θερμόβιο πεύκο, η κουκουναριά καλλιεργείται επίσης πολύ στα φυτώρια, καλύπτοντας το 4% της εγχώριας παραγωγής δενδρυλλίων. Τέλος, υψηλά ποσοστά παρουσίας στα φυτώρια έχουν και ο κλώνος της λεύκης Ι-214, όπως και η καρυδιά, αλλά τα δύο αυτά είδη δεν περιλαμβάνονται στη φυσική μεσογειακή βλάστηση.

Στον αντίποδα έχουμε τη χαμηλή προτίμηση σε ορισμένα βασικά είδη της μεσογειακής βλάστησης. Ο σχίνος, για παράδειγμα, που εμφανίζεται σε ολόκληρη σχεδόν τη χαμηλή βλαστητική ζώνη, οριοθετώντας με την παρουσία του την Oleo-lentiscetum, προτιμήθηκε μόλις σε ένα φυτώριο, όπου ευκαιριακά φυτεύτηκαν 100 φυτάρια, τα οποία θα κάλυπταν τις ανάγκες μόλις 7,500 στρεμμάτων. Το ίδιο συμβαίνει και με το πουρνάρι και τους υπόλοιπους μεσογειακούς θάμνους, οι οποίοι δεν μπορούν να καλύψουν ούτε 1,500 στρέμματα καμένης έκτασης (πίνακας 2). Αυτό συμβαίνει διότι δυστυχώς στη χώρα μας ακόμη οι διαχειριστές προτιμούν τις μονοκαλλιέργειες με δένδρα, και όπως ήδη αναφέρθηκε ο εμπλουτισμός με επιπλέον είδη γίνεται με αισθητικά και όχι οικολογικά κριτήρια (Κωνσταντινίδης & Γκατζογιάννης, 2001).

Οι διαχειριστές των κρατικών δασικών φυτωρίων, δείχνουν προτίμηση στα Ελληνικά δασικά είδη. Το 87% των καλλιεργούμενων ειδών αποτελούν είδη της Ελληνικής χλωρίδας ή έχουν προσαρμοσθεί άριστα σε αυτήν και φέρονται ως αυτόχθονα είδη. Η παραγωγή των ξενικών ειδών περιορίζεται συνήθως σε δένδρα και θάμνους που χρησιμοποιούνται σε καλλιεργούμενες εκτάσεις (κήπους, αστικά άλση κ.λ.π.), δηλαδή αντιμετωπίζεται το έλλειμμα της προσαρμογής από την περιποίηση. Επίσης μερικά από τα είδη αυτά χρησιμοποιούνται σε αισθητικές αναδασώσεις, κατά μήκος των μεγάλων δρόμων, σε πάρκα κ. α.

Εάν ληφθεί υπόψη ότι τα κρατικά φυτώρια τροφοδοτούν με υλικό όλες τις βλαστητικές ζώνες της χώρας, εκτιμάται ότι η αναλογία μεταξύ των ειδών που εμφανίζονται στην πυρόπληκτη μεσογειακή ζώνη και των υπολοίπων είναι ικανοποιητική, θα μπορούσε όμως να είναι και καλύτερη, αφού η μεσογειακή ζώνη είναι αυτή που εμφανίζει τις μεγαλύτερες ανάγκες φυτεύσεων. Από τη άλλη, εάν εφαρμοσθεί ορθολογική πολιτική στη διαχείριση των καμένων περιοχών, και οι καμένες εκτάσεις απλά προστατεύονται ευνοώντας τη φυσική αναγέννηση, τότε η αναλογία πρέπει να θεωρηθεί ιδιαίτερα ικανοποιητική. Όμως, οι συχνές πυρκαγιές των περιαστικών περιοχών, και μάλιστα με μεσοδιαστήματα που δεν δίνουν τη δυνατότητα παραγωγής σπόρων, θα δημιουργήσουν την ανάγκη ύπαρξης κατάλληλου φυτευτικού υλικού για τις μεταπυρικές αναδασώσεις.

Προτάσεις:

• Η κατάσταση που επικρατεί στα κρατικά φυτώρια είναι ικανοποιητική. Θα μπορούσε όμως να αυξηθεί σημαντικά η παραγωγή μεσογειακών ειδών, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους διαχειριστές των καμένων εκτάσεων να εμπλουτίσουν τα οικοσυστήματα με όλα τα στοιχεία που έχουν όταν βρίσκονται σε φυσική κατάσταση.

6. Μύθος: Με τις αναδασώσεις δημιουργούνται ολοκληρωμένα βιώσιμα οικοσυστήματα με πλήρη σύνθεση ειδών, όπως αυτή καταγράφεται στη φύση.
Πραγματικότητα: Φυτεύονται μόνο δενδρώδη είδη, επειδή αυτά φαίνονται με το μάτι, ή δημιουργούνται τυχαίες μίξεις ειδών επειδή θεωρούνται αισθητικά ανώτερες.

Από την πρώτη ημέρα που άρχισαν οι αναδασώσεις στη χώρα μας μέχρι και σήμερα, το αποκλειστικό ενδιαφέρον δίνεται στη δημιουργία μονοκαλλιεργειών, ή δημιουργούνται μίξεις όχι με γνώμονα τις οικολογικές απαιτήσεις των φυτών, αλλά κυρίως με γνώμονα τις αισθητικές ανάγκες των ανθρώπων.

Δυστυχώς στη χώρα μας οι περισσότερες αναδασώσεις έχουν αποτύχει τελείως ή όσες επιζούν βρίσκονται σε οριακά επίπεδα αντοχής, διότι συνήθως παραβλέπεται η έννοια της δημιουργίας φυτοκοινωνικών σχηματισμών.

Στη φύση τα φυτά δεν αναπτύσσονται σε τυχαίες θέσεις, ούτε δημιουργούν τυχαίους συνδυασμούς. Η σύνθεση κάθε οικοσυστήματος διέπεται από αυστηρές νομοτέλειες, τις οποίες ο αναδασωτής δεν μπορεί να αγνοεί. Τα φυτά δημιουργούν τις κοινωνίες τους για να κάνουν από τη μια καλύτερη χρήση των εδαφικών στοιχείων και της ηλιακής ενέργειας και από την άλλη για να αυξάνουν τις άμυνές τους σε κάθε είδους κινδύνους και απειλές (Κωνσταντινίδης, 2003).

Όταν δημιουργούμε ένα νέο δάσος με ένα μόνο είδος είναι σαν να δημιουργούμε μια νέα πόλη με κατοίκους που ασκούν το ίδιο επάγγελμα (π.χ. να είναι μόνο γιατροί ή μόνο δάσκαλοι). Όσο δύσκολη είναι η επιβίωση αυτής της κοινότητας άλλο τόσο δύσκολη είναι η επιβίωση δασών με μόνο ένα είδος. Το πουρνάρι, για παράδειγμα, διατρυπά ευκολότερα το πετρώδες έδαφος και συμπαρασύρει βαθύτερα τις ρίζες του πεύκου. Η σουσούρα που αναπτύσσεται στα πλέον ακραία κλιματικά και εδαφικά περιβάλλοντα, δημιουργεί φαινόμενα αλληλοπάθειας και δεν επιτρέπει τους καταναλωτές νερού να αναπτυχθούν μέσα στην κοινότητά τους με αποτέλεσμα να εξοικονομείται νερό που χρησιμοποιείται από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Επίσης εδώ πρέπει να αναφερθούμε στη χρήση των ξενικών ειδών. Πολλά είδη που χρησιμοποιήθηκαν ξεράθηκαν πολύ γρήγορα μην αντέχοντας τις Ελληνικές τοπικές συνθήκες. Υπάρχουν και άλλα, όπως η παραθαλάσσια πεύκη, που έδειξαν για ένα διάστημα καλή συμπεριφορά και ανάπτυξη, όταν όμως υπήρξαν χρονιές με εξαιρετικά δυσμενείς κλιματικές συνθήκες δεν άντεξαν και νεκρώθηκαν. Είναι πρόσφατο το παράδειγμα στην περιοχή της Βόλβης όπου την περσινή χρονιά χιλιάδες δένδρα πάγωσαν εξαιτίας του παρατεταμένου παγετού εκείνης της χρονιάς.

Προτάσεις:

• Πρέπει οι σχεδιασμοί των αναδασώσεων να αποβλέπουν στην αντιγραφή της φύσης. Μόνο η δημιουργία ολοκληρωμένων οικοσυστημάτων μπορεί να δώσει βιώσιμα οικοσυστήματα.
• Με την ίδια λογική θα πρέπει να αποφεύγεται η απομάκρυνση του θαμνώδους ορόφου σε φυσικά οικοσυστήματα προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος πυρκαγιάς. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο.
• Πρέπει να αποφεύγεται η χρήση ξενικών ειδών, αφού στην πραγματικότητα δεν συντρέχει κανείς λόγος γι’ αυτό.
• Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα δασικά οικοσυστήματα είναι ζωντανοί οργανισμοί που διέπονται από φυσικούς νόμους και δεν είναι τεχνικά έργα τα οποία όταν καταστρέφονται θα ξανακατασκευασθούν σε μικρό χρονικό διάστημα, ωραιότερα και μεγαλύτερα.

7. Μύθος: Η φύτευση δύσφλεκτων φυλλοβόλων δένδρων σε εύφλεκτες περιοχές, αυξάνει την αντοχή σε πυρκαγιές.
Πραγματικότητα: Κανένα φυλλοβόλο δένδρο δεν μπορεί να αναπτυχθεί στα ακραία μεσογειακά περιβάλλοντα.

Τα τελευταία χρόνια γεννήθηκε η ιδέα, ότι αφού τα πεύκα είναι εύφλεκτα γιατί να μην τα αντικαταστήσουμε με φυλλοβόλα που θεωρούνται και είναι περισσότερο δύσφλεκτα. Δυστυχώς, υπήρξαν προσπάθειες υλοποίησης. Όμως για να αντιληφθούμε το μέγεθος του σφάλματος θα πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο που γίνονται οι φυσικές βλαστητικές ζωνώσεις στη χώρα μας. Τα αείφυλλα σε ολόκληρη τη μεσογειακή ζώνη κατέχουν τη χαμηλή ζώνη, οι θερμόβιες φυλλοβόλες δρεις την αμέσως ανώτερη, η οξιά την παραπάνω κ.ο.κ.

Η διαμόρφωση των βλαστητικών ζωνών δεν είναι τυχαία. Έχει σχέση με τη θερμοκρασία του αέρα στα διάφορα ύψη και η σχέση της με τις βροχοπτώσεις. Η αείφυλλη βλάστηση διαμόρφωσε μηχανισμούς προσαρμογής που δεν διαθέτουν τα φυλλοβόλα είδη (αειφυλλία, σκληροφυλλία, κλείσιμο στομάτων, αλληλοπάθεια κ.λ.π.). Τα φυλλοβόλα είδη είναι αδύνατον να επιβιώσουν στη μακρά ξηρή θερινή περίοδο του μεσογειακού κλίματος. Οι ανάγκες τους σε νερό δεν ικανοποιούνται από τις χειμερινές βροχές, που σπάνια και αυτές ξεπερνούν τα 550 χιλιοστά το χρόνο.

Προτάσεις:

• Δεν πρέπει να γίνεται καμιά απολύτως προσπάθεια αλλαγής της βλάστησης σε καμιά ζώνη.
• Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι προσαρμογές των φυτών που είναι δημιουργήματα εκατομμυρίων χρόνων και να μην γίνονται αναδασώσεις με αφελείς οικολογικές απλουστεύσεις. Πολλές περιαστικές περιοχές έχουν κυριολεκτικά κακοποιηθεί από αυτού του είδους τις λογικές.

8. Μύθος: Ο σχεδιασμός των αναδασώσεων γίνεται με νηφάλιο τρόπο από τις Δασικές Υπηρεσίες.
Πραγματικότητα: Όλα λειτουργούν κάτω από μια τρομακτική πίεση της κοινής γνώμης και των τοπικών κοινωνιών και δεν δίνεται κανένας χρόνος ορθολογικών σχεδιασμών.

Οι μεταπολεμικές γενεές μεγάλωσαν κυρίως σε πόλεις. Παλιότερα υπήρχε η δυνατότητα επαφής με τη φύση, η γνώση από πρώτο χέρι πολλών οικολογικών αρχών που καταγράφονταν στο υποσυνείδητο και γενικά οι πολίτες γνώριζαν πολλά περισσότερα για τα δασικά οικοσυστήματα από ό,τι σήμερα.

Τα τελευταία χρόνια η κατάσταση άλλαξε. Οι συνθήκες ζωής και ιδιαίτερα η καθημερινή πίεση των νέων ανθρώπων για να αποκτήσουν περισσότερα εφόδια για τη ζωή τους δημιούργησε ανθρώπους που η μόνη πληροφόρηση που έχουν για τα δάση είναι αυτά που μεταδίδουν τα ΜΜΕ, τα οποία εκ των πραγμάτων βασίζουν την επιτυχία τους στην κακή είδηση και στην υπερβολή. Τα καμένα δένδρα, οι γκρίζες στάχτες, οι φλόγες και οι καπνοί κυριαρχούν στα θερινά δελτία ειδήσεων, αυξάνοντας το άγχος της επιβίωσης.

Δυστυχώς, απλές λογικές, όπως εάν οι πυρκαγιές είναι καταστροφικές για τα δάση, τι καίνε κάθε χρόνο; Γιατί η χώρα μας διατηρεί ακόμη δάση και δεν αποτελούμε μια ακόμη έρημο;, δεν τίθονται υπό συζήτηση.

Δυστυχώς η πληροφόρηση για τόσο σημαντικά θέματα μεταφέρεται μέσα από συζητήσεις που οργανώνονται και στις οποίες παίρνουν μέρος πάντα οι ίδιοι: πολιτικοί, νομικοί, μηχανικοί, ιερείς εξωτερικεύουν τις δικές τους ανασφάλειες που και αυτές προέρχονται από τη κακή πληροφόρηση των ιδίων. Η ανακύκλωση των υπερβολών τρομοκρατούν τους πολίτες που απαιτούν με πάθος αναδασώσεις για να σωθούν τα δάση. Αναδασώσεις με τον τρόπο που αναφέρθηκαν μέχρι τώρα. Αποτέλεσμα οι μεταπυρικές παρεμβάσεις να προκαλούν πολύ μεγαλύτερες ζημιές στα οικοσυστήματα από ό,τι οι ίδιες οι φωτιές.

Η νηφαλιότητα και οι συμβουλές των επιστημόνων δεν εισακούγονται γιατί απλούστατα δεν δημοσιεύονται. Η ελπίδα δεν είναι καταστροφική και δεν πουλά στα ΜΜΕ. Έτσι, γαλουχούμε τη νέα γενεά από τη μια να αυξάνει τα προσόντα της για να ζήσει καλύτερα το μέλλον και από την άλλη να της υποβάλλουμε την ιδέα ότι το μέλλον αυτό δεν θα υπάρχει αφού η έρημος θα απλωθεί παντού, το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα κάψει τα πάντα, η όξινη βροχή θα νεκρώσει τα δένδρα και η τρύπα του όζοντος δεν θα αφήσει τίποτε ζωντανό.

Προτάσεις:

• Θα πρέπει να ενημερωθεί άμεσα ο πληθυσμός της γης για τις πραγματικές οικολογικές παραμέτρους που πρέπει να διέπουν τις αναδασώσεις. Θα πρέπει να αναληφθεί μια σταυροφορία ουσιαστικής πληροφόρησης σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής μας δομής, πολίτες και πολιτικούς χωρίς να εξαιρούνται από αυτήν ούτε οι δασικοί όλων των βαθμίδων που επιφορτίζονται το τελικό έργο των αναδασώσεων.
• Πρέπει οι αναδασώσεις να γίνονται όταν πρέπει να γίνονται και τότε να προηγείται μακρόχρονος σχεδιασμός που θα είναι αποτέλεσμα της μελέτης των βασικών παραγόντων του περιβάλλοντος που επηρεάζουν την επιτυχία των αναδασώσεων.

Επίλογος

Ίσως μερικοί να θεωρήσετε υπερβολική ή αυστηρή την εισήγηση. Μπορεί να έχετε και δίκιο. Όμως πώς να εξηγήσει κανείς ότι ένας σεβάσμιος γέροντας, ο Φουκουόκα, από την μακρινή Ιαπωνία έπεισε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό και την Ελληνική κοινωνία ότι μπορεί να πρασινίσει τη χώρα μας; (Οικονόμου, 1998) Θυμηθείτε τη Βεγορίτιδα! Εκατό χιλιάδες στρέμματα γης του διέθεσε η πολιτεία για να εφαρμόσει μεθόδους που πουθενά προηγούμενα δεν χρησιμοποιήθηκαν και εκατοντάδες εθελοντές προσφέρθηκαν να βοηθήσουν λοιδορώντας αυτούς που διαμαρτύρονταν. Φυσικά η Βεγορίτιδα παραμένει ένας ξερότοπος, όμως σήμερα κανείς δεν θυμάται το γεγονός, δημιουργώντας μελλοντικά πεδία δράσεων σε νέους θαυματοποιούς.

Το ότι τα αποτελέσματα των κακών αναδασωτικών χειρισμών τα εισπράττουν οι επόμενες γενεές, πρέπει να μας κάνει ακόμη πιο αυστηρούς με τους εαυτούς μας. Ακόμη σημαντικότερο ότι βρισκόμαστε σε ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα και οφείλουμε να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Με στρουθοκαμιλισμούς και ωραιοποιήσεις καταστάσεων απλά θα αναπλάθουμε ένα κακό μοντέλο στη βασικότερη ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση που είναι οι αναδασώσεις.

Βιβλιογραφία

Αθανασιάδης, Η.Ν. 1986.Δασική φυτοκοινωνιολογία. Εκδ. Γιαχούδη-Διαπούλη. Θεσσαλονίκη. 120. σελ.
McLean, R.C. & W.R. Ivimay Cook. 1968. Practical field ecology. G.Allen & Unwin LTD. London. 215 p.
Γκατζογιάννης, Σ. & Ν. Γκολέτσος. 2001. Η διαχείριση των δασών στην Ελλάδα, σύγχρονες αναγκαιότητες. Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας: Ανάπτυξη και προστασία δασών-Δασική εργασία. Θεσ/νίκη 1-2-2001: 49-56
Γκατζογιάννης, Σ., Α. Καραλίβανος, Π. Κωνσταντινίδης, Ν. Γρηγοριάδης. 2001. Τελική Έκθεση του Προγράμματος ‘Εγκατάσταση συστήματος παρακολούθησης των εξελίξεων στο περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης και Κατάρτιση μελέτης επιλογής δασικών ειδών για αναδασώσεις σε πυρόπληκτες περιοχές (1998-2001) (Τεύχη 2.).
Κωνσταντινίδης, Ν.Π. & Ν. Η. Αθανασιάδης. 1988. Αναγνώριση φυτι­κών κοινωνιών με τη βοήθεια αεροφωτογραφιών και κλείδων. Πρακτικά Διε­θνούς Συνεδρίου “Σύγχρονες εφαρμογές τηλεπισκόπισης” Θεσσαλονίκη. Σελ.223-232
Κωνσταντινίδης, Π. και Τσιουρλής, Γ. 1999. Η πραγματική διάσταση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα. “Πυροσβεστική Επιθεώρηση”. 74: 29-32.
Κωνσταντινίδης, Π. 2001. Φωτιές, η καταστροφή και η αναγέννηση των Ελληνικών δασών. Περιοδικό ΓΑΙΟΡΑΜΑ. Τεύχος 41ο. Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2001. Σελ: 144-181.
Κωνσταντινίδης, Π. & Σ. Γκατζογιάννης.2001. Επιλογή δασικών ειδών για αναδασώσεις σε πυρόπληκτες περιοχές (με εκτενή εισαγωγή στο πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα). Χορηγός έκδοσης: Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Θεσσαλονίκη. 182 σελ.
Κωνσταντινίδης, Π. 2003. Μαθαίνοντας να ζούμε με τις δασικές πυρκααγιές. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεσσαλονίκη. 312 σελ.
Οικονόμου, Ν. 1998. Φέρνει… σπόρους ανατέλλοντος ηλίου. Εφημερίδα «Αγγελιοφόρος» 16-3-98.

Αλλαγή του κλίματος (Ι)

Αλλαγή του κλίματος (ΙΙ)

Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ

– Τα στρώματα πολικού πάγου λιώνουν καθημερινά. Η θαλάσσια περιοχή που καλύπτεται από τον αρκτικό πάγο στον Βόρειο Πόλο συρρικνώθηκε κατά 10% τις τελευταίες δεκαετίες και το πάχος του πάγου που βρίσκεται πάνω από τη στάθμη του νερού μειώθηκε κατά 40% περίπου. Στην αντίθετη άκρη του κόσμου, το στρώμα πάγου που καλύπτει την ήπειρο της Ανταρκτικής έχει καταστεί ασταθές.

– Οι παγετώνες υποχωρούν. Πιθανότατα, το 75% των παγετώνων των Ελβετικών Άλπεων θα έχουν εξαφανιστεί μέχρι το 2050. Οι επιχειρηματίες του κέντρου σκι του Άντερματ στην Ελβετία εξετάζουν τρόπους κάλυψης του παγετώνα του Gurschen, μιας δημοφιλούς για τους σκιέρ περιοχής, με ένα τεράστιο μονωτικό πλαστικό κάλυμμα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ούτως ώστε να αναστείλουν το λιώσιμο και τη διολίσθησή του.

– Όσο λιώνουν τα στρώματα πάγου τόσο ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας. Έχει ήδη ανέβει κατά 15-25 cm (ανάλογα με τη μέτρηση) τον τελευταίο αιώνα και προβλέπεται να ανέβει και άλλα 88 cm μέχρι το 2100. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν νησιά και παράκτιες περιοχές χαμηλού υψομέτρου, όπως οι Μαλβίδες, το Δέλτα του Νείλου στην Αίγυπτο, καθώς και το Μπανγκλαντές. Στην Ευρώπη, κινδυνεύουν περίπου 70 εκατ. κάτοικοι των παρακτίων περιοχών αλλά και στην ενδοχώρα των παράκτιων ζωνών, το δε θαλάσσιο νερό θα εισχωρούσε και θα κατέστρεφε το καλλιεργούμενο έδαφος και τα αποθέματα γλυκού νερού.

– Εάν έλιωνε το τεράστιο στρώμα πάγου της Γροιλανδίας, κάτι που θα μπορούσε να συμβεί τους επόμενους αιώνες, η στάθμη της θάλασσας θα ανέβαινε κατά 7 m περίπου.

– Η αλλαγή του κλίματος προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα όπως καταιγίδες, πλημμύρες, ξηρασίες και καύσωνες. Την τελευταία δεκαετία τριπλασιάστηκαν σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1960 οι καιρικές θεομηνίες, κυρίως οι πλημμύρες και οι ανεμοθύελλες, στον κόσμο. Οι εν λόγω καταστροφές όχι μόνο προκαλούν πολλές ζημιές, αλλά και ανεβάζουν σε δυσθεώρητα ύψη το κόστος των ασφαλίσεων.

– Ήδη το νερό σπανίζει σε πολλές περιοχές του κόσμου. Περίπου το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 1,2 δισ. άτομα, δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Εάν οι παγκόσμιες θερμοκρασίες υπερβούν κατά 2,5ο Κελσίου τα προβιομηχανικά επίπεδα, άλλα 2,4 έως 3,1 δισ. άτομα παγκοσμίως θα υποφέρουν πιθανότατα από έλλειψη νερού.

– Επίσης, μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,5ο Κελσίου θα εξέθετε 50 εκατ. άτομα στο ενδεχόμενο πείνας, πέραν των 850 εκατ. ατόμων που υποφέρουν σήμερα από χρόνια πείνα. Στην Ευρώπη, η καλλιεργητική περίοδος επιμηκύνθηκε κατά δέκα ημέρες μεταξύ του 1962 και του 1995. Ενώ το φαινόμενο αυτό ωφέλησε τη γεωργία στη Βόρεια Ευρώπη, ακόμη και εκεί οι παραγωγές θα αρχίσουν να μειώνονται μόλις οι θερμοκρασίες αυξηθούν πέραν των 2ο Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

– Ενδέχεται να εμφανιστούν επιδημίες τροπικών ασθενειών, όπως η ελονοσία, επειδή θα αυξηθεί η επιφάνεια της γης όπου οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν το κουνούπι – φορέα της ελονοσίας. Μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2ο Κελσίου θα εξέθετε σε κίνδυνο άλλα 210 εκατ. άτομα, πέραν των ήδη εκτεθειμένων.

– Από το 2070 περίπου και μετά, η Ευρώπη πιθανότατα θα πλήττεται ανά διετία από καύσωνα ανάλογο εκείνου του 2003. Ο θερινός καύσωνας του 2003 συνέβαλε στον πρόωρο θάνατο 20,000 Ευρωπαίων, προκάλεσε μεγάλης κλίμακας δασικές πυρκαγιές στη νότια Ευρώπη και γεωργικές ζημιές άνω των 10 δισ. ευρώ.

– Πολλά ζώα και φυτά δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία την αλλαγή των θερμοκρασιών, ούτε θα μπορέσουν να μετακινηθούν σε περιοχές με κατάλληλο για αυτά κλίμα. Από μια ανησυχητική μελέτη που εκπονήθηκε προκύπτει ότι η αλλαγή του κλίματος θα μπορούσε να οδηγήσει στην εξαφάνιση του ενός τρίτου των ειδών της γης μέχρι το 2050. Ιδιαίτερα απειλούνται θηλαστικά και πτηνά που ζουν σε ψυχρά κλίματα, όπως οι πολικές αρκούδες, οι φώκιες, οι θαλάσσιοι ίπποι και οι πιγκουίνοι. Στο δάσος του Αμαζονίου, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι τα μεγαλύτερα, και με ταχύτερους ρυθμούς αναπτυσσόμενα δένδρα που απορροφούν περισσότερο CO2 αναπτύσσονται εις βάρος άλλων φυτικών ειδών.

– Σε πιο μακροπρόθεσμη βάση, οι εκτεταμένες κλιματικές αλλαγές ενδέχεται να οδηγήσουν σε περιφερειακές συγκρούσεις, λοιμούς και μετακινήσεις προσφύγων, στο μέτρο που θα σπανίζουν τα τρόφιμα καθώς και οι υδατικοί και ενεργειακοί πόροι.

– Ένα άλλο καταστροφικό ενδεχόμενο θα ήταν η αναστολή της ροής του Ρεύματος του Κόλπου, το οποίο μεταφέρει θερμά ύδατα στις βόρειες περιοχές του Ατλαντικού – ένα σενάριο που χρησιμοποιήθηκε στην ταινία του 2003 “Η μεθαυριανή ημέρα” (Τhe day after tomorrow). Ενώ ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι μάλλον απίθανο να υλοποιηθεί τον αιώνα που διατρέχουμε, οι επιστήμονες συμφωνούν ότι εάν υλοποιείτο θα ακύρωνε τις θερμαντικές τάσεις στη βορεία Ευρώπη και θα είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πολύ ψυχρότερου κλίματος στις περιοχές αυτές.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΕΣΥ (ΩΣ ΑΤΟΜΟ) ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ

Η αλλαγή του κλίματος είναι παγκόσμιο πρόβλημα’ παρ’ όλα αυτά, ο καθένας από μας μπορεί να συμβάλει στην ανατροπή της κατάστασης. Ακόμη και μικρές αλλαγές στη συμπεριφορά μας μπορούν να συμβάλλουν στην αποτροπή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, χωρίς μάλιστα να επηρεάζεται η ποιότητα της ζωής μας. Επιπλέον δε οι αλλαγές αυτές μας οδηγούν στην εξοικονόμηση χρημάτων.

– Ανακύκλωνε τα αντικείμενα. Η ανακύκλωση ενός κιλού παλιών κουτιών αλουμινίου απαιτεί το ένα – μόλις – δέκατο της ενεργειακής κατανάλωσης που απαιτείται για να παραχθούν εξαρχής νέα κουτιά, και τα εργοστάσια χρησιμοποιούν πολύ λιγότερη ενέργεια για να παράγουν χαρτί από παλιές εφημερίδες απ’ ό,τι από χαρτοπολτό.

– Όταν ετοιμάζεις ένα ζεστό ρόφημα, βράσε μόνο την ποσότητα του νερού που χρειάζεται γι’ αυτό.

– Εξοικονόμησε ζεστό νερό κάνοντας ντους και όχι κανονικό μπάνιο σε μπανιέρα – το ντους απαιτεί το ένα τέταρτο της ενέργειας ενός μπάνιου σε μπανιέρα.

– Μην ξεχνάς να σβήνεις τα φώτα όταν δεν τα χρειάζεσαι. Τα νοικοκυριά είναι υπεύθυνα για το 30% της κατανάλωσης ηλεκτρισμού στην ΕΕ’ ως εκ τούτου, εάν όλοι εξοικονομούσαμε ηλεκτρισμό, το όφελος θα ήταν τεράστιο.

– Όταν αγοράζεις νέους ηλεκτρικούς λαμπτήρες, διάλεξε αυτούς που εξοικονομούν ενέργεια – διαρκούν περισσότερο και χρησιμοποιούν το ένα πέμπτο του ηλεκτρισμού που καταναλώνουν οι συμβατικοί λαμπτήρες.

– Μην αφήνεις την τηλεόραση, το συγκρότημα στέρεο και τον υπολογιστή στη θέση “αναμονής”, όταν δηλαδή ανάβει ένα μικρό λαμπάκι. Κατά μέσον όρο, μια συσκευή τηλεόρασης χρησιμοποιεί το 45% της ενέργειάς της στη θέση αναμονής. Εάν όλοι οι Ευρωπαίοι απέφευγαν να αφήνουν τις συσκευές τους στη θέση αναμονής, θα εξοικονομείτο ηλεκτρικό ρεύμα ικανό να τροφοδοτήσει μια χώρα του μεγέθους του Βελγίου.

– Επίσης, μην αφήνεις στην πρίζα το φορτιστή του κινητού τηλεφώνου σου όταν δεν το φορτίζεις. Εάν αφήνεις το φορτιστή στη πρίζα, το 95% του ηλεκτρισμού χάνεται, ενώ μόνο 5% χρησιμοποιείται για την πραγματική φόρτιση του τηλεφώνου σου.

– Όταν εσύ ή οι γονείς σου αγοράζετε μια νέα ηλεκτρική συσκευή, λόγου χάριν ένα ψυγείο ή πλυντήριο, βεβαιωθείτε ότι φέρει την ένδειξη “Α” στην ευρωπαϊκή ετικέτα, η οποία χαρακτηρίζει την ενεργειακή απόδοση, και την οποία κάθε συσκευή οφείλει να φέρει. Η ένδειξη “Α” σημαίνει ότι η συγκεκριμένη συσκευή είναι εξαιρετικά αποδοτική από ενεργειακής πλευράς.

– Αναζήτησε τα προϊόντα που φέρουν το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα, σύμβολο του οποίου είναι ένα μικρό λουλούδι, στα μαγαζιά και τα σούπερ μάρκετ. Αυτό σημαίνει ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα έχουν κατασκευαστεί βάσει αυστηρών περιβαλλοντικών προτύπων.

– Μην υπερθερμαίνετε το σπίτι σας. Η μείωση της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του σπιτιού σας κατά έναν μόνο βαθμό Κελσίου μπορεί να περιορίσει κατά 7% τον ενεργειακό λογαριασμό της οικογένειάς σας.

– Όταν αερίζετε το δωμάτιό σας, αφήνετε ανοικτό για λίγα λεπτά το παράθυρο και στη συνέχεια ξανακλείστε το, αντί να αφήνετε τη θερμότητα να διαφεύγει για μεγάλο χρονικό διάστημα.

– Τα ιδιωτικά αυτοκίνητα είναι υπεύθυνα για το 10% των εκπομπών CO2 της ΕΕ. Τα μαζικά μέσα συγκοινωνίας, τα ποδήλατα και το βάδισμα είναι φθηνότερες και υγιέστερες εναλλακτικές επιλογές.

– Εάν οι γονείς σας πρόκειται να αγοράσουν ένα νέο αυτοκίνητο, ζητήστε από αυτούς να αγοράσουν ένα μικρό και οικονομικό – από πλευράς καυσίμων – μοντέλο. Βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, οι κατασκευαστές αυτοκινήτων είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν τους υποψήφιους αγοραστές για τις ποσότητες CO2 που εκπέμπουν τα αυτοκίνητά τους.

– Οι πτήσεις αποτελούν την ταχύτερα αναπτυσσόμενη πηγή εκπομπών CO2. Όμως για αποστάσεις μερικών μόνο εκατοντάδων χιλιομέτρων είναι καλύτερο να κάνεις χρήση εναλλακτικών επιλογών, όπως είναι το τρένο ή το λεωφορείο.

– Φύτεψε ένα δένδρο στο σχολείο, στον κήπο ή τη γειτονιά σου. Καλώς εχόντων των πραγμάτων, πέντε δένδρα απορροφούν περίπου 1 τόνο CO2 κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος

Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές και το Πρωτόκολλο του Κιότο

Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος

Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον

The Climate Group (ομάδα για το κλίμα)

WWF

Greenpeace

Αντίγραφα της ανά χείρας έκδοσης διατίθενται ή φορτώνονται μέσω του ακόλουθου συνδέσμου:

PUBLICATIONS CATALOGUE

Δειτε και:

Kids for future

Check out these 10 easy ways you can protect nature!

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος – Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2006

europa

 

Αλλαγή του κλίματος (Ι)

TI ΜΕΤΡΑ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΟΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ

Τη δεκαετία του 1980 αυξάνονταν οι ενδείξεις αλλαγής του κλίματος. Οι κυβερνήσεις συνειδητοποίησαν το μέγεθος του προβλήματος καθώς και την ανάγκη να λάβουν σχετικά μέτρα. Συνειδητοποίησαν επίσης ότι ήταν υποχρεωμένες να συνεργαστούν προκειμένου να έχουν κάποια ελπίδα επιτυχίας. Η αλλαγή του κλίματος είναι παγκόσμιο πρόβλημα επειδή όλες οι χώρες συμβάλλουν, στον ένα ή τον άλλον βαθμό, στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και όλες οι χώρες υφίστανται τις σχετικές συνέπειες. Εξάλλου, καμία χώρα δεν είναι σε θέση να επιλύσει από μόνη της το πρόβλημα.

Η ΣΥΜΒΑΣΗ – ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ

Το 1992, οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν τη Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Αλλαγή του Κλίματος (UNFCCC). Μέχρι στιγμής, η διεθνής αυτή συμφωνία έχει γίνει επισήμως δεκτή από 189 χώρες – σχεδόν όλες τις χώρες του κόσμου. Τελικός στόχος της σύμβασης είναι:

η σταθεροποίηση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων αερίων θερμοκηπίου σε επίπεδα που θα αποτρέψουν επικίνδυνες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στο κλιματικό σύστημα. Τα επίπεδα αυτά πρέπει να επιτευχθούν σε κατάλληλα χρονικά όρια, ούτως ώστε τα οικοσυστήματα να κατορθώσουν να προσαρμοστούν φυσιολογικά στην αλλαγή του κλίματος, να εξασφαλιστεί η επάρκεια της παραγωγής τροφίμων και να καταστεί δυνατή η συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης κατά τρόπο αειφόρο.

Στο πλαίσιο της σύμβασης, οι 189 κυβερνήσεις παρακολουθούν και υποβάλλουν εκθέσεις σχετικές με τα αέρια θερμοκηπίου που παράγουν, επεξεργάζονται στρατηγικές σχετικές με την αλλαγή του κλίματος και βοηθούν τις φτωχότερες χώρες να αντιμετωπίσουν την αλλαγή του κλίματος. Συναντώνται μία φορά το χρόνο προκειμένου να εξετάσουν ζητήματα και να λάβουν αποφάσεις για τα επόμενα βήματα. Η σύμβαση σχεδιάστηκε υπό μορφή πλαισίου, υπό το οποίο θα συμφωνηθούν στο μέλλον περαιτέρω μέτρα.

ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ

Το 1997, στην ιαπωνική πόλη του Κιότο, οι κυβερνήσεις προχώρησαν στο επόμενο βήμα και κατέληξαν στο σημαντικό πρωτόκολλο του Κιότο. Η συνθήκη αυτή δεσμεύει τις εκβιομηχανισμένες χώρες που συμμετέχουν σε αυτό να περιορίσουν – ή και να μειώσουν – τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και να επιτύχουν συγκεκριμένους στόχους εκπομπών μέχρι το 2012. Σε κάθε χώρα αντιστοιχεί ένας στόχος.

Το πρωτόκολλο του Κιότο εστιάζεται στις εκβιομηχανισμένες χώρες, επειδή αυτές ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου στο παρελθόν και στο παρόν και, εξάλλου, διαθέτουν την τεχνογνωσία και τους χρηματικούς πόρους για να τις περιορίσουν. Λόγου χάριν, οι ποσότητες αερίων θερμοκηπίου που παράγονται στην ΕΕ ανέρχονται σε 11 τόνους ανά πολίτη ετησίως, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες η ποσότητα αυτή ανέρχεται μόνο σε 1 τόνο ανά πολίτη ετησίως.

Το πρωτόκολλο του Κιότο ετέθη σε ισχύ στις 16 Φεβρουαρίου 2005. Μέχρι στιγμής 150 κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου των 25 χωρών ΕΕ, το έχουν επισήμως προσυπογράψει (κυρώσεις του πρωτοκόλλου μέχρι τις 29 Απριλίου 2005). 36 από τις εν λόγω χώρες είναι εκβιομηχανισμένες και έχουν στόχους τύπου Κιότο, οι περισσότεροι από τους οποίους απαιτούν μείωση των αερίων θερμοκηπίου της τάξεως του 5 έως 8% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, έως το 2012. Μόνο οι ΗΠΑ και η Αυστραλία αποφάσισαν να μη συμμετάσχουν στο πρωτόκολλο του Κιότο, μολονότι αρχικά σχεδίαζαν να συμμετάσχουν.

Το πρωτόκολλο του Κιότο συνιστά απλώς ένα πρώτο βήμα – ακόμη και την εποχή της διαπραγμάτευσής του ήταν σαφές ότι δεν αρκούσε για να αναστείλει την αλλαγή του κλίματος. Το πρωτόκολλο όμως είναι πολύ σημαντικό επειδή διαλαλεί στον υπόλοιπο κόσμο ότι η μεγάλη πλειονότητα των εκβιομηχανισμένων εθνών είναι πρόθυμη να αλλάξει πορεία προκειμένου να σώσει το κλίμα του πλανήτη. Επίσης, θέσπισε διάφορους μηχανισμούς στο πλαίσιο των οποίων οι χώρες συνεργάζονται για τον περιορισμό των εκπομπών, γεγονός που θα περιορίσει το σχετικό κόστος.

ΠΟΙΑ ΜΕΤΡΑ ΠΑΙΡΝΕΙ Η ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στην πρωτοπορία της παγκόσμιας προσπάθειας για την αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος. Είναι πεπεισμένη ότι μια μείζων οικονομική δύναμη οφείλει να ηγείται δίνοντας το παράδειγμα.

Κατά τις διαπραγματεύσεις του πρωτοκόλλου του Κιότο οι 15 χώρες που συνιστούσαν τότε την ΕΕ, υιοθέτησαν έναν ιδιαίτερα φιλόδοξο στόχο: να μειώσουν μέχρι το 2012 τις συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 8% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Στη συνέχεια καθόρισαν το μέγεθος της συνεισφοράς της καθεμιάς στον συνολικό αυτό στόχο, συνεκτιμώντας την οικονομική κατάσταση και βιομηχανική δομή της καθεμιάς χώρας. Οι περισσότερες χώρες οφείλουν να περιορίσουν τις οικείες εκπομπές, πλην όμως ορισμένες, αντιθέτως, έχουν τη δυνατότητα να τις αυξήσουν μέχρι ενός ορισμένου επιπέδου, ενώ άλλες οφείλουν να διατηρήσουν τις εκπομπές τους στα ίδια επίπεδα με εκείνα του 1990.

Οι δέκα χώρες που προσχώρησαν στην ΕΕ την 1η Μαΐου 2004 έχουν ατομικούς στόχους στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου, με την εξαίρεση της Κύπρου και της Μάλτας για τις οποίες δεν έχουν καθοριστεί στόχοι.

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ ΣΤΗΝ ΕΕ

Κράτη μέλη της ΕΕ με στόχο μείωση σε ποσοστό 8% στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κιότο

Αυστρία -13%
Βέλγιο -7,5%
Δανία -21%
Φιλανδία 0%
Γαλλία 0%
Γερμανία -21%
Ελλάδα +25%
Ιρλανδία +13%
Ιταλία -6,5%
Λουξεμβούργο -28%
Κάτω χώρες -6%
Πορτογαλία +27%
Ισπανία +15%
Σουηδία +4%
Ηνωμένο Βασίλειο -12,5%

Κράτη μέλη της ΕΕ με ατομικούς στόχους στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κιότο

Τσεχική Δημοκρατία -8%
Εσθονία -8%
Ουγγαρία -6%
Λεττονία -8%
Λιθουανία -8%
Πολωνία -6%
Σλοβακική Δημοκρατία -8%
Σλοβενία -8%

Τον Μάρτιο 2000 η ΕΕ δρομολόγησε το ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την αλλαγή του κλίματος (ECCP). Από κοινού με εκπροσώπους της βιομηχανίας, περιβαλλοντικές ενώσεις και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, η ΕΕ κατέληξε σε 42 μέτρα τα οποία θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη της να περιορίσουν τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά αποδοτικό από πλευράς κόστους τρόπο. Όλα αυτά τα μέτρα έχουν ήδη ενταχθεί στην έννομη τάξη των κρατών μελών ή βρίσκονται στη διαδικασία της έγρισής τους.

Ένας από τους λίθους των πολιτικών της ΕΕ για την αλλαγή του κλίματος είναι το σύστημα εμπορίας εκπομπών αερίων της ΕΕ το οποίο δρομολογήθηκε την 1η Ιανουαρίου 2005. Οι κυβερνήσεις της ΕΕ θέσπισαν όρια ως προς τις ποσότητες CO2 που επιτρέπεται να εκπέμπουν ετησίως περίπου 12,000 σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής και εργοστάσια μεγάλης ενεργειακής έντασης. Οι μονάδες αυτές ευθύνονται για τις μισές περίπου εκπομπές CO2 της ΕΕ. Οι μονάδες που εκπέμπουν λιγότερο CO2 απ’ό,τι δικαιούνται έχουν το δικαίωμα να πωλήσουν τα αχρησιμοποίητα ποσοστά εκπομπών σε άλλες μονάδες, οι οποίες δεν παρουσιάζουν τόσο καλά αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό συνιστά ένα χρηματοοικονομικό κίνητρο για τον περιορισμό των εκπομπών.

Επίσης, το σύστημα εξασφαλίζει την ύπαρξη αγοραστών των δικαιωμάτων εκπομπών. Στις εταιρίες που υπερβαίνουν τα οικεία όρια εκπομπών και δεν τα καλύπτουν με την αγορά δικαιωμάτων εκπομπών από άλλες θα επιβληθούν βαριές κυρώσεις. Το σύστημα εμπορίας εκπομπών αερίων θα εξασφαλίσει την περικοπή των εκπομπών εκεί όπου τα αποτελέσματα θα είναι καλύτερα από οικονομικής πλευράς και θα βελτιώσει το συνολικό κόστος του περιορισμού των εκπομπών.

Άλλα μέτρα του ECCP αποβλέπουν, λόγου χάριν, στη βελτίωση της απόδοσης, από πλευράς καυσίμων, των αυτοκινήτων, καθώς και της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων (η βελτίωση της μόνωσης μπορεί να περιορίσει το κόστος θέρμανσης κατά 90%!)’ η αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων ενεργειακών μορφών, όπως ο άνεμος, ο ήλιος, οι παλίρροιες, η βιομάζα (οργανικό υλικό όπως το ξύλο, τα κατάλοιπα των μύλων, φυτά, ζωικά κατάλοιπα κλπ.)και η γεωθερμική ενέργεια (θέρμανση από θερμές πηγές και ηφαίστεια)’ η προηγμένη συνδυασμένη παραγωγή θέρμανσης και ηλεκτρικής ενέργειας, επειδή έτσι απαιτείται λιγότερη ενέργεια’ ο περιορισμός των φθοριούχων αερίων θερμοκηπίου που χρησιμοποιούνται στον κλιματισμό’ ο περιορισμός των εκπομπών μεθανίου από τους χώρους υγειονομικής ταφής (χωματερές)’ οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης’ και, τέλος, η ενίσχυση της έρευνας και η ανάπτυξη και χρήση φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών.

Υφίσταται ήδη πολλές φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες οι οποίες χρειαζεται απλώς να βελτιωθούν περαιτέρω προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ευρέως. Λόγου χάριν, είναι δυνατόν να δεσμευθεί μέρος του άνθρακα που απελευθερώνεται κατά την καύση ορυκτών καυσίμων, το οποίο στη συνέχεια υφίσταται ταφή σε παλαιά ορυχεία ή παλαιά κοιτάσματα πετρελαίου. Η τεχνολογία αυτή καλείται “δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα” και μειώνει τις εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα. Μία άλλη ελπιδοφόρος τεχνολογία, η οποία ωστόσο απαιτεί σημαντικές ακόμη ερευνητικές προσπάθειες, είναι η παραγωγή υδρογόνου από ανανεώσιμες ενεργειακές μορφές και η χρήση της σε “στοιχεία καυσίμου”. Τα στοιχεία καυσίμου συνδέουν το υδρογόνο με οξυγόνο για την παραγωγή νερού και στη διαδικασία αυτή παράγουν ηλεκτρική ενέργεια.

Η ΕΕ θα πετύχει τους οικείους στόχους του Κιότο για το 2012 εφόσον όλα τα προγραμματισθέντα από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της μέτρα εφαρμοστούν καταλλήλως. Έως το 2002, το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν δεδομένα όταν καταρτίστηκε το ανά χείρας φυλλάδιο, οι πρώην 15 χώρες ΕΕ είχαν περιορίσει τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 2,9% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 (ο στόχος του Κιότο γι’αυτές είναι 8%). Από κοινού, οι 25 χώρες ΕΕ είχαν περιορίσει τις εκπομπές τους κατά 9%.

ΠΟΙΑ ΜΕΤΡΑ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Οι εταιρίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος. Κατανοούν σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό ότι, περικόπτοντας τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, όχι μόνο προστατεύουν το κλίμα, αλλά και εξοικονομούν χρήματα, εξασφαλίζουν προβολή και πλεονεκτική θέση έναντι των ανταγωνιστών τους.

Επί παραδείγματι, μία μεγάλη πολυεθνική εταιρεία, η οποία κατασκευάζει ευρύ φάσμα προϊόντων σε διάφορες περιοχές του κόσμου, έχει εξοικονομήσει, από το 1990 και μετά, 1,5 δις ευρώ, περιορίζοντας την ενεργειακή κατανάλωσή της και υιοθετώντας νέες, φιλικές προς το κλίμα τεχνολογίες στα εργοστάσιά της. Επιπλέον, εξοικονομεί ετησίως 7 έως 11 εκατ. ευρώ με τη χρήση ανανεώσιμων ενεργειακών μορφών. Με τα μέτρα αυτά έχει περιορίσει τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 67% σε σύγκριση με τα επίπεδά της του 1990 (Βλέπε “Λιγότερο ίσον περισσότερο”: 14 πρωτοπόροι στη μείωση των εκπομπων αερίων θερμοκηπίου από το Climate Group (ομάδα για το κλίμα), μια σύμπραξη οργανώσεων που στοχεύουν στον περιορισμό των οικείων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Σχετικά έγγραφα υπάρχουν στον δικτυακό τόπο

the climate group

)

Οι ενώσεις των ευρωπαίων, ιαπώνων και κορεατών κατασκευαστών αυτοκινήτων δεσμεύθηκαν να περιορίσουν τις μέσες εκπομπές CO2 από νέα επιβατηγά αυτοκίνητα που πωλούνται στην Ευρώπη μέχρι το 2008 (ευρωπαίοι κατασκευαστές αυτοκινήτων) ή το 2009 (ιάπωνες και κορεάτες κατασκευαστές αυτοκινήτων) σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1995.

Επίσης, η ανάπτυξη φιλικών προς το κλίμα τεχνολογιών δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και νέες αγορές. Χάρη σε προγράμματα υποστήριξης της αιολικής ενέργειας σε πολλές χώρες της ΕΕ, οι ευρωπαϊκές εταιρείες εξασφαλίζουν τώρα παραγγελίες της τάξεως του 90% της – ανθούσας – παγκόσμιας αγοράς εξοπλισμού αιολικής ενέργειας. Στη Γερμανία η υιοθέτηση της αιολικής ενέργειας δημιούργησε 40,000 θέσεις εργασίας.

Εάν οι ευρωπαϊκές εταιρείες κινηθούν δραστήρια για την ανάπτυξη νέων, φιλικών προς το κλίμα τεχνολογιών, θα βρεθούν σε πλεονεκτική θέση έναντι των ανταγωνιστών τους όταν αυξηθεί η παγκόσμια ζήτηση τέτοιου είδους τεχνολογιών.

ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πεπεισμένη ότι είμαστε ικανοί να περικόψουμε τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και να βελτιώσουμε ταυτοχρόνως το βιοτικό επίπεδο και την ποιότητα ζωής των πολιτών. Οι δύο στόχοι δεν είναι καθόλου ασύμβατοι. Αλλά αυτό θα απαιτήσει την προσαρμογή του τρόπου ζωής μας και του τρόπου της εκ μέρους μας παραγωγής και χρήσης ενέργειας.

Οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν ότι δεν πρέπει ν’ αφήσουμε τις παγκόσμιες θερμοκρασίες να αυξηθούν σε επίπεδα άνω των 2ο Κελσίου σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα – επειδή, εάν συμβεί κάτι τέτοιο, θα αυξάνονταν υπερβολικά οι κίνδυνοι μείωσης των διαθέσιμων τροφίμων και των αποθεμάτων νερού, καθώς και των περιβαλλοντικών καταστροφών ανά τον κόσμο. Προκειμένου να επιτευχθεί ο δεύτερος στόχος, θα χρειαστεί μακροπρόθεσμη δράση μετά το 2012, έτος κατά το οποίο πρέπει να έχουν επιτευχθεί οι στόχοι του πρωτοκόλλου του Κιότο.

Ενδέχεται να χρειαστεί εκ μέρους των εκβιομηχανισμένων χωρών μείωση των οικείων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά περίπου 15-30%, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, μέχρι το 2020 και κατά 60-80% μέχρι το 2050. Είναι όμως επίσης σημαντικό να συμμετάσχουν σε μια μελλοντική συμφωνία οι αναπτυσσόμενες χώρες που εμφανίζουν ικανοποιητικά οικονομικά αποτελέσματα, επειδή οι εκπομπές τους αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς.

Οι διεθνείς διαβουλεύσεις για το μελλοντικό καθεστώς σ’ ό,τι αφορά την αλλαγή του κλίματος αρχίζουν τώρα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη δημοσιεύσει έγγραφο στο οποίο υπογραμμίζονται ορισμένα βασικά στοιχεία που θα όφειλε να ενσωματώσει το νέο καθεστώς, όπως, λόγου χάριν, η ευρεία συμμετοχή απ’ όλες τις χώρες που εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου, καθώς και μια αποφασιστική ώθηση των νέων, φιλικών προς το κλίμα τεχνολογιών.

Η αλλαγή του κλίματος δεν θα εξαφανιστεί ως διά μαγείας’ όμως, όσο γρηγορότερα συνειδητοποιήσουμε όλοι τις επιπτώσεις της και κινητοποιηθούμε για την αντιμετώπισή της τόσο περισσότερο θα είμαστε ικανοί να πάρουμε τις τύχες μας στα χέρια μας, να εξασφαλίσουμε μια άνετη ζωή και να διαφυλάξουμε για το μέλλον όλη την ομορφιά και ποικιλότητα του πλανήτη μας.

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος – Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2006

europa

Δείτε και:

An Inconvenient Truth

How can you control climate change?

Global warming effects

Information about Antarctica

Watching Earth’s Climate Change in the Classroom

The SEA O2 Kyoto Protocol Party

Περί τίνος πρόκειται;

Μια εισαγωγή για τους νέους

Η αλλαγή του κλίματος εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, και οι επιπτώσεις της σε όλους εμάς συνεχώς αυξάνονται. Έχεις προσέξει ότι οι καταιγίδες και οι πλημμύρες γίνονται ολοένα και συχνότερες στην περιοχή σου; Εάν όχι, σίγουρα θα το αντιλήφθηκες στην οθόνη της τηλεόρασής σου. Μήπως πλέον ο χειμώνας σού φαίνεται θερμότερος, με λιγότερο χιόνι και περισσότερες βροχές; Μήπως νιώθεις ότι η άνοιξη κάθε φορά φθάνει λίγο νωρίτερα, τα λουλούδια ανθίζουν και τα αποδημητικά πουλιά φθάνουν νωρίτερα απ’ ό,τι τα περιμένεις; Όλες αυτές είναι ενδείξεις της επιτάχυνσης της αλλαγής του κλίματος, ή της αναθέρμανσης του πλανήτη όπως πολλές φορές την ονομάζουμε.

Εάν δεν λάβουμε μέτρα για να την αναστείλουμε, θα πλήξει ανεπανόρθωτα τον κόσμο που μας περιβάλλει και θα μεταβάλλει τους τρόπους ζωής μας που σήμερα θεωρούμε αυτονόητους.

ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ;

Το κλίμα αλλάζει λόγω του σημερινού τρόπου ζωής μας, ιδίως στις πλουσιότερες, οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες – μη εξαιρουμένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που μας εφοδιάζουν με ηλεκτρισμό και που θερμαίνουν τα σπίτια μας, τα αυτοκίνητα και αεροπλάνα που χρησιμοποιούμε, τα εργοστάσια που παράγουν τα προϊόντα που αγοράζουμε, οι καλλιέργειες που μας εφοδιάζουν με τρόφιμα – όλα αυτά διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στην αλλαγή του κλίματος.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

Η ατμόσφαιρα της γης λειτουργεί ως ένα διαφανές, προστατευτικό κάλυμα γύρω από τον πλανήτη μας. Αφήνει το ηλιακό φως να περνά και συγκρατεί τη θερμότητα. Χωρίς αυτήν, η ηλιακή θερμότητα θα αντανακλάτο κατευθείαν από την επιφάνεια της γης και θα επέστρεφε ακέραιη στο διάστημα. Στην περίπτωση αυτή, η θερμοκρασία στη γη θα ήταν περίπου κατά 30ο Κελσίου χαμηλότερη – όλα θα πάγωναν. Είναι λοιπόν φανερό ότι η ατμόσφαιρα λειτουργεί, κατά κάποιο τρόπο, σαν τα γυάλινα τοιχώματα ενός θερμοκηπίου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο κόσμος μιλάει για το “φαινόμενο θερμοκηπίου”. Υπεύθυνα για το φαινόμενο αυτό είναι τα “αέρια θερμοκηπίου” στην ατμόσφαιρα, τα οποία παγιδεύουν θερμότητα.

Τα περισσότερα από τα αέρια θερμοκηπίου δημιουργούνται με φυσικές διεργασίες. Ωστόσο, από τη βιομηχανική επανάσταση του 18ου αιώνα και μετά, με τη συμβολή της ανθρώπινης κοινωνίας, οι συγκεντρώσεις τους στην ατμόσφαιρα είναι σήμερα υψηλότερες από οποτεδήποτε άλλοτε τα τελευταία 420,000 έτη. Η αύξηση των συγκεντρώσεων ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό σημαίνει αύξηση των θερμοκρασιών του πλανήτη μας, αλλαγή του κλίματος.

ΤΑ ΑΕΡΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΥΜΕ ΕΜΕΙΣ

Το κυριότερο αέριο θερμοκηπίου που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι το διοξείδιο του άνθρακα. Αντιπροσωπεύει το 75% περίπου όλων των “εκπομπών αερίων θερμοκηπίου” ανά τον κόσμο. Ο όρος αυτός περιγράφει όλες τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα που αποτελούν μέρος του καπνού, του ατμού και των αερίων που εκπέμπονται από τους αγωγούς καυσαερίων, τις καπνοδόχους, τις πυρκαγιές και άλλες πηγές.

Το διοξείδιο του άνθρακα απελευθερώνεται κυρίως όταν καίγονται ορυκτά καύσιμα, όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Και βεβαίως τα ορυκτά καύσιμα αποτελούν ακόμη την ευρύτερα χρησιμοποιούμενη ενεργειακή πηγή. Τα καίμε για να παράγουμε ηλεκτρισμό και θερμότητα και τα χρησιμοποιούμε ως καύσιμα για τα αυτοκίνητά μας, για τα πλοία και τα αεροπλάνα.

Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από τα αεριούχα ποτά – οι φυσαλίδες στα ανθρακούχα ποτά και την μπίρα είναι φυσαλίδες CO2. Επίσης, το CO2 διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αναπνοή: εισπνέουμε οξυγόνο και εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα, ενώ τα δένδρα και τα φυτά απορροφούν CO2 προκειμένου να παράγουν οξυγόνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα δάση του πλανήτη μας είναι τόσο σημαντικά. Συμβάλλουν στην απορρόφηση ποσότητας του πλεονάζοντος CO2 που παράγουμε. Ωστόσο, η αποψίλωση των δασών – η υλοτομία, ο καθαρισμός και η καύση δασών – συμβαίνει σε κάθε ήπειρο.

Άλλα αέρια θερμοκηπίου που εκπέμπονται λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων είναι το μεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου. Τα αέρια αυτά συγκαταλέγονται στα αόρατα αέρια που εκπέμπονται από τους χώρους υγειονομικής ταφής (χωματερές), από τις δραστηριότητες εκτροφής ζώων, από τις καλλιέργειες ρυζιού και λόγω της χρήσης ορισμένων πρακτικών γεωργικής λίπανσης. Επίσης, παράγουμε με τεχνητό τρόπο ορισμένα αέρια θερμοκηπίου, τα λεγόμενα φθοριούχα αέρια. Αυτά χρησιμοποιούνται στις ψυκτικές εφαρμογές και τα συστήματα κλιματισμού, αλλά εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα λόγω διαφυγών και σε περίπτωση που οι συσκευές δεν υφίστανται την κατάλληλη επεξεργασία όταν κλείνουν τον κύκλο ζωής τους.

ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ

Η αλλαγή του κλίματος έχει ήδη αρχίσει για τα καλά. Τον περασμένο αιώνα, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 0,6ο Κελσίου, ενώ η μέση θερμοκρασία στην Ευρώπη αυξήθηκε περίπου κατά 1ο Κελσίου.

Παγκοσμίως, τα πέντε θερμότερα έτη που έχουν ποτέ καταγραφεί (από το 1860 περίπου όταν κατασκευάσαμε όργανα που μετρούν με ικανοποιητική ακρίβεια τις θερμοκρασίες) υπήρξαν, με την ακόλουθη σειρά:

1. 1998
2. 2002
3. 2003
4. 2004
5. 2001

Η τάση θέρμανσης οφείλεται στις αυξανόμενες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου που εκπέμπονται λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Οι κλιματολόγοι προβλέπουν ότι η τάση θα επιταχυνθεί με αποτέλεσμα η μέση παγκόσμια θερμοκρασία να έχει αυξηθεί κατά 1,4ο – 5,8ο Κελσίου μέχρι το 2100 και οι θερμοκρασίες στην Ευρώπη μεταξύ 2ο και 6,3ο Κελσίου.

Εκ πρώτης όψεως οι εν λόγω αυξήσεις θερμοκρασίας δεν φαίνονται δα και τόσο τρομερές. Δεν πρέπει όμως να λησμονείται ότι την τελευταία περίοδο των παγετώνων, η οποία τερματίστηκε εδώ και 11,500 έτη, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία ήταν μόλις κατά 5ο Κελσίου χαμηλότερη απ’ ό,τι σήμερα. Και όμως, μεγάλο μέρος της Ευρώπης καλυπτόταν τότε από πολικό πάγο. Επομένως η διαφορά ελαχίστων βαθμών συνεπάγεται κοσμογονικής κλίμακας αλλαγές.

Η τρέχουσα αλλαγή του κλίματος έχει ήδη επιπτώσεις στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε ακόμη και να προκαλέσει καταστροφικά φαινόμενα, όπως ραγδαία άνοδο της στάθμης της θάλασσας και πλημμύρες, τεράστιες καταιγίδες και έλλειψη τροφίμων και νερού σε ορισμένα μέρη του κόσμου. Η αλλαγή του κλίματος θα επηρεάσει όλες τις χώρες, όμως οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι οι πλέον εκτεθειμένες. Αυτές εξαρτώνται συχνά από δραστηριότητες που είναι ευαίσθητες στο κλίμα, όπως η γεωργία, και επιπλέον δεν έχουν αρκετά χρήματα για να προσαρμοστούν στις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος.

ΠΩΣ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΟΙ

Η σύγχρονη κλιματολογία διαλαμβάνει τη μελέτη του παρελθόντος και την ακριβή παρατήρηση και ερμηνεία του τι συμβαίνει σήμερα.

Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν ένα εκπληκτικό φάσμα πηγών για να γνωρίσουν τις συνθήκες που επικρατούσαν στο παρελθόν. Λόγου χάριν, πραγματοποιούν διατρήσεις στην κορυφή των στρωμάτων πάγου στους πόλους σε βάθος που φθάνει το μητρικό πέτρωμα και αφαιρούν κυλίνδρους πάγου, γνωστούς ως πυρήνες πάγου. Στην Ανταρκτική, ομάδα ευρωπαίων ερευνητών προέβη πρόσφατα σε πυρηνοληψία από βάθος πλέον των 3 χλμ., δηλαδή από στρώματα που δεν είχαν γνωρίσει το φως ή τον ατμοσφαιρικό αέρα για διάστημα μεγαλύτερο των 900,000 ετών! (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ευρωπαϊκό αυτό έργο που φέρει τον τίτλο EPICA, παρακαλείστε να ανατρέξετε στον δικτυακό τόπο:

EPICA

)

Οι φυσικές ιδιότητες του πάγου και του αέρα που περιέχεται στο δείγμα αυτό σε μικρές φυσαλίδες επιτρέπουν στους ερευνητές να κατανοήσουν πώς ήταν το κλίμα και η ατμόσφαιρα την εποχή εκείνη. Άλλες πηγές που προσφέρουν ενδείξεις για το παρελθόν είναι οι δακτύλιοι στα δένδρα και τα κοράλλια από αρχαιότερες εποχές, οι σταλαγμίτες, καθώς και η παλιά γύρη, οι σπόροι και τα φύλλα.

Με βάση τέτοιες μελέτες γνωρίζουμε ότι οι εποχές παγετώνων εναλλάχθηκαν με θερμότερες περιόδους και ότι οι θερμοκρασίες στη γη παρουσίασαν διακυμάνσεις μεταξύ 9ο και 22ο Κελσίου (η μέση τρέχουσα παγκόσμια θερμοκρασία είναι 15ο Κελσίου). Οι διακυμάνσεις αυτές οφείλονταν σε φυσικά αίτια, όπως οι αλλαγές στην τροχιά κίνησης της γης γύρω από τον ήλιο καθώς και στον άξονα της γης, οι διακυμάνσεις της ηλιακής δραστηριότητας καθώς και οι ηφαιστειακές εκρήξεις.

Τα τελευταία 8,000 έτη το κλίμα ήταν αρκετά σταθερό, με μικρές αλλαγές μικρότερες του 1ο Κελσίου ανά αιώνα. Οι σταθερές αυτές συνθήκες επέτρεψαν στην κοινωνία και τα οικοσυστήματα, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, να αναπτυχθούν. Τώρα όμως η θερμοκρασία αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Οι φυσικές συνθήκες από μόνες τους αποκλείεται να ευθύνονται για τέτοιους ταχείς ρυθμούς θέρμανσης, οι οποίοι είναι πρωτοφανείς για τα τελευταία τουλάχιστον 1000 – ορισμένοι μιλούν για 2000 – έτη.

Πολλές από τις πληροφορίες που οι επιστήμονες συγκέντρωσαν χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη του μελλοντικού κλίματος και για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Αυτό γίνεται μέσω της κατασκευής μοντέλων με υπολογιστή και με προσομοιώσεις. Δεν πρόκειται για απλούς υπολογιστές – οι υπολογιστές που χρησιμοποιούνται για να πραγματοποιούν προβλέψεις σε βάθος χρόνου 100, 200 ή 300 ετών είναι σύνθετα συστήματα που συνεκτιμούν σωρεία μεταβλητών. Λόγου χάριν, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη ακριβώς πόσο ανεπηρέαστο είναι το κλίμα μας στις αυξανόμενες συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου, δηλαδή ποιες συγκεντρώσεις προκαλούν ποιους ακριβώς τύπους μεταβολής θερμοκρασιών. Αυτό εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα και ο σχηματισμός νεφών. Έτσι, οι επιστήμονες προβαίνουν σε προσoμοιώσεις που στηρίζονται σε διαφορετικές υποθέσεις εργασίας.

Οφείλουν επίσης να υιοθετήσουν και άλλες υποθέσεις εργασίας, π.χ. ποιες ποσότητες καυσίμων θα καίμε στο μέλλον, ποιος θα είναι ο παγκόσμιος πληθυσμός και πώς θα αναπτυχθούν οι οικονομίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον όλες οι προβλέψεις των μελλοντικών κλιματικών εξελίξεων κυμαίνονται εντός ορισμένων ορίων.

Το 1998, τα Ηνωμένα Έθνη συνέστησαν τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) η οποία συντονίζει χιλιάδες επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο. Στόχος τους είναι η αξιολόγηση της υφιστάμενης έρευνας και γνωστικής βάσης για την αλλαγή του κλίματος και τις επιπτώσεις της και η υποβολή σχετικών εκθέσεων. Μέχρι στιγμής, η IPCC έχει δημοσιεύσει τρείς εκθέσεις – το 1990, 1995, και 2001. Με βάση τις υπάρχουσες ενδείξεις, η IPCC συνήγαγε το συμπέρασμα ότι οι συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα αυξήθηκαν κυρίως λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η IPCC εκτιμά επίσης ότι οι θερμοκρασίες θα αυξηθούν σε πλαίσια που κυμαίνονται μεταξύ 1,4ο και 5,8ο Κελσίου μέχρι το 2100.

ΠΟΙΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΕΤΡΙΑΣΘΕΙ Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ;

Το θέμα είναι απλό: είναι απολύτως αναγκαίο να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ορισμένα αέρια θερμοκηπίου έχουν μεγάλο κύκλο ζωής, γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν στην ατμόσφαιρα για δεκαετίες ή και περισσότερο. Ακόμη και εάν λάβουμε δραστικά μέτρα εδώ και τώρα, οι θερμοκρασίες θα εξακολουθήσουν να αυξάνονται για κάποιο ακόμη χρονικό διάστημα. Ωστόσο, εάν αδρανήσουμε, μη λαμβάνοντας οποιοδήποτε μέτρο, οι θερμοκρασίες θα αυξάνονται με ταχύτερους ρυθμούς και σε κάποιο σημείο το κλίμα θα τεθεί τελείως εκτός ελέγχου.

Ο περιορισμός των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου που προέρχονται από εμάς θα απαιτήσει επενδύσεις και αλλαγές ως προς τους τρόπους παραγωγής και χρήσης της ενέργειας. Από πρόσφατες μελέτες προκύπτει ότι το τίμημα μιας τυχόν αδράνειας εκ μέρους μας θα ήταν πολύ υψηλότερο λόγω των καταστροφών και της δυστυχίας που η απεριόριστη αλλαγή του κλίματος θα δημιουργούσε.

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος – Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2006

europa

…οι πρώτες βοήθειες είναι και στο χέρι μας

Μικρός οδηγός
για μια καθημερινότητα
πιο φιλική
προς το περιβάλλον
και το κλίμα

ΟΤΑΝ Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΖΕΣΤΑΙΝΕΤΑΙ…
δεν αρκεί να φοράμε πιο ελαφρά ρούχα

Η “κλιματική κρίση” είναι ένα φαινόμενο που φαντάζει να εξελίσσεται με αργό ρυθμό.

Σε πολύ πρόσφατη έρευνα του περιοδικού TIME, το 54% των ερωτηθέντων απάντησε ότι οι κλιματικές αλλαγές και η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ένα μελλοντικό πρόβλημα.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία κατάσταση “έκτακτης πλανητικής ανάγκης”.

Τα στοιχεία πλέον είναι αδιάψευστα. Μόνο με αποφασιστικές και ταχείς πολιτικές σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν οι αιτίες που προκαλούν την υπερθέρμανση του πλανήτη και να αποφευχθούν καταστροφές σε πλούσια και φτωχά κράτη.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη σε συνδυασμό με την εκτεταμένη υλοτομία, τις δασικές πυρκαγιές και την εξαφάνιση κρίσιμων οικοσυστημάτων – βλέπε Αμαζόνιος – προκαλεί την απομείωση ζώντων ειδών, σε ρυθμό συγκρίσιμο με την εξαφάνιση των δεινοσαύρων 65 εκατομμύρια χρόνια πριν. Και σε αυτή την περίπτωση δεν ευθύνεται κανένας γιγαντιαίος αστεροειδής.

Παν μέτρον άριστον

Δίχως την ύπαρξη των, από την φύση τροφοδοτούμενων, αερίων του θερμοκηπίου, η ζωή στη γη δεν θα υπήρχε όπως την ξέρουμε. Η ηλιακή ενέργεια απορροφάται από τη γη κι αντανακλάται ως ενέργεια. Τα αέρια της ατμόσφαιρας όπως το διοξείδιο του άνθρακα, παγιδεύουν αυτή την ενέργεια κι έτσι διατηρείται σε ανεκτά επίπεδα η θερμοκρασία το βράδυ όταν ο ήλιος δεν λάμπει. Οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες και δραστηριότητες προκαλούν την έκλυση όλο και περισσότερων ποσοτήτων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Με τον τρόπο αυτό δεσμεύεται περισσότερη θερμότητα και ο πλανήτης μας αποκτά “πυρετό”.

Οι κλιματικές αλλαγές που δημιουργούνται από την υπερθέρμανση του πλανήτη, σε έναν φαύλο κύκλο, αποτελούν πρόβλημα για όλη την κοινωνία, ένα πρόβλημα που επηρρεάζει την υγεία, τη γεωργία, την ασφάλεια, την οικονομία και πλείστους άλλους τομείς. Μια αποτελεσματική παγκόσμια και τοπική στρατηγική περιορισμού των κινδύνων που προέρχονται από τις κλιματικές αλλαγές, προϋποθέτει ικανότητες προσαρμογής και βούληση για περιορισμό των αιτίων.

Η λύση στο… κρασί και… στα γουρούνια

Η ανάγκη για “καθαρές” ή πιο καθαρές από τις συμβατικές τεχνολογίες καύσης ή καθαρότερα καύσιμα εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς, αν και η διαδεδομένη χρήση τους θα αργήσει λόγω των περιορισμών που τίθενται από τα πετρελαϊκά συμφέροντα και τις περιφερειακές αυτών δραστηριότητες.

Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι πλέον επιστημονική φαντασία τα προϊόντα όπως τα βιοκαύσιμα – ήδη στη χώρα μας έχουν δρομολογηθεί αρκετές επενδύσεις – ορισμένες φορές μάλιστα προερχόμενων από ευγενείς καταγωγές όπως το γαλλικό κρασί, με το οποίο σε μορφή βιοκαυσίμου οι γάλλοι αυτοκινητιστές θα μπορούν να “φουλάρουν” τα τεπόζιτά τους.

Η Γαλλία παράγει σήμερα πάνω από 200,000 τόνους αιθανόλης το χρόνο και είναι η τρίτη ευρωπαϊκή χώρα παραγωγός αιθανόλης μετά την Ισπανία και την Πολωνία, στις οποίες η παραγωγή στηρίζεται κυρίως στα ζαχαρότευτλα και τα δημητριακά – ενεργειακές καλλιέργειες. Την ίδια στιγμή τα αρμόδια όργανα εφαρμογής του Πρωτοκόλλου του KYOTO (KYOTO CLEAN DEVELOPMENT MECHANISM) αναζητούν έργα, τα οποία να συμβάλλουν είτε με την υποκατάσταση συμβατικών και εξαιρετικά ρυπογόνων καυσίμων ή διεργασιών με άλλες πιο φιλικές προς το περιβάλλον, είτε με την προώθηση και ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όχι βεβαίως της πυρηνικής.

Για παράδειγμα, στο τέλος του 2005 στο Μεξικό επελέγη η υιοθέτηση ενός έργου, το οποίο έχει ως αντικείμενο την περικοπή των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την κοπριά 23 μεγάλων χοιροστασίων. Στόχος είναι το έργο να επιτύχει περικοπή της τάξης των 122,000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως.

Οι “ανήθικες” κλιματικές αλλαγές

Τέτοια έργα βεβαίως κάνουν απόλυτα σαφές ότι οι αναπτυγμένες χώρες, οι οποίες πρέπει με βάση το πρωτόκολλο του KYOTO να μειώσουν τις εκπομπές τους, επιλέγουν να επενδύσουν σε έργα στις αναπτυσσόμενες χώρες με μικρότερο κόστος, ώστε να κερδίσουν τα πολυπόθητα “δικαιώματα” ρύπανσης.

Τίθεται λοιπόν, ένα σοβαρό θέμα ηθικής τάξης

Κι αυτό γιατί οι χώρες που ρυπαίνουν λιγότερο την ατμόσφαιρα, είναι εκείνες που θα υποφέρουν περισσότερο από τις αλλαγές του κλίματος. Η Αφρική κάτω από τη Σαχάρα, η Ασία και η Νότιος Αμερική είναι οι πιο ευάλωτες περιοχές στις επιπτώσεις των θερμοκρασιακών αλλαγών.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι λόγω των κλιματικών αλλαγών πεθαίνουν σήμερα περισσότερα από 150,000 άτομα το χρόνο, ενώ το ίδιο φαινόμενο ευθύνεται για τουλάχιστον 5,000,000 περιπτώσεις ασθενειών. Οι ερευνητές χρησιμοποιώντας μοντέλα, προβλέπουν ότι ο κίνδυνος επιδημιών σχετικών με το κλίμα θα διπλασιαστεί το 2030 και οι πλημμύρες θα επηρεάσουν πάνω από 200 εκατομμύρια ανθρώπους το 2080.

Σε έκθεση της Εθνικής Ομοσπονδίας Αγροτών της Μεγάλης Βρετανίας – αντίστοιχη της ΠΑΣΕΓΕΣ – το ένα τρίτο των άγγλων αγροτών πιστεύουν ότι οι κλιματικές αλλαγές απειλούν την παραγωγή τους και την οικονομική τους ευμάρεια. Η έκθεση σημειώνει ότι τα τελευταία χρόνια, κατά τα οποία ο καιρός δεν ήταν “όπως συνήθως”, μειώθηκε η παραγωγή σε ορισμένες καλλιέργειες λόγω των περιορισμένων καλοκαιρινών βροχοπτώσεων, ενώ παρουσιάσθηκαν αυξημένες ασθένειες και προβλήματα με έντομα και τρωκτικά.

Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι η γεωργία στη Μεγάλη Βρετανία θα μπορούσε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, με την ανάπτυξη του τομέα των ενεργειακών καλλιεργειών για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Δεν παραλείπουν τέλος οι βρετανοί αγρότες να σημειώσουν ότι θα πρέπει να αξιοποιηθεί η νέα τεχνολογία, προκειμένου να μειωθεί το μεθάνιο – σημαντικό αέριο του θερμοκηπίου – το οποίο παράγεται φυσικά κατά τη χώνεψη των αιγοπροβάτων και βοοειδών. Άραγε τα ερωτήματα στα οποία παίρνουν θέση οι άγγλοι αγρότες θα απασχολήσουν τα ελληνικά αντίστοιχα συλλογικά όργανα;

ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΝΟΙΑΖΕΙ

Εάν σε παγκόσμιο επίπεδο δεν ληφθούν μέτρα ελέγχου των κλιματικών αλλαγών, οι επιστήμονες μεταξύ άλλων προβλέπουν:
-Άνοδο της θερμοκρασίας της γης από 1,4οC έως 5,8οC μέχρι το 2100.
-Άνοδο της στάθμης θάλασσας λόγω του λιώσιμου των παγετώνων κατά πενήντα εκατοστά το 2100.
-Πολύπλοκες αλλαγές καιρικών φαινομένων όπως εντονότερες περίοδοι ξηρασίας ή πλημμυρών και πιο έντονες βροχοπτώσεις.

ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ΟΤΙ…

Ο όγκος ενός κιλού διοξειδίου του άνθρακα γεμίζει ένα μεγάλο οικιακό ψυγείο.

Ο όγκος ενός τόνου διοξειδίου του άνθρακα γεμίζει ένα σπίτι τεσσάρων δωματίων.

Ψυχαγωγία, άθληση, ρύπανση

Η επίπτωση μεγάλων αλλά και μικρότερων διοργανώσεων στο κλίμα, απασχολούν τις τελευταίες αθλητικές διοργανώσεις όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Τορίνο ή το Παγκόσμιο Κύπελο Ποδοσφαίρου στη Γερμανία. Οι διοργανωτές αναγνωρίζοντας ότι οι δραστηριότητές τους επηρεάζουν το περιβάλλον, έχουν προχωρήσει στον υπολογισμό του ισοδύναμου των τόνων διοξειδίου του άνθρακα που προκαλούνται από τη διοργάνωση και στη συνέχεια “αγοράζουν” τα δικαιώματα ρύπανσης από έργα που αντισταθμίζουν την έκλυση ρύπως ενώ ταυτόχρονα, λαμβάνουν και μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος στον τομέα των μεταφορών, της διαχείρισης απορριμμάτων και της ενεργειακής κατανάλωσης, δημιουργώντας μια καλύτερη σχέση του αθλητισμού και της ψυχαγωγίας με το περιβάλλον.

Τα ασφάλιστρα και το φθηνό κινέζικο μπλουζάκι

Οι ζημιές του ασφαλιστικού και αντασφαλιστικού κλάδου διεθνώς που προήλθαν από τις τρεις – διάσημες πλέον – καταιγίδες που έπληξαν τις ΗΠΑ το 2004, υπολογίζονται σε 57,6 δις δολάρια, καθιστώντας τες αθροιστικά ως ποσό ρεκόρ. Οι διεθνείς ασφαλιστικές εταιρείες ήδη επεξεργάζονται σενάρια επιβολής επασφαλίστρων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν απαιτήσεις που σχετίζονται με καιρικά φαινόμενα και που αυξάνονται με ρυθμό 2-4% ετησίως.

Η παγκοσμιοποίηση και η εύκολη μεταφορά επενδυτικών κεφαλαίων προς χώρες όπου το εργατικό κόστος είναι μικρό, όπως στην Κίνα, δημιουργούν ένα νέο εξαγωγικό προϊόν, τη ρύπανση.

Λόγω της έντονης βιομηχανοποίησής της, χωρίς τη λήψη ιδιαίτερων μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος, η Κίνα σήμερα ευθύνεται για το 12,1% των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων και μαζί με την “πρωτοπόρο” Αμερική δεν έχει υπογράψει το πρωτόκολλο του KYOTO.

Με το θερμόμετρο στο χέρι;

Πόσες φορές μας έχει απασχολήσει το γεγονός ότι ένα αεροπορικό ταξίδι έχει ως αποτέλεσμα την έκλυση ανεπιθύμητων αέριων ρύπων; Είναι αλήθεια ότι στις μέρες μας τα αεροπορικά ταξίδια αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητας πολλών. Υπολογισμένα ανά επιβάτη, ένα ταξίδι από τη Ζυρίχη στη Νέα Υόρκη με επιστροφή, αποδεσμεύει τόσο διοξείδιο του άνθρακα όσο κατά μέσο όρο ένα αυτοκίνητο σε έναν χρόνο. Φυσικά η λύση δεν είναι να μην ταξιδεύουμε…

Δεν είναι δουλειά του καθενός και της καθεμιάς να συλλέγει στοιχεία για τη θερμοκρασία του πλανήτη. Κατανοώντας όμως το πρόβλημα, αντιλαμβανόμαστε τα όρια και συμμετέχουμε στη λύση. Η ανάπτυξη της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη, στο πλαίσιο των διακηρύξεων και στόχων των Ηνωμένων Εθνών για τη Χιλιετία, είναι μία παράμετρος που θα πρέπει να επισπευθεί.

Η υπεύθυνη στάση ωστόσο, ατομική και συλλογική είναι επιβεβλημένη. Η ιδέα ότι τα παιδιά των παιδιών μας θα πρέπει να ζήσουνε με ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα, το οποίο όλοι μας τροφοδοτούμε με τις επιλογές μας, δε μοιάζει ιδιαίτερα ικανοποιητική.

Είτε από άγνοια είτε από “τεμπελιά”, δεν κάνουμε μικρά πράγματα που περνάνε από το χέρι μας.

Στην ερώτηση πόσο επηρεάζει μία ατομική υπεύθυνη στάση όταν δεν φαίνεται να υπάρχει ακόμη παγκόσμια πολιτική τόλμη για λήψη ρηξικέλευθων μέτρων, η απάντηση έχει δοθεί πριν από αιώνες στην… Κίνα: “Το δικό μου λίγο είναι πιο ωφέλιμο από το δικό σου καθόλου”.

———————————————————————————-
120,000 τόνοι διοξειδίου του άνθρακα παράχθηκαν από τους Ολυμπιακούς και τους Παραολυμπιακούς Αγώνες του Τορίνο 2006.

28,5% μεταφορές/μετακινήσεις.
0,4% διαχείρηση απορριμάτων
11,8% φιλοξενία/διαμονή.
59,3% λειτουργία εγκαταστάσεων.

100,000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα εκτιμάται ότι θα παραχθούν για τη διοργάνωση του FIFA WORLDCUP 2006 στη Γερμανία.
————————————————————————————

Τα ΝΑΙ και τα ΟΧΙ

ΟΧΙ στην αγορά συσκευασμένων προϊόντων, όταν δεν είναι απαραίτητο.

ΝΑΙ στην ανακύκλωση χαρτιού, γυαλιού και αλουμινίου, γιατί έτσι κάνετε οικονομία στα υλικά της φύσης.

ΟΧΙ στα προϊόντα μιας χρήσης.

ΝΑΙ στο μάζεμα των σκουπιδιών μετά από το πικνίκ στην εξοχή.

ΟΧΙ στις νάιλον σακούλες για τα ψώνια. Να έχετε πάνινες, για πολλές χρήσεις.

ΝΑΙ στη διατήρηση της παραλίας καθαρής, γιατί εσείς την απολαμβάνετε.

ΟΧΙ στο… ξεφόρτωμα αντικειμένων, αν μπορείτε να τα χρησιμοποιήσετε πάλι.

ΝΑΙ στην τακτική απόψυξη του ψυγείου, αν δεν γίνεται αυτόματα. Ένα στρώμα πάγου πάχους 5 χιλιοστών αυξάνει κατά 30% την κατανάλωση ρεύματος.

ΟΧΙ στο… ξεφόρτωμα των σκουπιδιών από το μπαλκόνι ή το παράθυρό σας, ούτε από το παράθυρο του αυτοκινήτου.

ΝΑΙ στην αγορά βιολογικών προϊόντων.

ΟΧΙ στη χρήση εντομοκτόνων στο σπίτι και τον κήπο. Προτιμάτε βιολογικούς τρόπους καταπολέμησης.

ΝΑΙ στο άνοιγμα των παραθύρων για τον αερισμό του σπιτιού. Αποφύγετε τα αποσμητικά χώρων.

ΟΧΙ στο βγάλσιμο των σκουπιδιών όταν δεν γίνεται αποκομιδή για κάποιους λόγους (απεργία κλπ.)

ΝΑΙ στα φιλικά προς το περιβάλλον,καθαριστικά.

ΟΧΙ στις βρύσες που στάζουν και στο ζεστό νερό που τρέχει άσκοπα.

ΝΑΙ στην εκτύπωση και στις δύο όψεις του χαρτιού, όποτε αυτό είναι δυνατόν.

ΟΧΙ στα… νευρικά γκάζια στην οδήγηση. Ξοδεύετε επιπλέον βενζίνη και ρυπαίνετε το περιβάλλον.

ΝΑΙ στην καλλιέργεια δέντρων για να σκιάσετε το κτίριό σας, αλλά και για να δημιουργήσετε καλύτερο, ευνοϊκό “μικροκλίμα”, όπου αυτό είναι δυνατόν. Θα έχετε φυσική δροσιά και ευχάριστο περιβάλλον. Βάλτε φυτά στην ταράτσα, σε μπαλκόνια και ημιυπαίθριους χώρους.

ΟΧΙ στο πλύσιμο του αυτοκινήτου με το λάστιχο. Ξοδεύετε έως και 300 λίτρα νερό, ενώ με τον κουβά μόνο 30.

ΝΑΙ στον γενικό χαμηλό φωτισμό και τον πρόσθετο τοπικό στα σημεία όπου χρειάζεται.

ΟΧΙ στη μετακίνηση σε κοντινές αποστάσεις με το αυτοκίνητο, αλλά με τα πόδια ή με ποδήλατο.

ΝΑΙ στο σκέπασμα της κατσαρόλας με το καπάκι της όταν βράζετε νερό. Θα βράσει γρηγορότερα και με μικρότερη κατανάλωση ενέργειας.

ΟΧΙ στη συνεχή και ανεξέλεγκτη χρήση του θερμοσίφωνα. Ανάψτε τον τόσο μόνο όσο χρειάζεται.

ΝΑΙ στη ρύθμιση του θερμοστάτη του ψυγείου, ώστε η θερμοκρασία στο θάλαμο συντήρησης να είναι 7οC και στον καταψύκτη -18οC. Έτσι κάνετε οικονομία έως και 15% στο ηλεκτρικό ρεύμα.

ΟΧΙ στην αναμμένη τηλεόραση, καφετιέρα, σίδερο, κ.α., όταν δεν τα χρειάζεστε εκείνη τη στιγμή.

ΝΑΙ στο σβήσιμο όλων των συσκευών (τηλεόραση, βίντεο, στερεοφωνικό) από τον διακόπτη και όχι από το τηλεκοντρόλ, γιατί έτσι μένουν σε λειτουργία αναμονής και συνεχίζουν να καταναλώνουν ηλεκτρικό ρεύμα.

ΟΧΙ στα φυτοφάρμακα και συνθετικά λιπάσματα. Προτιμήστε τα οργανικά.

ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ ΠΡΑΣΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ

Επειδή η δράση για το περιβάλλον ξεκινά και από το σπίτι, κάποια πράγματα είναι στο χέρι σας να τα κάνετε. Αρκεί να τα έχετε πάντα… στην άκρη του μυαλού σας.

TEST ΠΟΣΟ ΟΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΙ;

1) Όταν κάνεις μπάνιο, γεμίζεις την μπανιέρα;
α) Πάντα.
β) Μερικές φορές.
γ) Όχι, συνήθως κάνω ένα γρήγορο ντους.

2)Όταν ξυρίζεσαι ή βουρτσίζεις τα δόντια σου, αφήνεις τη βρύση να τρέχει;
α) Μερικές φορές.
β) Πάντα.
γ) Ποτέ.

3) Στο σπίτι σου έχεις ηλιακό θερμοσίφωνα ή boiler;
α) Ναι.
β) Όχι, αλλά σκέφτομαι να εγκαταστήσω.
γ) Όχι.

4) Πώς διάλεξες το ψυγείο και τις άλλες συσκευές σου;
α) Προτίμησα συσκευές με χαμηλή κατανάλωση ρεύματος και χωρίς φρέον στα ψυκτικά τους κυκλώματα.
β) Διάλεξα με άλλα κριτήρια.

5) Πώς χρησιμοποιείς το πληντύριο ρούχων και πιάτων;
α) Φροντίζω να είναι εντελώς γεμάτο και το χρησιμοποιώ μόνο τις ώρες χαμηλής κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος.
β) Συνήθως βάζω πλυντήριο οποιαδήποτε ώρα της ημέρας και ανεξάρτητα από το αν είναι γεμάτο ή άδειο.

6) Στο σπίτι ή στη δουλειά σου έχεις λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης ρεύματος;
α) Ναι.
β) Όχι, αλλά σκέφτομαι να εγκαταστήσω.
γ) Όχι.

7) Χρησιμοποιείς air condition στο σπίτι ή στο γραφείο;
α) Κάθε μέρα, τουλάχιστον 6 ώρες.
β) Μερικές φορές ή/και κατά μέσο όρο 3 ώρες.
γ) Σπάνια ή/και λιγότερο από 2 ώρες.

8) Πόσες ώρες την ημέρα κατά μέσο όρο είναι αναμμένος ο θερμοσίφωνας στο σπίτι σου;
α) Περισσότερες από 3 ώρες.
β) Περίπου 1-2 ώρες.
γ) Λιγότερο από 1 ώρα.

9) Αφήνεις συχνά την τηλεόραση ή τον υπολογιστή αναμμένα χωρίς να τα χρησιμοποιείς;
α) Ναι.
β) Όχι.

10) Μαζεύεις ξεχωριστά τα απορρίμματά σου από χαρτί και τα πηγαίνεις για ανακύκλωση στους ειδικούς κάδους στην περιοχή σου;
α) Πάντα.
β) Μερικές φορές.
γ) Ποτέ.

11) Για το βάψιμο του σπιτιού σου, έχεις χρησιμοποιήσει υδατοδιαλυτά χρώματα και βερνίκια;
α) Ναι.
β) Όχι/Δεν γνωρίζω.

12) Πώς ποτίζεις τα λουλούδια και τα φυτά στο μπαλκόνι;
α) Με το λάστιχο.
β) Με ποτιστήρι ή/και προσέχοντας την κατανάλωση νερού.
γ) Με σύστημα αυτόματου ποτίσματος.

13) Έχεις αυτοκίνητο;
α) Ναι.
β) Όχι. (Αν όχι, παρέλειψε τις ερωτήσεις 14-17 και συνέχισε με την ερώτηση 18)

14) Φροντίζεις για τη συστηματική έκδοση της Κάρτας Ελέγχου Καυσαερίων του αυτοκινήτου σου;
α) Ναι.
β) Όχι.

15) Κάνεις συστηματικά την απαιτούμενη συντήρηση και τις αλλαγές ελαστικών στο αυτοκίνητό σου;
α) Ναι.
β) Όχι.

16) Πώς αλλάζεις τα λάδια, τα υγρά φρένων, τα υδραυλικά υγρά και τα ελαστικά του αυτοκινήτου σου;
α) Πάντα σε αδειοδοτημένο συνεργείο ή βενζινάδικο.
β) Μόνος μου, φροντίζοντας όμως να τα δώσω σε κάποιο αδειοδοτημένο συνεργείο ή βενζινάδικο για την περαιτέρω διαχείρισή τους.
γ) Μόνος μου, πετώντας τα στην αποχέτευση του σπιτιού, σε κάποιο φρεάτιο ή ακάλυπτο χώρο.

17) Πώς πλένεις το αυτοκίνητό σου;
α) Με το λάστιχο του ποτίσματος.
β) Με τον κουβά.
γ) Το πηγαίνω στο πλυντήριο.

18) Πώς πηγαίνεις στη δουλειά σου;
α) Με το αυτοκίνητό μου.
β) Με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, με τα πόδια ή ποδήλατο.
γ) Με το μηχανάκι μου ή με αυτοκίνητο, μαζί με άλλα άτομα, συναδέλφους ή φίλους που δουλεύουν στην ίδια περιοχή.

19) Στη δουλειά σου συνηθίζεις να χρησιμοποιείς τα χαρτιά από τις αποτυχημένες εκτυπώσεις σου για πρόχειρα;
α) Πάντοτε.
β) Μερικές φορές.
γ) Ποτέ.

20) Στη δουλειά, συνηθίζεις να κάνεις εκτυπώσεις ή φωτοτυπίες διπλής όψεως;
α) Ναι.
β) Όχι.

21) Όταν αγοράζεις λαχανικά και φρούτα, ποια προτιμάς;
α) Αυτά με τα λιγότερα υλικά συσκευασίας.
β) Τα συσκευασμένα, χωρίς να με απασχολεί η ποσότητα των υλικών συσκευασίας τους.
γ) Προτιμώ τα χύμα, που δεν είναι συσκευασμένα.

22) Όταν χρειάζεσαι υγρό απορρυπαντικό ή σαπούνι, τι αγοράζεις;
α) Νέα συσκευασία κάθε φορά.
β) Μόνο το ανταλλακτικό.
γ) Το προϊόν με την πιο ελκυστική συσκευασία ή αυτό που έχω δει σε διαφήμιση.

23) Πώς μεταφέρεις τα ψώνια σου;
α) Με πλαστικές σακούλες, αλλά φροντίζω να χρησιμοποιώ όσο το δυνατόν λιγότερες.
β) Με πλαστικές σακούλες που έχω κρατήσει από τα προηγούμενα ψώνια μου ή με ειδική τσάντα, δίχτυ ή καροτσάκι.
γ) Χρησιμοποιώ καινούριες σακούλες κάθε φορά, χωρίς να με απασχολεί ιδιαίτερα το θέμα.

24) Σε τι συσκευασία αγοράζεις τα αναψυκτικά και τις μπύρες;
α) Σε γυάλινες ή αλουμινένιες συσκευασίες, που τις επιστρέφω στο κατάστημα ή τις ανακυκλώνω σε κάποιο μεγάλο super market.
β) Αγοράζω συνήθως γυάλινες ή αλουμινένιες συσκευασίες, όμως σπάνια φροντίζω για την επιστροφή ή για την ανακύκλωσή τους.
γ) Δεν με απασχολεί το υλικό συσκευασίας των προϊόντων που αγοράζω.

25) Χρησιμοποιείς τις σακούλες από τα ψώνια σου ξανά στο σπίτι για άλλες χρήσεις όπως αποθήκευση, μεταφορά αντικειμένων ή συλλογή απορριμμάτων;
α) Ναι.
β) Όχι, συνήθως τις πετάω.

26) Διαλέγοντας προϊόν ή υπηρεσία, πόσο θα σε επηρέαζε η οικολογική σήμανση ενός προϊόντος (Eco-Label) ή η πιστοποίηση για την οικολογική περιβαλλοντική διαχείρηση κάποιας υπηρεσίας (ΕΜΑS ή ISO Ι400Ι);
α) Πολύ.
β) Λίγο.
γ) Καθόλου. Δεν γνωρίζω τη σήμανση και η επιλογή μου θα βασιζόταν σε άλλα κριτήρια.

27) Προτιμάς να αγοράζεις τρόφιμα βιολογικής καλλιέργειας ή προϊόντα από ανακυκλωμένα υλικά, π.χ. χαρτί;
α) Συχνά.
β) Μερικές φορές και μόνο αν αυτό συνδυάζεται με άλλες προϋποθέσεις, όπως οικονομικότερη τιμή.
γ) Όχι, η επιλογή μου βασίζεται σε άλλα κριτήρια.

28) Όταν ταξιδεύεις ή οδηγείς για μεγάλες αποστάσεις, μαζεύεις τα απορρίμματα από φαγητά, τσίχλες κλπ. που δημιουργήθηκαν στη διαδρομή, για να τα πετάξεις σε ένα κάδο απορριμμάτων όταν φθάσεις στον προορισμό σου;
α) Πάντα.
β) Τις περισσότερες φορές.
γ) Σπάνια.

29) Όταν μένεις σε ξενοδοχείο, πόσο συχνά ζητάς να σου αλλάζουν τα σεντόνια ή/και τις πετσέτες του δωματίου;
α) Κάθε μέρα.
β) Μόνο εφόσον χρειάζεται.
γ) Δεν με έχει απασχολήσει.

30) Στην εκδρομή, αν δεις κάποιους να πετούν ή να αφήνουν τα σκουπίδια τους στην εξοχή ή στην παραλία, θα τους κάνεις σύσταση;
α) Οπωσδήποτε.
β) Όχι, αν και με ενοχλεί ιδιαίτερα αυτή η συμπεριφορά.
γ) Όχι, δεν θεωρώ ότι είναι δική μου υποχρέωση.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Μέτρησε τη βαθμολογία σου, υπολογίζοντας τους βαθμούς που συγκέντρωσες συνολικά με τις απαντήσεις σου.

1. α:0, β:5, γ:10 6. α:10, β:5, γ:0 11. α:5, β:0
2. α:5, β:0, γ:10 7. α:0, β:5, γ:10 12. α:0, β:5, γ:10
3. α:10, β:5, γ:0 8. α:0, β:5, γ:10 13. α:0, β:10
4. α:5, β:0 9. α:0, β:5 14. α:5, β:0
5. α:10, β:0 10. α:10, β:5, γ:0 15. α:5, β:0

16. α:10, β:5, γ:0 21. α:5, β:0, γ:10 26. α:10, β:5, γ:0
17. α:0, β:10, γ:5 22. α:5, β:10, γ:0 27. α:10, β:5, γ:0
18. α:0, β:10, γ:5 23. α:5, β:10, γ:0 28. α:10, β:5, γ:0
19. α:10, β:5, γ:0 24. α:10, β:5, γ:0 29. α:0, β:10, γ:5
20. α:5, β:0 25. α:5, β:0 30. α:10, β:5, γ:0

Περισσότεροι από 150 βαθμοί: Είσαι αληθινός φίλος για το περιβάλλον. Το προσέχεις κάθε στιγμή, όπου κι αν βρεθείς. Συνέχισε!

Από 100 έως 150 βαθμοί: Με λίγη προσπάθεια, μπορείς να γίνεις καλύτερος φίλος για το περιβάλλον. Αρκεί ν’ αλλάξεις μερικές από τις συνήθειές σου!

Λιγότεροι από 100 βαθμοί: Είναι πιο εύκολο απ’ ό,τι νομίζεις να αλλάξεις κάποιες από τις συνήθειές σου που έχουν αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον και να βελτιώσεις τις περιβαλλοντικές επιδόσεις σου!

Πηγή:ΥΠΕΧΩΔΕ

ΞEΡΕΤΕ ΟΤΙ…

1) 40% των Ελλήνων καταναλωτών δηλώνει ότι ανακυκλώνει περισσότερο από το 50% του όγκου του χαρτιού που χρησιμοποιεί;

2) Στην Ελλάδα παράγονται περίπου 5,5 εκατ. τόνοι σκουπιδιών ετησίως, δηλαδή γύρω στα 400 κιλά ανά άτομο;

3) Αν ανακυκλώνονταν όλα τα αλουμινένια κουτάκια που αγοράζουν οι Έλληνες σε ένα χρόνο, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα θα μειώνονταν κατά 250,000 τόνους ετησίως;

4) Ο κάθε Έλληνας καταναλώνει ημερησίως για τις ανάγκες του κατά μέσο όρο 100-200 λίτρα νερού, ενώ μια βρύση που στάζει μπορεί να κοστίζει επιπλέον κατανάλωση κάθε μήνα έως 200 λίτρα;

5) Από το σύνολο των προϊόντων που αγοράζονται από σούπερ μάρκετ, το 10-20% πηγαίνει κατ’ ευθείαν στα σκουπίδια, δίχως να χρησιμοποιηθεί;

6) Οι ηλεκτρικές συσκευές που βρίσκονται σε αναμονή (δηλαδή με το κόκκινο λαμπάκι να ανάβει, αν και είναι κλειστές) στο σύνολο της Ε.Ε. καταναλώνουν τόση ηλεκτρική ενέργεια, όση χρειάζεται σε ημερήσια βάση όλη η Ελλάδα;

7) Ένα μαρούλι ή ένα μπιφτέκι που έχει θαφτεί μέσα σε πλαστική σακούλα χρειάζεται από 30 έως και 70 χρόνια για να αποσυντεθεί;

8) Μειώνοντας τη θερμοκρασία του λέβητα μόνον κατά ένα βαθμό, εξοικονομούμε μέχρι και το 7-10% των καυσίμων;

9) Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Οικολογικής Εταιρίας Ανακύκλωσης, το 2004 ανακυκλώθηκε το 7-8% του συνόλου των απορριμμάτων στην Ελλάδα;

10) Η ενέργεια που μπορεί να εξοικονομηθεί, με την πλήρη ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας και χάρτου, αντιστοιχεί στην ενέργεια που καταναλώνει η πόλη των Αθηνών σε τέσσερις μήνες;

11) Αν ένα παλιό σπίτι ανακαινιστεί με βιοκλιματικές παρεμβάσεις μπορεί να επιτύχει εξοικονόμηση ενέργειας μέχρι και 60%;

12) Κάθε χρόνο καταναλώνουμε στην Ελλάδα 60,000 τόνους πλαστικό μίας χρήσης; Αυτό μεταφράζεται σε 300,000,000 ευρώ, τόσο όσο κοστίζουν οι πλαστικές σακούλες που χρησιμοποιούμε για να μεταφέρουμε τα ψώνια μας στο σπίτι;

Δείτε και:

Οι φυτικές τροφές καταπολεμούν την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας

Παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα ανά χώρα

Πώς να φτιάξετε φυσικά φυτοφάρμακα

Επιμέλεια κειμένων: Γιώργος Καζαντζόπουλος, Ανδρέας Λουκάκης

Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Ένας νέος αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης: 00 800 6 7 8 9 10 11
Περισσότερες πληροφορίες :

Europa

Βιοποικιλότητα είναι η ποικιλία όλων των μορφών ζωής – δηλαδή η ποικιλία των ειδών, των γενετικών ενδοειδικών ποικιλιών καθώς και η ποικιλία των οικοσυστημάτων. Η βιοποικιλότητα μας εξασφαλίζει ευρύ φάσμα βασικών υπηρεσιών όπως την τροφή και το καθαρό νερό ή την επικονίαση. Παράλληλα συμβάλλει στον έλεγχο της αλλαγής του κλίματος, στο μετριασμό των επιπτώσεων από φυσικούς κινδύνους, κλπ. Η οικονομική αξία των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα και τα είδη που διαβιούν στη Γη, έχει υπολογιστεί σε 26 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως – ήτοι περίπου το διπλάσιο της ετήσιας ανθρώπινης παραγωγής.

Έχει υπολογισθεί ότι ο σημερινός ρυθμός απώλειας της βιοποικιλότητας είναι 1,000 με 10,000 φορές υψηλότερος από τον φυσιολογικό ρυθμό εξαφάνισης των ειδών. Κύρια αίτια του φαινομένου είναι τα συστήματα εντατικής παραγωγής, οι μεταβολές που υφίστανται για κατασκευαστικούς σκοπούς οι οικότοποι, οι εξορυκτικές βιομηχανίες, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων από την αλιεία και το κυνήγι, η ρύπανση και η αλλαγή του κλίματος σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το οικολογικό αποτύπωμα ενός Ευρωπαίου ανέρχεται σε 4,97 ha*. Σήμερα αν τα 6 δισεκατομμύρια άνθρωποι του πλανήτη ζούσαν και κατανάλωναν όπως οι Ευρωπαίοι, θα χρειαζόμασταν 3 πλανήτες σαν τον δικό μας ενώ διαθέτουμε μόνο ένα!

Αντίθετα προς τη διαδεδομένη άποψη, σήμερα το κύριο πρόβλημα λόγω του τρόπου που συνήθως χρησιμοποιούνται οι διαθέσιμοι πόροι, είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και όχι η σπανιότητα ορισμένων μη ανανεώσιμων πόρων. Για παράδειγμα οι φαινομενικά απεριόριστες ποσότητες ορυκτών καυσίμων και η ως εκ τούτου εκτεταμένη χρήση τους για την παραγωγή ενέργειας, έχει προκαλέσει μερικά από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα: την ατμοσφαιρική ρύπανση και την άνοδο των θερμοκρασιών στην επιφάνεια του πλανήτη. Όσον αφορά τους ανανεώσιμους πόρους (φυτά, ψάρια και ζώα), η σπανιότητα τους αποτελεί αφ’ εαυτής περιβαλλοντικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, η εξαφάνιση ορισμένων ειδών συνεπάγεται απώλεια βιοποικιλότητας ενώ η κατάληψη του εδάφους προκαλεί την απώλεια οικοτόπων.

Κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο, πετάμε 1,3 δισεκατομμύρια τόνους απόβλητα από τους οποίους περίπου τα 40 εκατομμύρια είναι επικίνδυνα απόβλητα. Αυτό ισοδυναμεί με περίπου 3,5 τόνους σκουπιδιών για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί. Αν προστεθούν στις παραπάνω ποσότητες άλλα 700 εκατομμύρια τόνοι γεωργικών αποβλήτων, είναι φανερό ότι η επεξεργασία και η διάθεση όλων αυτών των υλικών – δίχως επιβάρυνση του περιβάλλοντος – μετατρέπεται σε σοβαρό πονοκέφαλο. Ως το 2020 ο ΟΟΣΑ υπολογίζει ότι θα παράγουμε κατά 45% περισσότερα απόβλητα από όσα το 1995. Επιπλέον τα περισσότερα από τα πράγματα που πετάμε είτε καίγονται σε εγκαταστάσεις αποτέφρωσης είτε καταλήγουν στις χωματερές, τους γνωστούς χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Και οι δύο αυτές μέθοδοι επεξεργασίας έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περβάλλον. Τα απόβλητα απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο στην ατμόσφαιρα καθώς και χημικές ουσίες και φυτοφάρμακα στη γη και τα υπόγεια ύδατα. Μολονότι τα απόβλητα είναι αναπόφευκτα, μπορούμε να κάνουμε μια προσπάθεια να μειώσουμε τουλάχιστον τα δικά μας απόβλητα.

ΜΕΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

– Στην Ευρώπη απειλείται το 42% περίπου των θηλαστικών και το 45% των πεταλούδων. Το 80% των αλιευτικών αποθεμάτων κινδυνεύουν να καταρρεύσουν ή δεν ξέρουμε σε τι κατάσταση βρίσκονται λόγω της υπέρμετρης αλιείας.

– Στην Ευρώπη, το μέγεθος των πληθυσμών των κοινών ειδών πτηνών του αγρού και του δάσους μειώθηκαν κατά 71% από το 1980 ως το 2002.

– Αλλά για το 18% του εδάφους της ΕΕ, όταν είχε ακόμη μόνο 15 κράτη μέλη, ισχύει καθεστώς ειδικής προστασίας βάσει του δικτύου Natura 2000 της ΕΕ.

ΤΟ ΞΕΡΑΤΕ;

Κρυφά απόβλητα κατά την παραγωγή κάθε αντικειμένου από τα παρακάτω
– 1 κιλό αλουμινίου 5 κιλά
– Μία οδοντόβουρτσα 1,5 κιλά
– Μία καφετιέρα 298 κιλά
– Ένα κινητό τηλέφωνο 75 κιλά
– Ένας υπολογιστής 1,500 κιλά
– Ένα χρυσό δακτυλίδι 2,000 κιλά
Πηγή:

www.wupperinst.org

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΜΕΙΩΣΩ ΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ;

Κάθε Ευρωπαίος παράγει κατά μέσον όρο 1 κιλό απόβλητα την ημέρα. Για να μειωθεί αυτή η σημαντική ποσότητα ο κανόνας είναι “Μείωσε – Ξαναχρησιμοποίησε – Ανακύκλωσε”:

ΜΕΙΩΣΕ
Μειώστε τις συσκευασίες αγοράζοντας προϊόντα χύμα ή επαναχρησιμοποιήσιμα:
– Αγοράστε ασυσκεύαστα φρούτα και λαχανικά αντί των προσυσκευασμένων
– Προτιμήστε τα συμπυκνωμένα προϊόντα που έχουν αναλογικά μικρότερη συσκευασία

ΞΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ

Επιδιώξτε να βρείτε άλλες χρήσεις για τα πράγματα αντί να τα πετάξετε:

– Επιδιόρθωση: διορθώστε τα τακούνια των παπουτσιών σας ώστε να διαρκέσουν περισσότερο.
– Επινοείστε νέες χρήσεις: για παλιά έγγραφα όπως προσχέδια ή για πλαστικά δοχεία αποθήκευσης.
– Χαρίστε τα ή πουλήστε τα σαν μεταχειρισμένα.

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

Μπορείτε να κάνετε διαλογή του χαρτιού, των χαρτονιών, της ξυλείας, των δοχείων αλουμινίου, των πλαστικών μπουκαλιών, των γυάλινων μπουκαλιών και δοχείων, των ηλεκτρικών συσκευών, του ηλεκτρονικού εξοπλισμού, των μπαταριών…
Πάντα θα υπάρχουν συσκευασίες που θα πρέπει να αγοράσετε και δεν θα μπορείτε να τις ξαναχρησιμοποιήσετε. Γι’ αυτό επιλέγετε τουλάχιστον ανακυκλώσιμες συσκευασίες, και κάντε σωστά τη διαλογή τους. Από τις παλιές σας συσκευασίες χαρτονιού θα παραχθεί η εφημερίδα σας, τα γυάλινα μπουκάλια θα αξιοποιηθούν για την παραγωγή νέων γυάλινων μπουκαλιών και τα πλαστικά σας μπουκάλια θα ξαναζήσουν σαν νέες συσκευασίες, δομικά υλικά ή ακόμη και ρούχα!

ΤΕΡΜΑ ΤΑ ΞΕΣΚΟΝΟΠΑΝΑ ΜΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ!

Τα ξεσκονόπανα μιας χρήσης αντιπροσωπεύουν την παραγωγή 50 κιλών αποβλήτων ετησίως για το μέσο ευρωπαϊκό νοικοκυριό. Αν κάθε νοικοκυριό τα χρησιμοποιεί τόσο για λόγους υγιεινής όσο και για καθαριότητα, θα παράγονταν συνολικά 9 επιπλέον εκατομμύρια τόνοι το χρόνο! Χρησιμοποιώντας για την καθαριότητα κλασσικά ξεσκονόπανα και κουρέλια αποφεύγετε όλα αυτά τα απόβλητα και προσφέρετε ταυτόχρονα μια δεύτερη χρήση σε κάτι που επρόκειτο να πετάξετε!

ΚΑΝΤΕ ΤΑ ΨΩΝΙΑ ΣΑΣ ΜΕ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΙΜΕΣ ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΤΣΑΝΤΕΣ!

Ακόμη και συγκρινόμενη με μια χαρτοσακούλα ανάλογου μεγέθους, η παραγωγή μιας επαναχρησιμοποιήσιμης πλαστικής σακούλας απαιτεί 3 φορές λιγότερο νερό. Επιπλέον συνεπάγεται την απελευθέρωση κατά 80 με 90% λιγότερων αερίων θερμοκηπίου και όξινων αερίων στην ατμόσφαιρα! Κι αν χρησιμοποιήσουμε ένα καλάθι για τα ψώνια μας, οι περιβαλλοντικές συνέπειες της συμπεριφοράς μας θα περιορίζονταν ακόμη περισσότερο.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ

Η ταχύτητα της τεχνολογικής προόδου οδηγεί πολλούς από μας στον πειρασμό της αγοράς καινούργιου κινητού τηλεφώνου, τηλεόρασης προηγμένης τεχνολογίας ή συγχρονου πλυντηρίου πιάτων. Τα ηλεκτρονικά απόβλητα αυξάνουν κατά 3-5% ετησίως, κάθε πολίτης της ΕΕ παράγει περίπου 17-20 κιλά ηλεκτρονικά απόβλητα το χρόνο και μέχρι σήμερα το 90% των αποβλήτων αυτών καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής, αποτεφρώνεται ή αποτελεί αντικείμενο ανάκτησης χωρίς προεπεξεργασία. Τα ηλεκτρονικά απόβλητα περιέχουν ουσίες όπως βαρέα μέταλλα και άλλες χημικές ουσίες που μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς για την υγεία του ανθρώπου αν δεν διατεθούν προσεκτικά. Από τις 13 Αυγούστου 2005, οι καταναλωτές θα είναι σε θέση να επιστρέφουν δωρεάν στα μαγαζιά τον παλαιό τους ηλεκτρονικό εξοπλισμό όταν αγοράζουν νέα είδη με αναλογία ένα προς ένα.

links:

Ανακύκλωση συσκευών Α.Ε.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΕΠΑΝΑΦΟΡΤΙΖΟΜΕΝΕΣ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ!

Οι μπαταρίες περιέχουν επιβλαβείς χημικές ουσίες και μέταλλα και ως εκ τούτου θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο ιδιαίτερα προσεκτικής διάθεσης στα ειδικά σημεία συλλογής στην περιοχή σας. Εναλλακτικά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες.

ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Το γεγονός ότι γνωρίζουμε, για παράδειγμα, την προέλευση των προϊόντων που αγοράζουμε, μπορεί να επηρεάσει τις εταιρίες ώστε να μην διακινούν προϊόντα τα οποία επιβαρύνουν το περιβάλλον. Ο υπεύθυνος τουρισμός μπορεί να συμβάλει στη διαφύλαξη της καλλονής των περιοχών που μας αρέσει να επισκεπτόμαστε.

*για περισσότερες πληροφορίες δες:

www.ecologicalfootprint.com

(Σημείωση: ο συγκεκριμένος ιστότοπος δεν εκπροσωπεί την Ευρωπαϊκή Κοινότητα η οποία ούτε τον διαχειρίζεται ούτε τον ενημερώνει. Ενδέχεται ο ιστότοπος αυτός να μην είναι διαθέσιμος σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες).

Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Ένας νέος αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης: 00 800 6 7 8 9 10 11
Περισσότερες πληροφορίες :

Europa

Το νερό μετατρέπεται σε έναν από τους πιο σπάνιους φυσικούς πόρους ανά την υφήλιο, δεδομένου ότι ποσοστό χαμηλότερο του 1% των συνολικών αποθεμάτων ύδατος του πλανήτη προσφέρεται για ανθρώπινη κατανάλωση και πάνω από 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν διαθέτουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Ευτυχώς στην Ευρώπη το νερό είναι κατά κανόνα άφθονο, μολονότι σε ορισμένες περιοχές του ευρωπαϊκού νότου η έλλειψη νερού και η ξηρασία είναι όλο και πιο διαδεδομένα φαινόμενα. Ενώ λοιπόν η ποσότητα του νερού στην ήπειρό μας δεν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, η ποιότητα και η διαχείριση του απέχουν πολύ από το να είναι ικανοποιητικές και υφίστανται σοβαρές πιέσεις.

Το 35% περίπου του νερού της βρύσης προέρχεται από επιφανειακά ύδατα (λίμνες, ποταμοί) το 20% των οποίων απειλείται σοβαρά από τη ρύπανση. Το υπόλοιπο 65% προέρχεται από υπόγεια ύδατα που αποκαλούνται υδροφόροι ορίζοντες και κατακρατούν τα νερά της βροχής τα οποία διαπερνούν το έδαφος.

Η ποιότητα του πόσιμου νερού στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι γενικά πολύ καλή και το νερό της βρύσης είναι πόσιμο σχεδόν παντού. Ωστόσο όλο το νερό πρέπει να υποστεί επεξεργασία για να καταστεί ασφαλές πρός πόσιν, δεδομένου ότι μπορεί να μολυνθεί από ουσίες οι οποίες μπορεί να εκπλυθούν στα υπόγεια και τα επιφανειακά ύδατα (λιπάσματα, φυτοφάρμακα, τοξικές χημικές ουσίες από τη βιομηχανία ή μικροοργανισμοί από ανθρώπινα ή ζωικά απόβλητα). Η επεξεργασία του νερού είναι δαπανηρή και ενεργειοβόρα διαδικασία.

Η μείωση της ρύπανσης του νερού είναι σημαντική όχι μόνο γιατί θέλουμε να χρησιμοποιούμε το νερό αλλά και για να προστατέψουμε τα φυτά και τα ζώα που ζουν στους ποταμούς, τις λίμνες και τις θάλασσες μας. Μολονότι κατά την τελευταία τριακονταετία η ΕΕ έχει ήδη κάνει πολλά για να μειωθεί η ρύπανση, πολλά μένουν ακόμη να γίνουν και ο καθένας μας μπορεί να παίξει το ρόλο του.

Ενδεχομένως θα εκπλαγείτε αν μάθετε ότι η βιομηχανία αν και συμβάλλει στη ρύπανση, δεν θεωρείται ο κύριος υπαίτιος γι’ αυτήν. Είναι σχετικά εύκολο να θεσπιθούν νόμοι που να υποχρεώνουν τη βιομηχανία να μειώσει την κατανάλωση νερού, να βελτιώσει την αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων και να μειώσει τη ρύπανση. Τα μεγαλύτερα προβλήματα οφείλονται στη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Όταν το νερό έρχεται σε επαφή μαζί τους, τα μεταφέρει στα ποτάμια και μετά στη θάλασσα. Τα θρεπτικά στοιχεία από τα λιπάσματα και τις εκπλύνσεις γεωργικής προέλευσης (κοπριά από τα ζώα) αποτελούν μια από τις κυριότερες αιτίες της ρύπανσης των επιφανειακών υδάτων. Έχουν μάλιστα ως αποτέλεσμα την επιτάχυνση της ανάπτυξης φυκιών και πολυπλοκότερων φυτικών οργανισμών που εξαντλούν το οξυγόνο, το φως και καταλαμβάνουν το χώρο που χρειάζονται άλλα φυτικά και ζωικά είδη. Το φαινόμενο αυτό αποκαλείται ευτροφισμός, ζημιώνει τη βιοποικιλότητα και ρυπαίνει τα επιφανειακά μας ύδατα. Χαρακτηριστικό ορατό σύμπτωμα “ευτροφισμού” αποτελεί συχνά η παρουσία υψηλής συγκέντρωσης μικροφυκών στα επιφανειακά ύδατα.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΩ ΤΟ ΝΕΡΟ ΠΙΟ
ΥΠΕΥΘΥΝΑ;

Κατά μέσον όρο, το 7% του πόσιμου νερού που καταναλώνουμε είτε το πίνουμε είτε το χρησιμοποιούμε στο μαγείρεμα. Το 22% χρησιμοποιείται στα πλυντήρια πιάτων και ρούχων, το 20% στις τουαλέτες, το 39% για μπάνιο ή ντουζ και το 6% για το πλύσιμο αυτοκινήτων και το πότισμα των κήπων. Ιδού τα έξυπνα κόλπα που σας προτείνει ο Τζίφυ για να χρησμιμοποιείτε το νερό πιο υπεύθυνα:

ΜΗΝ ΑΦΗΝΕΤΕ ΤΗ ΒΡΟΧΗ ΝΑ ΞΕΓΛΙΣΤΡΗΣΕΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΑΚΤΥΛΑ ΣΑΣ!

Για ορισμένες χρήσεις το βρόχινο νερό είναι η τέλεια εναλλακτική λύση σε σχέση με το πόσιμο νερό. Μπορείτε να συλλέξετε τα νερά της βροχής τοποθετώντας άδειους κουβάδες ή άλλα δοχεία έξω από το σπίτι. Αυτό το νερό μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε για να πλύνετε το αυτοκίνητο ή να ποτίσετε τον κήπο. Μην ξεχνάτε ότι η καταλληλότερη στιγμή για το πότισμα του κήπου είναι το βράδυ (γιατί έτσι απορροφάται καλύτερα το νερό).

ΕΛΕΓΞΤΕ ΤΙΣ ΒΡΥΣΕΣ ΣΑΣ!

Μια βρύση που στάζει όλη την ημέρα σπαταλά 25 λίτρα νερό. Αν κλείνουμε τη βρύση όταν πλένουμε τα δόντια μας μπορούμε να εξοικονομήσουμε 12-15 λίτρα. Αν όλοι οι Ευρωπαίοι έκλειναν τη βρύση όταν βουρτσίζαν τα δόντια τους το νερό που θα εξοικονομούσαν σε ένα χρόνο θα επαρκούσε για να γεμίσουν 6,000 ολυμπιακές πισίνες κολύμβησης. Στο ντουζ χρησιμοποιούμε 4 φορές λιγότερο νερό από την μπανιέρα. Κάντε λοιπόν καλύτερα ντουζ, βοηθάτε το περιβάλλον και περιορίζετε το λογαριασμό του νερού!

ΚΑΝΤΕ ΛΙΓΗ ΥΠΟΜΟΝΗ Ή ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΣΤΕ ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΜΙΣΟΓΕΜΑΤΑ ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ

Προσπαθήστε να χρησιμοποιείτε το πλυντήριο ρούχων ή πιάτων μόνο όταν είναι εντελώς γεμάτα. Αλλιώς, όταν έχετε λιγότερα πράγματα για πλύσιμο, χρησιμοποιείστε το ειδικό πρόγραμμα για τα μισογεμάτα πλυντήρια ρούχων ή πιάτων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εκτός από το νερό, εξοικονομείτε και ηλεκτρική ενέργεια.

ΜΠΟΓΙΕΣ, ΒΕΡΝΙΚΙΑ, ΦΑΡΜΑΚΑ, ΛΑΔΙΑ…

Μην πετάτε χημικές ουσίες όπως μπογιές, βερνίκια, εντομοκτόνα ή φάρμακα στο νεροχύτη. Αποφεύγετε επίσης να πετάτε στο νεροχύτη κάθε είδους λάδι, όπως τα λάδια από το τηγάνισμα ή τις σαλάτες και φυσικά τα μηχανέλαια!
Όλ’ αυτά τα προϊόντα μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα λειτουργίας στο σύστημα επεξεργασίας των αποβλήτων, σκοτώνοντας την πανίδα ή φράσσοντας τις σωληνώσεις. Εντοπίστε κέντρα συλλογής φαρμάκων και λαδιών στη γειτονιά σας αν υπάρχουν, ώστε να παραδίδετε σε αυτά τα παλιά σας φάρμακα και τα χρησιμοποιημένα λάδια.

Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Ένας νέος αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης: 00 800 6 7 8 9 10 11
Περισσότερες πληροφορίες :

Europa

Σήμερα το 80% περίπου των Ευρωπαίων ζει σε αστικές περιοχές. Το έντονο πήγαινε έλα στις μεγαλουπόλεις και η μεγάλη κυκλοφορία σε δρόμους και αυτοκινητόδρομους έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην ποιότητα του αέρα και κατ’ επέκταση στην υγεία μας επειδή προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα και αλλεργίες. Έχουν επιτευχθεί σοβαρές πρόοδοι στο επίπεδο των εθνικών νομοθεσιών καθώς και της κοινοτικής νομοθεσίας όσον αφορά την αντιμετώπιση ατμοσφαιρικών ρύπων όπως το διοξείδιο του θείου, ο μόλυβδος, τα οξείδια του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα και το βενζόλιο. Για παράδειγμα οι εκπομπές διοξειδίου του θείου στην ΕΕ όταν αυτή είχε ακόμη μόνο 15 κράτη μέλη μειώθηκε κατά ποσοστό μεγαλύτερο του 60% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 ενώ οι αντίστοιχες εκπομπές οξειδίων του αζώτου περιορίστηκαν κατά 21%. Εντούτοις η ποιότητα του αέρα εξακολουθεί να προκαλεί προβλήματα. Οι ρύποι που προκαλούν κυρίως ανησυχίες είναι τα αιωρούμενα σωματίδια και το όζον το οποίο σχηματίζεται στο επίπεδο του εδάφους. Τα αιωρούμενα σωματίδια θεωρείται ότι το 2000 προκάλεσαν τον πρόωρο θάνατο 348,000 Ευρωπαίων ενώ την ίδια περίοδο το όζον θεωρήθηκε υπεύθυνο για 21,000 θανάτους. Κατά μέσον όρο η προσδοκία ζωής των Ευρωπαίων μειώθηκε κατά 9 μήνες. Οι αρνητικές επιπτώσεις λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αναμένεται ότι θα μειωθούν κάπως στην Ευρώπη χάρη στην εφαρμογή των ήδη υφιστάμενων πολιτικών για την ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά θα παραμείνουν σοβαρές και στο μέλλον αν δεν αναληφθεί περαιτέρω δράση.

Εκτός των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, οι οδικές μεταφορές συμβάλλουν κατά πολύ στην επιδείνωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Μολονότι οι κατασκευαστές αυτοκινήτων έχουν επιτύχει σοβαρές μειώσεις των εκπομπών παράγοντας αυτοκίνητα με χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση, τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν πληθαίνουν καθημερινά, με αποτέλεσμα οι οδικές μεταφορές να εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρή πηγή ρύπανσης.

ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ ΚΑΙ ΟΖΟΝ

– Τα σωματίδια προέρχονται κυρίως από πηγές που σχετίζονται με την καύση, αν και παράγονται επίσης και από αέριους ρύπους όπως τα οξείδια του αζώτου (ΝΟχ) και οι πτητικές οργανικές ενώσεις (ΠΟΕ).

– Μεταξύ των πηγών των ΠΟΕ συγκαταλέγονται η πετροχημική βιομηχανία, το πετρέλαιο, η κυκλοφορία των οχημάτων, οι διαλύτες που χρησιμοποιούνται στις μπογιές καθώς και πολλά οικιακά προϊόντα. Υπάρχουν παράλληλα και φυσικές πηγές ΠΟΕ όπως ορισμένα δέντρα π.χ. τα κωνοφόρα. Τα οξείδια του αζώτου παράγονται πρωτίστως από την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων όπως π.χ. στους κινητήρες των οχημάτων και τους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς.

– Το όζον είναι ένα αέριο που παράγεται από μια φωτοχημική αντίδραση μεταξύ δύο ομάδων χημικών ουσιών, τις πτητικές οργανικές ενώσεις (ΠΟΕ) και τα οξείδια του αζώτου, υπό την επίδραση του ηλιακού φωτός και της θερμότητας. Έτσι το όζον που σχηματίζεται στο επίπεδο του εδάφους τείνει να αυξάνει το καλοκαίρι και έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου (ερεθισμός στο λάρυγγα και τα μάτια, αναπνευστικές δυσκολίες, ιδίως στα άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού όπως οι ασθματικοί, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι). Αντίθετα, η παρουσία του όζοντος στη στρατόσφαιρα προστατεύει τη ζωή στον πλανήτη μας από την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου.

ΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΩ ΝΑ ΚΑΘΑΡΙΣΕΙ Ο ΑΕΡΑΣ;

Μπορεί να είναι δύσκολο να το πιστέψετε αλλά μπορούμε να συμβάλλουμε στον καθαρισμό του αέρα από τα σωματίδια και τους ρύπους κάθε φορά που οδηγούμε πηγαίνοντας στη δουλειά ή στο σχολείο, κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τη θέρμανση ή τον κλιματισμό ή ακόμη και κάθε φορά που καθαρίζουμε τα παράθυρα μας. Ιδού κάποιες συμβουλές για να τα καταφέρετε:

ΠΡΟΤΙΜΑΤΕ ΤΑ ΤΟΠΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ!

Η αεροπορική μεταφορά εμπορευμάτων από τη μια πλευρά της υφηλίου στην άλλη προκαλεί 200 με 400 φορές περισσότερα αέρια θερμοκηπίου από την οδική μεταφορά τους με φορτηγά σε αποστάσεις της τάξεως των 50 χλμ. Προσπαθήστε να τρώτε εποχιακά τοπικά προϊόντα, κάνουν καλό στην υγεία, είναι κατά πολύ γευστικότερα και η μεταφορά τους δεν συνεπάγεται παραγωγή μεγάλης ποσότητας αερίων θερμοκηπίου.

ΣΥΝΟΔΗΓΗΣΗ Ή ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ!

Μια πολύ καλή λύση για μετακινήσεις σε μεγαλύτερες αποστάσεις είναι η συνοδήγηση ή η αξιοποίηση των μέσων μαζικής μεταφοράς δεδομένου ότι εξασφαλίζουν τη μεταφορά περισσότερων ατόμων ανά όχημα. Ένα ταξίδι 1,200 χλμ. με το αυτοκίνητο συνεπάγεται εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανάλογες με αυτές που προέρχονται από ένα τρένο που κάνει το γύρο του κόσμου!

ΑΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΤΕ ΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΣΑΣ…!

– Όταν αφήνετε το αυτοκίνητο να προθερμαίνεται ακίνητο, αυξάνετε την κατανάλωση καυσίμων μέχρι και κατά 50%.
Αν αρχίσετε να οδηγείτε αμέσως, ο κινητήρας θα φτάσει στη φυσιολογική θερμοκρασία λειτουργίας γρηγορότερα.
– Προσπαθήστε τα λάστιχά σας να έχουν τη σωστή πίεση. Αν η πίεση του αέρα είναι χαμηλότερη κατά 0,5 bars, θα χρειαστείτε 5% περισσότερη βενζίνη και θα προκαλέσετε περισσότερη ρύπανση.
– Η οδήγηση με ενεργοποιημένο τον κλιματισμό συνεπάγεται αύξηση της κατανάλωσης κατά 30%. Αντίθετα η οδήγηση με ανοικτά παράθυρα αυξάνει την κατανάλωση μόλις κατά 5%.
– Η χρήση εξωτερικής σχάρας αποσκευών μπορεί να αυξήσει την κατανάλωση καυσίμων κατά 20-30%, όσο για τα μεταφερόμενα ποδήλατα, είναι καλύτερα να τοποθετούνται πίσω από το αυτοκίνητο.
– Σεβόμενοι τα όρια ταχύτητας, εξοικονομείτε βενζίνη, παράγετε λιγότερα καυσαέρια και φυσικά οδηγείτε ασφαλέστεροι!

ΨΑΞΤΕ ΓΙΑ ΤΟ “ΛΟΥΛΟΥΔΙ”

Το οικολογικό σήμα είναι ένα αυτοδεσμευτικό σύστημα που έχει στόχο οι επιχειρήσεις να διαθέτουν στην αγορά προϊόντα και υπηρεσίες φιλικές προς το περιβάλλον. Όσα προϊόντα φέρουν το σήμα του άνθους δεν περιέχουν πτητικές οργανικές ενώσεις και κατά συνέπεια συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στους εσωτερικούς χώρους. Ψάξτε λοιπόν για το σήμα με το λουλούδι στα απορρυπαντικά ρούχων, το χαρτί υγείας, τις μπογιές και τα βερνίκια για εσωτερικούς χώρους ή στις ηλεκτρικές σκούπες, τις τηλεοράσεις, τις κάλτσες και τα στρώματα!

Ευρωπαϊκό Οικολογικό Σήμα

ΟΔΗΓΗΣΤΕ… ΠΟΔΗΛΑΤΟ ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ!

Το 2001 το 27% των σωματιδίων στην Ευρώπη οφείλονταν στις μεταφορές. Κατά μέσον όρο, μια στις τρεις φορές που χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο, καλύπτουμε αποστάσεις που δεν υπερβαίνουν τα 2 χλμ. Με το ποδήλατο εκτός από την κυκλοφορία μειώνουμε και τις εκπομπές. Αν πεταχτούμε με το ποδήλατο να αγοράσουμε εφημερίδα ή ψωμί φροντίζουμε την υγεία και το πορτοφόλι μας!

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ Ή ΝΑ ΜΗΝ ΚΑΝΕΤΕ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΠΙΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΟΣΜΟ
Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Ένας νέος αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης: 00 800 6 7 8 9 10 11
Περισσότερες πληροφορίες :

Europa

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τι συμβαίνει;

Οι δραστηριότητες του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Τα τελευταία 50 χρόνια η κατάσταση χειροτέρευσε σοβαρά: άνοδος των θερμοκρασιών, απώλεια της βιοποικιλότητας, υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, όλο και περισσότερα απόβλητα, μεγαλύτερη χρήση χημικών ουσιών… όλα αυτά μπορούν δυστυχώς να θέσουν σε κίνδυνο το περιβάλλον μας.

Αλλά βρήκαμε ποτέ το χρόνο να αναρωτηθούμε γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Ποιος είναι υπεύθυνος για την κατάσταση αυτή; Μολονότι ως Ευρωπαίοι πολίτες έχουμε όλοι ευθύνες για το περιβάλλον μας, έχουμε την τάση να ασκούμε κριτική σε τρίτους π.χ. στη βιομηχανία ή στους διάφορους κυβερνητικούς φορείς. Συχνά ξεχνάμε ότι επηρεάζουμε σοβαρά το περιβάλλον με τον τρόπο που ζούμε και τις πράξεις μας. Κάνοντας τις σωστές επιλογές στις καθημερινές μας δραστηριότητες, μπορούμε να μετατρέψουμε τις επιπτώσεις μας στο περιβάλλον από αρνητικές σε θετικές. Κάποιες μικρές αλλαγές στις καθημερινές μας συνήθειες μπορεί να έχουν τεράστιο θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον.

Υπάρχει κάποιος που να κάνει κάτι για όλα αυτά;

Η πολιτική της ΕΕ κατόρθωσε να μειώσει με επιτυχία ορισμένες από τις πιέσεις που ασκούνται στο περιβάλλον και οι εθνικές κυβερνήσεις έλαβαν ουσιαστικά μέτρα για την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας. Η προστασία του περιβάλλοντος έχει καταστεί κορυφαία προτεραιότητα για σχεδόν όλους τους τομείς κοινοτικής πολιτικής. Η βιομηχανία έχει επίσης καταστήσει το περιβάλλον μια από τις βασικές της προτεραιότητες και λαμβάνει μέτρα ώστε να επιτύχει υψηλές επιδόσεις εξοικονομώντας παράλληλα ενέργεια και σεβόμενη το περιβάλλον. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί πως δεν αρκεί να παίξουν κάποιον ρόλο η ΕΕ, οι εθνικές κυβερνήσεις και η βιομηχανία. Είναι πολύ σημαντικότερο να αντιληφθούμε ότι εμείς, οι πολίτες της Ευρώπης, έχουμε τη δύναμη να συμβάλλουμε στην ουσιαστική περιστολή των πιέσεων που υφίσταται το περιβάλλον.

Λοιπόν τι μπορούμε να κάνουμε;

Τα μικρά πράγματα που κάνουμε κάθε μέρα μπορούν συλλογικά να έχουν σοβαρότατες επιπτώσεις στο περιβάλλον μας. Κάνοντας τις σωστές επιλογές, στο σπίτι, στη δουλειά ή στο σούπερ-μάρκετ μπορεί να συμβάλλουμε σοβαρά στο να μειωθεί η επιβάρυνση του περιβάλλοντος.

Γι’ αυτό δημιουργήσαμε την Περιβαλλοντική Εργαλειοθήκη, ελπίζοντας να σας βοηθήσουμε ώστε η συμπεριφορά σας να γίνει φιλικότερη προς το περιβάλλον και έτσι να…
ξε – καθαρίσετε τη θέση σας!

Τι είναι η Περιβαλλοντική εργαλειοθήκη;

Η περιβαλλοντική εργαλειοθήκη θα σας βοηθήσει να αλλάξετε κάποιες μικρές συνήθειες και να επιτύχετε μεγάλα αποτελέσματα. Η εργαλειοθήκη περιλαμβάνει το οικολογικό παιχνίδι ερωτήσεων του Τζίφυ, που σας εξηγεί τι πρέπει να κάνετε ή να μην κάνετε για να είσαστε φίλοι με το περιβάλλον, καθώς και τη βάση δεδομένων της εργαλειοθήκης, όπου μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για να γίνεστε καθημερινά φίλοι του περιβάλλοντος.

Και γιατί να χρησιμοποιήσω την περιβαλλοντική εργαλειοθήκη;

Ας το πούμε κάπως έτσι: κάθε φορά που αποφασίζουμε να πάρουμε το αυτοκίνητό μας αντί για το τρένο, για παράδειγμα, προκαλούμε αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακος κατά μέσο όρο τριάντα φορές. Όταν αντί να κλείσουμε εντελώς τις ηλεκτρικές συσκευές τις αφήνουμε σε κατάσταση ετοιμότητας, εξακολουθούμε να καταναλώνουμε ηλεκτρική ενέργεια με αποτέλεσμα ο λογαριασμός του ηλεκτρικού να αυξάνει 10% κάθε χρόνο. Λοιπόν είναι φανερό ότι κάτι μπορούμε να κάνουμε για να αλλάξει η κατάσταση, μεταβάλλοντας λίγο τις καθημερινές μας συνήθειες. Η προσπάθεια που πρέπει να καταβάλλουμε είναι ελάχιστη, τα αποτελέσματα όμως μπορεί να είναι πολύ θεαματικά.

Ωραία λοιπόν, πότε αρχίζω;

Ε λοιπόν είτε το πιστεύετε είτε όχι, ήδη κάνατε την αρχή! Η ανάγνωση αυτού του φυλλαδίου θα σας βοηθήσει να αλλάξετε συμπεριφορά, να γίνετε φιλικότεροι προς το περιβάλλον και, επιπλέον, να εξοικονομήσετε πολλά χρήματα!

ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Από τις αρχές του 20ου αιώνα η θερμοκρασία στη Γη αυξάνει με ταχύ ρυθμό – έχει αυξηθεί κατά μέσο όρο 0,6 βαθμούς C παγκόσμια και 0,95 βαθμούς C στην Ευρώπη. Ο ρυθμός με τον οποίο αυξάνουν οι θερμοκρασίες ανέρχεται πλέον σε 0,2 βαθμούς C ανά δεκαετία και θεωρείται πολύ υψηλός αν συγκριθεί με τα διαθέσιμα ιστορικά δεδομένα. Τα αποτελέσματα της αύξησης των θερμοκρασιών είναι ήδη αντιληπτά και αναμένεται να γίνουν αισθητότερα όσο συνεχίζουν να αυξάνονται οι θερμοκρασίες.

Η αλλαγή του κλίματος είναι ένα φαινόμενο για το οποίο καθημερινά ακούμε και διαβάζουμε όλο και περισσότερο. Τι σημαίνει όμως ακριβώς; Και γιατί αλλάζει το κλίμα μας; Κι ακόμη, μπορούμε να κάνουμε κάτι για να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση;

Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και τα υπόλοιπα αέρια θερμοκηπίου προκύπτουν από φυσιολογικές διαδικασίες και συμβάλλουν στο να διατηρείται ζεστός ο πλανήτης μας. Χωρίς αυτά η θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης θα ήταν χαμηλότερη κατά περίπου 30 βαθμούς. Ωστόσο διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως η θέρμανση των κατοικιών, η παρακολούθηση της τηλεόρασης ή η οδήγηση αυτοκινήτων απαιτούν ενέργεια που αντλείται από την καύση ορυκτών καυσίμων, κάτι που με τη σειρά του συνεπάγεται την παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα. Αυτή η προσθήκη επιπλέον αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει ως αποτέλεσμα την αφύσικη αύξηση των θερμοκρασιών στην επιφάνεια του πλανήτη και αυτό είναι το λεγόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου που προκαλεί την παγκόσμια αλλαγή του κλίματος. Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν πλέον επιβεβαιωθεί από τη συντριπτική πλειοψηφία των πλέον επιφανών ειδικών σε θέματα κλίματος.

Στην ΕΕ, η βιομηχανία (συμπεριλαμβανομένου και του κλάδου παραγωγής ενέργειας) ευθύνεται για την παραγωγή του 48% του συνόλου των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Οι μεταφορές είναι υπεύθυνες για ένα επιπλέον 21% και η γεωργία για το 10%. Το υπόλοιπο 17% των εκπεμπόμενων αερίων θερμοκηπίου προέρχεται από τα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις. Είμαστε όμως υπεύθυνοι και για τις εκπομπές από τους υπόλοιπους τομείς. Για παράδειγμα τα νοικοκυριά από μόνα τους χρησιμοποιούν το 30% της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ, και οι μισές εκπομπές από τις μεταφορές οφείλεται στα αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης!

Μερικά στοιχεία

– Στην Ευρώπη ο μέσος ετήσιος αριθμός καταστροφών που σχετίζονται με τις μερεωρολογικές συνθήκες και το κλίμα, όπως οι καταιγίδες και οι πλημμύρες, διπλασιάστηκαν κατά τη δεκαετία του 1990 σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία.

– Τα τελευταία 100 χρόνια η στάθμη της θάλασσας αυξάνει από 0,8 ως 3 mm κάθε χρόνο ενώ ο προβλεπόμενος ρυθμός αύξησης κατά την τρέχουσα εκατονταετία αναμένεται να είναι κατά 2 με 4 φορές μεγαλύτερος.

– Σε σχέση με τα μέσα της δεκαετίας του 1960, η κάλυψη του βορείου ημισφαιρίου από χιόνι έχει μειωθεί κατά 10%. Μέχρι το 2050 οι παγετώνες στις ελβετικές Άλπεις αναμένεται να εξαφανισθούν.

Το πρωτόκολλο του Κιότο

Το πρωτόκολλο που υπογράφτηκε στο Κιότο υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, επικυρώθηκε από 148 κυβερνήσεις και τέθηκε σε ισχύ το Φεβρουάριο του 2005. Μέχρι το 2012, το πρωτόκολλο απαιτεί 36 βιομηχανικές χώρες να μειώσουν ή να περιορίσουν τα εκπεμπόμενα αέρια θερμοκηπίου κυρίως κατά 5 με 8% ως προς τα επίπεδα εκπομπών τους κατά το 1990.

Το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για την Αλλαγή του Κλίματος

Το 2000 η ΕΕ εγκαινίασε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για την Αλλαγή του Κλίματος με σκοπό να ληφθούν μέτρα για να βοηθήσουν τα κράτη μέλη να μειώσουν τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου με οικονομικό τρόπο εξασφαλίζοντας έτσι την συμμόρφωση προς τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το Πρωτόκολλο του Κιότο. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος η ΕΕ ανέπτυξε και εφάρμοσε σε επίπεδο επιχειρήσεων ένα σύστημα εμπορίας των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Συγκεκριμένα, για κάθε κράτος μέλος προβλέφθηκε συγκεκριμένη ποσότητα εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για διανομή στις βιομηχανίες του, οι οποίες έχουν πλέον το δικαίωμα να αγοράζουν και να πωλούν τα εν λόγω δικαιώματα εκπομπής με αποτέλεσμα να εξασφαλίζουν χαμηλό κόστος συμμόρφωσης.

Το σύστημα αυτό καλύπτει το μισό περίπου των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ΕΕ. Το πρόγραμμα προβλέπει επίσης πάνω από 40 επιπλέον μέτρα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι στόχοι για την αύξηση της χρήσηης των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, η θέσπιση προτύπων ενεργειακής αποδοτικότητας για τα νέα κτήρια, οι αυτοδεσμευτικές ρυθμίσεις των παραγωγών επιβατηγών αυτοκινήτων που τίθενται σε κυκλοφορία στην ΕΕ, να μειώσουν το εκπεμπόμενο διοξείδιο του άνθρακα από τα αυτοκίνητα που παράγουν, κλπ.

Πώς μπορώ να εξοικονομήσω ενέργεια;

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να εξοικονομήσει κανείς ενέργεια χωρίς να υποχρεωθεί να αλλάξει ριζικά τις συνήθειές του. Ιδού κάποιες συμβουλές του Τζίφυ, μην ξεχνάτε όμως ότι η εργαλειοθήκη περιέχει πολλές περισσότερες:

ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ ΝΑ ΣΒΗΝΕΤΕ ΤΑ ΦΩΤΑ!

Στο σπίτι πολλοί από μας έχουν την συνήθεια να αφήνουν τα φώτα αναμμένα όταν βγαίνουν από ένα δωμάτιο. Όσο περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια καταναλώνουμε, τόσο περισσότερα ορυκτά καύσιμα πρέπει να καούν για την παραγωγή της και τόσο περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα εκλύεται στην ατμόσφαιρα. Αν απλά και μόνο φροντίζετε να σβήνετε κάθε βράδυ πέντε φώτα στο σπίτι σας, σε ένα χρόνο θα έχετε εξοικονομήσει κατά μέσον όρο 60 ευρώ από τον λογαριασμό του ηλεκτρικού.

Μπορείτε επίσης να εξοικονομήσετε ενέργεια αν χρησιμοποιήσετε λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης – που είναι πενταπλάσιας αποδοτικότητας ως προς την κατανάλωση ενέργειας. Οι συγκεκριμένοι λαμπτήρες είναι αλαφρά ακριβότεροι αλλά η διαφορά τιμής αντισταθμίζεται με το παραπάνω χάρη στη μείωση της κατανάλωσης και το μεγαλύτερο χρόνο ζωής τους – που κατά μέσον όρο είναι δεκαπλάσιος.

ΟΙΚΙΑΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΠΟΥ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΟΥΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ!

Τα ψυγεία ευθύνονται κατά μέσον όρο για το 25% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από τα νοικοκυριά. Ενέργεια χάνεται κάθε φορά που αφήνουμε την πόρτα του ψυγείου ανοιχτή, όταν δεν κάνουμε τακτικά απόψυξη και κάθε φορά που βάζουμε ζεστό φαγητό στο ψυγείο. Αρκούν 3mm πάγου στο ψυγείο σας για να το κάνουν να καταναλώνει 30% επιπλέον ενέργεια. Όταν αγοράσετε νέο ψυγείο, προτιμήστε κάποιο μοντέλο με αυτόματη απόψυξη.

Φροντίστε οι οικιακές συσκευές να ανήκουν στην κατηγορία “Α” και αυτό να πιστοποιείται στην υποχρεωτική ευρωπαϊκή σήμανση που είναι κολλημένη σε αυτές και αφορά την ενεργειακής του αποδοτικότητα. Για παράδειγμα ένα πλυντήριο της κατηγορίας “Α” καταναλώνει τη μισή ενέργεια απ’ ό,τι μια συνηθισμένη συσκευή αυτού του είδους.

ΑΦΗΣΤΕ ΤΑ ΡΟΥΧΑ ΝΑ ΣΤΕΓΝΩΣΟΥΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ!

Ο καλύτερος τρόπος είναι να αφήνετε τα ρούχα να στεγνώνουν μόνα τους. Έτσι εξοικονομείτε ενέργεια και τα ρούχα δεν καταστρέφονται. Αν είναι αδύνατον αποφύγετε τη χρήση στεγνωτηρίου – φροντίστε τα ρούχα να έχουν στραγγιστεί καλά και στη συνέχεια χρησιμοποιείστε τη μέση αντί της υψηλής κλίμακας για το στέγνωμα. Η υπέρ- και η υποφόρωση του στεγνωτηρίου σας συνεπάγεται υψηλότερη κατανάλωση ενέργειας. Παράλληλα πρέπει να ελέγχετε το φίλτρο τακτικά ώστε να εξασφαλίζετε τη μεγαλύτερη δυνατή εξοικονόμηση ενέργειας.

ΧΑΜΗΛΩΣΤΕ ΤΟ ΘΕΡΜΟΣΤΑΤΗ ΣΑΣ!

Στην Ευρώπη, το 60% περίπου της μέσης κατανάλωσης ενέργειας των νοικοκυριών οφείλεται στην οικιακή θέρμανση. Αν χαμηλώσουμε το θερμοστάστη κατά 1 βαθμό C, η διαφορά είναι ανεπαίσθητη, η οικονομία όμως μπορεί να φθάσει το 7% του λογαριασμού του ηλεκτρικού.

ΜΟΝΩΣΤΕ ΚΑΛΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΑΣ!

Μεριμνήστε ώστε το σπίτι σας να έχει καλή μόνωση. Για παράδειγμα, τα παράθυρα με διπλά τζάμια μπορούν να μειώσουν έως και κατά 20% τις θερμικές απώλειες ενώ το κόστος τους κατά μέσον όρο αποσβένεται σε 6 χρόνια. Οι απώλειες θερμότητας στο σπίτι μπορούν να αποφευχθούν και με άλλα απλά μέσα όπως κλείνοντας τις κουρτίνες το βράδυ ή αερίζοντας το δωμάτιο μόνο για λίγα λεπτά, το οποίο επαρκεί για την ανανέωση μεγάλου μέρους του αέρα στο εσωτερικό του σπιτιού. Μπορείτε επίσης να μονώσετε το θερμοσίφωνο σας καλύπτοντάς το με μονωτική επένδυση.

ΒΑΛΤΕ ΤΟ ΚΑΠΑΚΙ!

Καλύπτοντας την κατσαρόλα όταν ψήνεται το φαγητό, μπορείτε να εξοικονομήσετε το 60% με 70% της ενέργειας που απαιτείται για το μαγείρεμα. Το μαγείρεμα με χύτρα ταχύτητας μειώνει επίσης την κατανάλωση ενέργειας. Βράστε μόνο την ποσότητα του νερού που χρειάζεστε για το τσάι σας.

ΜΗΝ ΑΦΗΝΕΤΕ ΤΙΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑΣ – ΣΒΗΣΤΕ ΤΙΣ ΕΝΤΕΛΩΣ!

Μην αφήνετε την τηλεόραση, το βίντεο, το DVD και τους ηλεκτρονικούς σας υπολογιστές ή τα στερεοφωνικά σας συγκροτήματα σε κατάσταση ετοιμότητας, ούτε τον φορτιστή του κινητού σας τηλεφώνουν στην πρίζα όταν δεν χρειάζεται. Όταν τις σβήσετε μπορείτε να εξοικονομήσετε μέχρι και 10% του λογαριασμού του ηλεκτρικού.
Η συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από τις συσκευές που παραμένουν σε κατάσταση ετοιμότητας ισοδυναμεί περίπου με την ετήσια ενεργειακή κατανάλωση του Βελγίου!

“Όσο τρεφόμαστε από άρρωστα χώματα
το πνεύμα δεν έχει το σφρίγος που χρειάζεται
για να ελευθερωθεί από τη φυλακή του σώματος”
Ρούντολφ Στάινερ

Η δηλητηρίαση του εδάφους με τεχνητά γεωργικά πρόσθετα άρχισε στα μέσα του περασμένου αιώνα όταν ένας Γερμανός χημικός, ο Ιούστος φον Λίμπιχ, γνωστός σαν “ο πατέρας της χημικής γεωργίας”, λαθεμένα συμπέρανε απ’τις στάχτες ενός φυτού που είχε κάψει ότι αυτό που έτρεφε τα φυτά ήταν το άζωτο, ο φώσφορος και η ποτάσα (ή ανθρακικό κάλιο) – το ΝΡΚ της σημερινής χημικής γεωργίας.

Οι ρήσεις του Λίμπιχ – και ήταν πολυγραφότατος – οδήγησαν σε μια τεράστια και επικερδή εμπορική ανάπτυξη συνθετικών χημικών ουσιών. Ναρκωμένοι από την προπαγάνδα, οι αγρότες όλου του κόσμου άρχισαν να εξαρτώνται από τα γερμανικά ορυχεία για την προμήθεια καλιούχων αλάτων, γνωστών σαν “χλωριούχο κάλι”, χωρίς το οποίο είχαν ακούσει ότι τίποτε δε θα βλάσταινε στα χωράφια τους. Όταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε τις εξαγωγές από την Γερμανία, οι ορυκτοδίφες βρήκαν κοιτάσματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, και οι αμερικανικές εταιρίες δεν άργησαν να εκμεταλλευτούν αυτό το δώρο των περιττών χημικών ουσιών.

Από την ποσότητα φωσφορικού οξέος που βρήκε επίσης στις στάχτες του καμένου του φυτού, ο Λίμπιχ συνήγαγε επιπλέον ότι ο φώσφορος θα πρέπει ν’αποτελούσε βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη των φυτών. Οι γεωργοί χρησιμοποιούσαν από τη ρωμαϊκή εποχή κοπανισμένα κόκαλα για να προμηθεύονται το φώσφορό τους. Από την επεξεργασία οστών με θειϊκό οξύ, ο Λίμπιχ δημιούργησε αυτό που ονόμασε “υπερφωσφορικό άλας”. Όταν ανακαλύφτηκαν τεράστιες ποσότητες φωσφορικού ασβεστίου στη θάλασσα – από τους σκελετούς κητών, όπως πίστευαν, που είχαν συσσωρευτεί σε εκατομμύρια χρόνια – γεννήθηκε μια ολόκληρη νέα βιομηχανία τεχνητών “ανόργανων λιπασμάτων”.

Μέχρι την εποχή του Λίμπιχ, ο κόσμος πίστευε ότι επειδή τα παρθένα εδάφη ήταν τα πιο εύφορα και περιείχαν πολύ χούμο, οι διάφορες φάσεις αυτής της καφετιάς σε κατάσταση αποσύνθεσης οργανικής ύλης θα πρέπει να ήταν η βασική πηγή θρέψης των φυτών. Ο Λίμπιχ πολέμησε με πάθος αυτή την ιδέα. Σχετικά με το χούμο και το παράγωγό του, το χουμικό οξύ, έγραψε: “Δεν υπάρχει ούτε ίχνος απόδειξης ότι ασκούν οποιαδήποτε επιρροή στην ανάπτυξη των φυτών ή στον τρόπο της θρέψης τους ή σε οτιδήποτε άλλο”.

Όπως το έθεσε κι ο Ουίλιαμ Σέστον στη βιογραφία του Λίμπιχ που έγραψε το 1875: “Αυτά ήταν τα στοιχεία και τα επιχειρήματα με τα οποία, μια για πάντα, ο Λίμπιχ αφαίρεσε κάθε βάση από τη θεωρία του χούμου για οποιοδήποτε λογικό ανθρώπινο πλάσμα”.

Το μυστικό για το ότι η λίπανση του εδάφους γίνεται ακριβώς από αυτά τα οργανικά περιττώματα κι όχι τις χημικές ουσίες, ο Λίμπιχ το ανακάλυψε δέκα ολόκληρα χρόνια αργότερα. Πολύ αργά. Ήταν τόσο επικερδής η φόρα που είχαν πάρει ως τότε οι χημικές εταιρείες που τίποτε δεν μπορούσε να τις σταματήσει από την κούρσα τους με σκοπό την καταστροφή του εδάφους και όλων όσων εξαρτώνται από αυτό.

Η πρώτη χημική ουσία που παρουσιάστηκε σε εμπορική κλίμακα στην αρτιγενή “χημική εποχή” ήταν το θειϊκό οξύ που χρησιμοποιήσε ο Λίμπιχ για να δημιουργήσει το “υπερφωσφορικό άλας” του, ένα διάφανο, διαβρωτικό, λιπαρό υγρό, που εξακολουθεί και σήμερα να παρουσιάζει τις μεγαλύτερες πωλήσεις ανάμεσα στις χημικές ουσίες, απαραίτητο για την παρασκευή ενός πλήθους άλλων χημικών ουσιών, όπως και για την παραγωγή βαφών, φαρμάκων, χαρτιού, χρωστικών ουσιών και εκρηκτικών.

Δεύτερη σε σπουδαιότητα απ’όλες τις χημικές ουσίες που παρασκευάστηκαν στο εργαστήριο για εμπορική χρήση ήταν το άλκαλι, ένα διαλυτό ορυκτό άλας που του έδωσαν το όνομά του οι Άραβες από το αλκυόνιο, ένα παραθαλάσσιο φυτό από τις στάχτες του οποίου είχαν πρωτοπάρει αυτή την ουσία. Ενώ στις αρχές το χρησιμοποιούσαν κυρίως για την κατασκευή σαπουνιών και γυαλιού, μέχρι τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα όλοι οι βασικοί χημικοί παράγοντες εκείνης της εποχής είχαν κάποια σχέση με το άλκαλι. Η βρετανική εταιρεία United Alkali, που ιδρύθηκε το 1891, έγινε η μεγαλύτερη χημική επιχείρηση όλου του κόσμου, με 43 θυγατρικές εταιρίες, 50 χημικούς και 12,000 εργάτες. Στο τέλος την κατάπιε το γιγαντιαίο κρατικό συγκρότημα των Αυτοκρατορικών Χημικών Βιομηχανιών (ICI).

Τελείως τυχαία, αναπτύχθηκε ένας ολοκαίνουργιος κλάδος χημείας στα μέσα του 19ου αιώνα από έναν νεαρό Άγγλο φοιτητή της χημείας καθώς δούλευε σ’ένα αυτοσχέδιο εργαστήριο στο σπίτι του πατέρα του κατά τις διακοπές του Πάσχα το 1856. Ενώ πειραματιζόταν με την ανθρακόπισσα, ο Ουίλιαμ Πέρκιν έβγαλε από το συστατικό της, το βενζόλιο, μια μοβ βαφή, την πρώτη από τις επονομαζόμενες βαφές ανιλίνης, αξιοσημείωτη για την αντοχή της και το γεγονός ότι δεν ξεθώριαζε όπως τα φυσικά χρώματα.

Πατενταρισμένο, το μοβ χρώμα του έγινε της μόδας στις αυλές τόσο της Βικτορίας όσο και του Ναπολέοντα του Γ΄, χαρίζοντας στον Πέρκιν μια σεβαστή περιουσία και τον τίτλο του ιππότη. Το μοβ δεν άργησε ν’ακολουθηθεί από το κόκκινο ανιλίνης, το κίτρινο και το μαύρο, ενώ πολλά εκατομμύρια θα φτιάχνονταν ακόμη από τη συνθετική ινδική βαφή, το χρώμα των μπλου τζιν.

Όταν ένας μαθητής του Λίμπιχ, ο Φρίντριχ φον Κέκουλε, συνειδητοποίησε – σε μια στιγμή που ονομάστηκε “το εξοχότερο δείγμα πρόβλεψης σε ολόκληρο το φάσμα της οργανικής χημείας” και που τον ανύψωσε στα στρώματα της αριστοκρατίας – ότι 6 άτομα άνθρακα μέσα στο μόριο του βενζολίου μπορούσαν να είναι ενωμένα σ’έναν κύκλο, με ένα άτομο υδρογόνου κολλημένο στο καθένα, οι Γερμανοί χημικοί ανακάλυψαν τον τρόπο κατασκευής αναρίθμητων νέων συνθέσεων ενώνοντας στους δοκιμαστικούς σωλήνες τους άνθρακα με άζωτο, υδρογόνο, θείο, χλώριο κ.λπ. σε κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πανηγύρι μαθητευόμενων μάγων.

Τα φάρμακα σύνομα προστέθηκαν στον κατάλογο προϊόντων των χημικών εταιριών, καθώς γερμανικές κι ελβετικές εταιρείες βαφών ανακάλυπταν ατέλειωτους νέους τρόπους μετατροπής της ανθρακόπισσας και άλλων καταλοίπων σε μια καταστροφική για την υγεία αλλά επικερδέστατη φαρμακοποιία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες μόνο, ξοδεύονται 8 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο για φάρμακα, όπως θέλουν να τα αποκαλούν. Όσο για την ανθρακόπισσα, βρέθηκαν κι άλλες φονικές χρήσεις της, μια και θεωρήθηκε χημικά απαραίτητη για την τεράστια επέκταση των εκρηκτικών υλών.

Απόμεινε για έναν Γερμανό χημικό, τον Φριτς Χάμπερ, ν’ανακαλύψει το 1905 μια εργαστηριακή διαδικασία με την οποία μπορούσε να μετατρέπει τους ανεξάντλητους τόνους ελεύθερου αζώτου στην ατμόσφαιρα σε υγρή αμμωνία, το 82% της οποίας είναι άζωτο. Το 1915 ο Καρλ Μπος, ένας Γερμανός μηχανικός, συνεταιρίστηκε με τον Χάμπερ στην ίδρυση του πρώτου εργοστασίου συνθετικής αμμωνίας στο Ράιχ, προσφέροντας έτσι τη δυνατότητα στη Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση να παίξει το πολεμικό παιχνίδι του Κάιζερ. Οι γερμανικές εταιρείες βαφών, ενωμένες για πατριωτικούς και κερδοσκοπικούς λόγους, παρήγαν εκρηκτικές ύλες, χημικά λιπάσματα, φάρμακα και σαν έξτρα παροχή τα δηλητηριώδη αέρια που στοίχισαν τη ζωή κάπου 800,000 ατόμων κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.

Όταν τέλειωσαν οι εχθροπραξίες, οι τεράστιες ποσότητες αερίων που είχαν απομείνει χρησιμοποιήθηκαν για τα έντομα – αλλά σε ευρύτερη κλίμακα, χάρη στις βελτιωμένες μεθόδους επίπασης και ψεκασμού που είχαν αναπτύξει για τους ανθρώπους οι στρατιωτικοί. Αυξημένες δόσεις αζώτου, που δε χρειάζονταν πλέον για εκρηκτικές ύλες, έπεφταν αδιάκριτα σε καλλιέργειες εξασθενώντας την αντίστασή τους στα έντομα και δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο που πήρε σταδιακά τη μορφή χιονοστιβάδας καθώς έφερνε όλο και περισσότερα κέρδη στους λίγους, ενώ ταυτόχρονα δηλητηρίαζε το έδαφος για τους πολλούς.

Οι γερμανικές χημικές εταιρίες, με χρήματα από τις αντίστοιχές τους στις Ηνωμένες Πολιτείες – που είχαν πραγματοποιήσει εξίσου τεράστια κέρδη από τον πόλεμο – συγχωνεύτηκαν το 1925 για να σχηματίσουν το συγκρότημα I.G Farben, που σύντομα έγινε η μεγαλύτερη χημική επιχείρηση στην Ευρώπη, διατηρώντας στενότατους δεσμούς με τους Αμερικανούς εταίρους της. Από κοινού αυτά τα συγκροτήματα χρηματοδότησαν τον Χίτλερ, επανεξοπλίζοντας την Wehrmacht του σαν “προπύργιο ενάντια στους Σοβιετικούς”. Και με το πετρέλαιο, που φρόντισε ευγενώς να τους δώσει η Στάνταρντ Όιλ στο Νιου Τζέρσι, ο Χίτλερ μπόρεσε να τσουλήσει τα τανκς του μέσα στην Πολωνία και στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ενώ οι στρατιώτες αγωνίζονταν, λοιπόν, με τη ζωή τους για να επανορθώσουν το κακό, στο Άουσβιτς η I.G Farben, με το εργατικό δυναμικό που της είχε εγγυηθεί ο Χίτλερ, άρχισε την παραγωγή ενός ειδικού αερίου για την εξόντωση εκατομμυρίων ανύποπτων θυμάτων, κυρίως Εβραίων.

Από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αμερικανικές χημικές εταιρίες, που είχαν ήδη θησαυρίσει ανάμεσα στους δυο πολέμους, βρήκαν ένα ακόμα μεγαλύτερο δώρο στη δωρεάν αμμωνία που είχε κλέψει ο Μπος με ταχυδακτυλουργικό τρόπο από την ατμόσφαιρα. Ένα εκατομμύριο τόνοι βομβών έπεσαν μόνο στη Γερμανία, διοχετεύοντας εκατομμύρια δολάρια από τις τσέπες των Αμερικανών φορολογούμενων στα χρηματοκιβώτια των χημικών εταιριών, καθώς η ίδια η Αμερική πλήρωνε με αίμα και χρήμα την πλεονεξία αυτών των προδοτικών επιχειρήσεων.

Με το τέλος του πολέμου, 18 νέα εργοστάσια αμμωνίας, που άνοιξαν στις ΗΠΑ με χρήματα φορολογουμένων για να κατασκευάζουν εκρηκτικές ύλες, αναγκάστηκαν να βρουν καινούργιες αγορές για το πλεόνασμά τους. Οι Du Pont, Dow, Monsanto, American Cyanamid, με τα αστρονομικά κέρδη τους από τον πόλεμο, παρήγαν ακόμα περισσότερο λίπασμα για τον αθώο αγρότη, που το έριχνε στα χωράφια του για να σκοτώσει την κότα με το χρυσό αβγό.

Σαν υποπαράγωγο του πολέμου, για να μην ενοχλούνται οι έφεδροι στρατιώτες από ψύλλους, ψείρες κι άλλα έντομα, παρασκευάστηκε το τοξικότερο ίσως μίασμα που έχει επινοηθεί ποτέ από έναν Ελβετό χημικό, τον Πολ Μύλερ, ο οποίος προτίμησε να δώσει το μυστικό της παρασκευής του στους Συμμάχους: ήταν το DDT. Προερχόμενο αποκλειστικά από το δοκιμαστικό σωλήνα, ήταν το ισχυρότερο εντομοκτόνο που είχε παρουσιαστεί ποτέ, ικανό να σκοτώνει κάθε είδους έντομο σ’ένα ευρύτατο φάσμα με εκπληκτική ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Στα μετόπισθεν, με τεράστιες ελλείψεις εργατικού δυναμικού, οι γεωργοί το χρησιμοποιούσαν για ν’αυξάνουν τη συγκομιδή τους και να εξοικονομούν στον τομέα των εργατικών χεριών.

Αμέσως μετά τη νίκη των Συμμάχων το 1945, το DDT άρχισε να χρησιμοποιείται σαν νεράκι, ώσπου να χωθεί η τοξίνη σε όλα τα ζώα κι όλα τα ανθρώπινα σώματα στην Αμερική. Παντού, οι χημικές επιχειρήσεις επανεπένδυαν τα κέρδη τους από τον πόλεμο, σε μια τεράστιων διαστάσεων έρευνα για νέα συνθετικά γεωργικά φάρμακα ευρέος φάσματος, με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ο αγρότης, που φοβόταν την καταστροφή – τα φυτά του, εξασθενημένα από μια πληθώρα χημικών ουσιών, προσέλκυαν όλο και περισσότερα έντομα – άρχισε να χρησιμοποιεί ακόμα πιο πολλές χημικές ουσίες. Ικανοποιημένες, οι εταιρείες συνέχισαν να βγάζουν σωρεία νέων προϊόντων, κυρίως χλωριωμένους υδρογονάνθρακες, παρόμοιους με το DDT, όπως τα chlordane, heptachlor, dieldrin, aldrin, endrin και “οργανοφωσφορικά άλατα” σαν το παραθείο και το μαλαθείο.

Σε μια απόπειρα να κρατηθούν στην επιφάνεια με ακόμα μεγαλύτερη παραγωγή, οι εύπιστοι αγρότες της Αμερικής, ωθούμενοι από τραπεζίτες, χημικές εταιρείες και τους κατασκευαστές γεωργικών μηχανημάτων, άλλαξαν τρόπο ζωής και από τη στέρηση πέρασαν στη δημιουργία εμπορικών επιχειρήσεων, επενδύοντας μεγάλα χρηματικά ποσά στην αγορά νέας γης κι εξοπλισμού, δημιουργώντας τεράστια χρέη με την αγορά λιπασμάτων, εντομοκτόνων και ζιζανιοκτόνων – και με αυτό τον τρόπο έβαλαν οι ίδιοι τη σφραγίδα στην καταδίκη τους.

Το ότι οι χημικές ουσίες δηλητηρίαζαν χωρίς κανένα λόγο το έδαφος, σκοτώνοντας μικροοργανισμούς, μαραίνοντας φυτά και εξαπλώνοντας τις εκφυλιστικές ασθένειες σε ανθρώπους και ζώα, ήταν ολοκάθαρο για μια ολόκληρη ομάδα από ευαίσθητα μυαλά στην Ευρώπη και στην Αμερική από τον Πρώτο κιόλας Παγκόσμιο Πόλεμο. Διακεκριμένοι, ανήσυχοι και σωστά ενημερωμένοι, πολλοί συγγραφείς κι από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού ζητούσαν και προπαγάνδιζαν μια βιώσιμη εναλλακτική μέθοδο γεωργίας που δεν είχε ανάγκη από χημικές ουσίες.

Βασικό τους επιχείρημα ήταν ότι σ’ένα έδαφος που τρέφεται σωστά από επαρκείς ποσότητες χούμου, οι καλλιέργειες δεν πάσχουν από ασθένειες και δε χρειάζονται δηλητηριώδεις ψεκασμούς για ν’απαλλαγούν από τα παράσιτα. Ότι τα ζώα που τρέφονται από αυτά τα φυτά αναπτύσσουν υψηλού βαθμού αντίσταση στις ασθένειες κι ότι ο άνθρωπος, που ζει απ’αυτά τα φυτά κι αυτά τα ζώα, μπορεί να φτάσει σ’ένα εξαιρετικό (και στην πραγματικότητα απόλυτα φυσιολογικό) επίπεδο υγείας, ικανός ν’αντισταθεί σε αρρώστιες και μολύνσεις απ’όπου κι αν προέρχονται.

Ένας από τους πρώτους που διαισθάνθηκαν ότι η χρήση χημικών λιπασμάτων έκανε περισσότερο κακό παρά καλό, ότι κατέστρεφε τη ζωή και τη ζωτικότητα του εδάφους, ερεθίζοντας προσωρινά την ανάπτυξη των φυτών ενώ στην πραγματικότητα άνοιγε την πόρτα σε ασθένειες, ήταν ο σερ Άλμπερτ Χάουαρντ. Σαν Βρετανός αξιωματικός στην Ινδία, με τον εντυπωσιακό τίτλο του Αυτοκρατορικού Χημικού Βοτανολόγου για την Κυβέρνηση του Ινδού Ηγεμόνα στην Πούζα, ο σερ Άλμπερτ είχε τη σπάνια ευκαιρία να κάνει πειράματα χωρίς περιορισμούς, να φυτεύει ό,τι ήθελε με όποιο τρόπο ήθελε, με γη, χρήματα, και εξοπλισμό που του παρείχε η κυβέρνηση. Έτσι είχε τη δυνατότητα να παρατηρεί, αντικειμενικά και χωρίς προσωπικά συμφέροντα, την αντίδραση διάφορων ποικιλιών φυτών, σωστά μεγαλωμένων, στις επιδρομές εντόμων και άλλων δυνητικών παρασίτων.

Διαπίστωσε ότι ο σημαντικότερος συντελεστής στη μεταχείρηση του εδάφους ήταν η τακτική προμήθεια νωπού χούμου, κατασκευασμένου από ζωικά και φυτικά περιττώματα, κι ότι πρωταρχικός παράγοντας υγείας ήταν η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους. Υποστήριζε ότι τα φυτά του, μεγαλωμένα σε αυτό το είδος εδάφους, αντιστέκονταν σε όλα τα παράσιτα που ήταν πάμπολλα στην περιοχή κι ότι η ικανότητα αντίστασής τους μεταβιβαζόταν και στα ζωντανά που τρέφονταν από αυτά.

Πρόσεξε ότι οι ντόπιοι δε χρησιμοποιούσαν ποτέ τεχνητά λιπάσματα ή δηλητηριώδεις ψεκασμούς, αλλά φρόντιζαν πάντοτε να επιστρέφουν στο έδαφος όλα τα ζωικά και φυτικά κατάλοιπα. Κάθε φύλλο χορταριού που μπορούσε να σωθεί, όλα τα φύλλα των δέντρων που έπεφταν, όλα τα αγριόχορτα που κόβονταν ξανάβρισκαν το δρόμο τους μέσα στο έδαφος για ν’αποσυντεθούν σε χούμο και να ξαναγυρίσουν στον κύκλο της ζωής.

Ο σερ Άλμπερτ απέδειξε ότι τα ζωντανά που βοσκούσαν σε οργανικά καλλιεργημένη φορβή είχαν την ικανότητα ν’αντιστέκονται στις ασθένειες, όπως τα βόδια του, που ακόμα και κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας αφθώδους πυρετού, έβοσκαν πλάι πλάι με άρρωστα ζώα χωρίς να πάθουν απολύτως τίποτε. “Τα υγιή, καλοθρεμμένα ζώα αντιδρούσαν στην αρρώστια ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που αντιδρούσαν τα σωστά καλλιεργημένα και βελτιωμένα σπαρτά σε έντομα και ζιζάνια – δεν υπάρξε μόλυνση”.

Σαν αποτέλεσμα των πειραμάτων του, ο σερ Άλμπερτ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα φυτά έχουν τη φυσική ικανότητα να αντιστέκονται στη μόλυνση κι ότι η σωστή διατροφή είναι το μόνο που χρειάζεται για να τεθεί σε λειτουργία αυτή η ικανότητά τους. “Τη στιγμή όμως που θα εισαγάγουμε ένα υποκατάστατο στον κύκλο του αζώτου μέσω κάποιου τεχνητού λιπάσματος, όπως είναι το θειϊκό άλας αμμωνίας, τότε αρχίζουν τα προβλήματα που σχεδόν πάντοτε καταλήγουν σε ασθένειες και στην εξόντωση της ποικιλίας”.

Φυτά και ζωντανά που τράφηκαν σε έδαφος γονιμοποιημένο από το χούμο του ανέπτυξαν έναν υψηλό βαθμό ανοσίας σε μολυσματικές, παρασιτικές κι εκφυλιστικές ασθένειες. Πέρα απ’αυτό, η μέθοδός του αποδείχτηκε όχι μόνο προληπτική αλλά και θεραπευτική.

Το 1916 ο σερ Άλμπερτ ήδη διακήρυσσε ότι τα χημικά λιπάσματα ήταν καθαρή σπατάλη χρημάτων, υποστηρίζοντας ότι η οργανική ύλη, σε συνδυασμό με το σωστό αερισμό που πρόσφερε, ήταν αρκετή από μόνη της για να επιτρέπει στα μικρόβια να παρέχουν ποσότητες θρεπτικών υλών επαρκείς για όλο τον κόσμο.

Επιστρέφοντας στην Αγγλία το 1931 μετά από 30 χρόνια στην Ινδία, ο σερ Άλμπερτ έγινε γνωστός σαν ιδρυτής του “οργανικού” κινήματος κι επιδόθηκε στην εξάπλωση των ιδεών του. Πριν αρχίσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ήδη εκδώσει τη Γεωργική Διαθήκη του και την ακολούθησε, όταν σταμάτησαν οι πυροβολισμοί, το Έδαφος και Υγεία, ένα βιβλίο με το οποίο προειδοποιούσε ότι η χρήση συνθετικών χημικών λιπασμάτων έχει σαν αποτέλεσμα την ελαττωματική σύνθεση πρωτεϊνης στα φύλλα και κατά συνέπεια πολλές από τις αρρώστειες που χτυπούν τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους.
Σαν υγιή εναλλακτική λύση πρότεινε ένα απλό σύστημα με το οποίο οι πρωτεϊνες αυτές παράγονται από φρέσκο χούμο και τα παράγωγά του, γεγονός που, όπως υποστήριζε, κάνει “τα πάντα να πηγαίνουν καλά. Το φυτό αντιστέκεται στην ασθένεια και η ποικιλία του κυριολεκτικά διαιωνίζεται”.

Μάταια ισχυροί υποστηρικτές του σερ Άλμπερτ, όπως η λαίδη Εύα Μπάλφουρ, βοήθησαν τον αγώνα στην Βρετανία, διοργανώνοντας το Σύνδεσμο Εδάφους και εκδίδοντας ένα πειστικότατο έργο με τίτλο Η Ζωντανή Γη. Δικαίωνε το βασικό επιχείρημα του Χάουαρντ ότι ο χούμος χαρίζει στα φυτά μια ικανότητα αντίστασης στις ασθένειες, που ισοδυναμεί σχεδόν με ανοσία, κάτι το οποίο δεν μπορούσαν να προσφέρουν τα τεχνητά λιπάσματα.

Η λαίδη Εύα υπέδειξε με σαφήνεια ότι η ενέργεια του λιπάσματος δεν οφείλεται στις φυτικές θρεπτικές ουσίες που περιέχει αλλά στη βιολογική του αντίδραση, η οποία τροποποιεί ριζικά τη μικροχλωρίδα του εδάφους. “Όλες αυτές οι ουσίες είναι απλώς μερικές από τις πρώτες ύλες απ’τις οποίες μπορεί να φτιαχτεί ο χούμος. Δεν μπορούν να γίνουν χούμος αν δεν πραγματοποιηθεί ο μεταβολισμός τους από τους οργανισμούς του εδάφους”.

Οι αντίπαλοι που είχε ν’αντιμετωπίσει όμως ήταν πολύ ισχυρότεροι. Οι Αυτοκρατορικές Χημικές Βιομηχανίες συνέχισαν το έργο τους απτόητες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ύψωσε το λάβαρο ο Τ.Ι. Ροντέιλ και ξεκίνησε την εκστρατεία του με το περιοδικό Οργανική Κηπουρική και Αγροκαλλιέργεια, τα αξιώματα του οποίου βρήκαν υποστήριξη στο Pay Dirt, που εκδόθηκε το 1945. Στο Έμαους της Πενσιλβάνια, ο Ροντέιλ δημιούργησε ένα πειραματικό οργανικό αγρόκτημα κι έλαβε ενεργό μέρος στη διοργάνωση οργανικών κηπουρικών συλλόγων σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τόνιζε ότι στην Κίνα η οργανική καλλιέργεια έτρεφε έναν πληθυσμό εννεακοσίων εκατομμυρίων, σχεδόν άλλων τόσων ζώων κι ότι περίπου στην ίδια έκταση αρόσιμης γης με εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών τον τριπλάσιο αριθμό χοίρων.

Χρησιμοποιούσε αναφορές από επισκέπτες της Κίνας που έλεγαν ότι δεν υπήρχαν πείνα ή φτώχεια κι όλα αυτά χωρίς τεράστιες δόσεις χημικών ουσιών εντομοκτόνων και τερατωδών πετρελαιοβόρων μηχανημάτων, αλλά μόνο με την προσεκτική ανάμειξη κάθε οργανικής ύλης και μια μέθοδο εντατικής εργασίας.

Επιστημονική υποστήριξη για τα επιχειρήματα υπέρ της οργανικής καλλιέργειας προσφέρθηκε σε έξοχη γλώσσα από έναν απ’τους πιο εξαιρετικούς εδαφολόγους που έβγαλε ποτέ η Αμερική, τον δρ. Ουίλιαμ Α. Άλμπρεχτ, πρόεδρο του τμήματος εδαφολογίας στο πανεπιστήμιο του Μιζούρι, με τέσσερα πτυχία από το πανεπιστήμιο του Ιλινόις. Πολυταξιδεμένος, είχε μελετήσει από κοντά τα εδάφη της Μεγάλης Βρετανίας, της ευρωπαϊκής ηπείρου και της Αυστραλίας, συνάγοντας συμπεράσματα πλουτισμένα από το μεγάλωμά του σαν αγροτόπαιδο. Τα εκτεταμένα πειράματά του στη φυτοκαλλιέργεια και την κτηνοτροφία, επιβεβαίωσαν τις παρατηρήσεις του σχετικά με το ότι η φθίνουσα γονιμότητα του εδάφους, οφειλόμενη σε έλλειψη οργανικής ύλης, βασικών συστατικών και ιχνοστοιχείων, έφερε την ευθύνη για κάθε ανεπαρκή συγκομιδή και παράλληλα για κάθε παθολογικό πρόβλημα ζώων που τρέφονταν ελλειμματικά από αυτό το έδαφος, χωρίς ν’αποτελεί εξαίρεση ο άνθρωπος. Τα εκφυλιστικά νοσήματα σαν αιτίες θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ανέβει από 39% στη δεκαετία 1920-29 σε 60% το 1948.

Η οργανική ύλη, είπε ο Άλμπρεχτ, θα μπορούσε να ονομαστεί κράση του εδάφους. Και μια καλή κράση, πρόσθεσε μελαγχολικά, είναι η ικανότητα, σύμφωνα με το νόημά της όπως χρησιμοποιείται στο ιατρικό επάγγελμα, ενός ατόμου να επιβιώνει παρά την ύπαρξη των γιατρών και όχι επειδή υπάρχουν. Τα έντομα και οι αρρώστιες, παρατήρησε, είναι τα συμπτώματα ενός πάσχοντος φυτού, όχι τα αίτια. “Η χρήση δηλητηριωδών ψεκασμών είναι μια πράξη απόγνωσης σε μια γεωργία που πεθαίνει. Η τοποθέτηση λιπασμάτων είναι η τέχνη τού να βάζεις αλάτι στο χώμα έτσι ώστε οι ρίζες των φυτών να τα καταφέρνουν με κάποιο τρόπο να του ξεφεύγουν!”

Συνοπτικά αυτό που διακήρυσσε ήταν ότι τα αγριόχορτα δεν είναι τίποτα άλλο από ένας γνώμονας της φύσης του εδάφους.

“Γι’αυτό το λόγο είναι λάθος να βασιζόμαστε σε ζιζανιοκτόνα για να τα εξολοθρεύσουμε, αφού οι χημικές ουσίες έχουν να κάνουν με το αποτέλεσμα κι όχι το αίτιο. Τα έντομα και τα αρπαχτικά της φύσης είναι συνεργεία καθαρισμού που τα φωνάζουμε όταν χρειάζονται και τα διώχνουμε όταν δε χρειάζονται. Οι απώλειες φυτών σε περιόδους ξηρασίας ή ψύχους δεν είναι τόσο το αποτέλεσμα της ανομβρίας ή του κρύου όσο της έλλειψης θρεπτικών ουσιών. Οι φόρμουλες ΝΡΚ (άζωτο, φώσφορος, κάλιο), όπως νομοθετήθηκαν κι εφαρμόστηκαν από το υπουργείο Γεωργίας, σημαίνουν υποσιτισμό, επιδρομές από έντομα, βακτηρίδια και παράσιτα, κατάληψη από αγριόχορτα, απώλεια καλλιεργειών σε περιόδους ξηρασίας και γενική κατάπτωση στην πνευματική διαύγεια του πληθυσμού, που οδηγεί σε εκφυλιστικά μεταβολικά νοσήματα και στον πρόωρο θάνατο”.
Η τεράστια σε όγκο βιβλιογραφία που συνοδεύει τα επιστημονικά κι εκλαϊκευμένα άρθρα του Άλμπρεχτ μαρτυρεί μια ολόκληρη ζωή ενδελεχούς επιστημονικής μελέτης τόσο της χημείας όσο και της βιολογίας του πλανήτη, εμφανίζοντας τη θεμελιακή ανάγκη διατροφής φυτών, ζώων και ανθρώπων μέσω της φροντίδας του ίδιου του εδάφους και της διόρθωσης διαιτολογικών ατελειών στην αφετηρία τους: το έδαφος.

Αν κέρδιζε τις εκλογές του 1948 ο Τόμας Ε. Ντιούι από τον Χάρι Σ. Τρούμαν, ο Μπρόμφιλντ θα γινόταν υπουργός Γεωργίας στις ΗΠΑ, με στόχο του “τον εκτροχιασμό της απολιθωματικής τεχνολογίας που είχε καταδυναστεύσει το μηχανισμό παιδείας, το ΑΥΓ και όλο τον αγροτικό Τύπο”.

Ο θρίαμβος όμως του Τρούμαν σήμαινε την πολιτική του σκόπιμου αφανισμού μικρών αγροτών από βιομηχανικά κέντρα και της εξαπόλυσης των πετροχημικών προϊόντων. Με την δημιουργία της CIA και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας από τον Τρούμαν, ειδικά εκπαιδευμένων σε “βρομιές”, οι πολυεθνικές μπόρεσαν, συχνά με την αμφίεση της AID, να επιβάλουν τις θανάσιμες χημικές ουσίες τους όχι μόνο στην Αμερική, Βόρεια και Νότια, αλλά και σε όλες τις αγορές του Τρίτου Κόσμου. Οι Ινδοί του σερ Άλμπρεχτ υπέστησαν πλύση εγκεφάλου και διαφθάρηκαν σε σημείο που πότισαν τα υγιή σπαρτά τους με κάθε είδος δηλητηρίου. Η κατανάλωση χημικών λιπασμάτων στην Ινδία ανέβηκε από 1,1 εκατομμύριο τόνους το 1966-67 σε 50 εκατομμύρια τόνους το 1978-79. (Κατά τα τέλη της δεκαετίας 1960-70 οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Παγκόσμια Τράπεζα άσκησαν πίεση στην Ινδία για να επιτρέψει σε δυτικές χημικές εταιρίες όπως η Standard Oil της Καλιφόρνιας και η International Minerals & Chemicals να χτίσουν εργοστάσια λιπασμάτων στα εδάφη της. Η συμπαιγνία αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι αγρότες λάβαιναν επιχορηγήσεις από την ινδική κυβέρνηση 10 ως 20% για λιπάσματα και 25% για γεωργικά φάρμακα επιπλέον των κυβερνητικών δανείων που έπαιρναν για να τα ξεπληρώσουν. Το αποτέλεσμα ήταν ν’ανέβει η κατανάλωση λιπασμάτων σ’ένα τμήμα της Ινδίας μεταξύ 1969 και 1979 από 3,5 σε 50 χιλιόγραμμα ανά εκτάριο).

Παρ’όλο που ο Άλμπρεχτ ήταν ο σημαντικότερος επιστημονικός υποστηριχτής της οργανικής αγροκαλλιέργειας στην Αμερική, καμιά σύγχρονη φωνή δεν έχει ακουστεί ενάντια στην κοινωνική αδικία, την περιβαλλοντολογική απάτη και την εμπορική υποκρισία σε ό,τι έχει σχέση με την αγρονομία καθαρότερα, ειλικρινέστερα και μαχητικότερα από εκείνη του Τσάρλς Γουόλτερς, Τζούνιορ. Γερμανικής καταγωγής και γεννημένος στο Κάνσας, ο Γουόλτερς επιμελείται κι εκδίδει από το 1971 ένα μηνιαίο περιοδικό που τα λέει έξω από τα δόντια, το Acres U.S.A.: A Voice for Eco-Agriculture κι όπου το Eco σημαίνει τόσο οικονομικό όσο και οικολογικό.

Με σπουδές οικονομολογίας κοντά στους ιησουίτες δασκάλους του, ο Γουόλτερς έχει αγωνιστεί σχεδόν ολομόναχος ενάντια στην κληρονομιά του Τρούμαν που θέλει τον αφανισμό του αγρότη, υποστηρίζοντας την αρχή της γεωργικής ισότητας, μιας ιδέας τόσο ευκολονόητης ώστε οι περισσότεροι οικονομολόγοι και αρθρογράφοι οικονομικών εφημερίδων να τη χαρακτηρίζουν “αφελή”. *(Καθισμένοι στο γραφείο του, στο Ρεϊτάουν του Μιζούρι, ακούσαμε τον Γουόλτερ να μιλάει στο τηλέφωνο με έναν από τους εκατοντάδες αγρότες που προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο της ισότητας και να δίνει αμέσως την εξήγηση με λίγα λόγια: “Όταν υπάρχει ανταλλαγή στο άρτιο”, είπε ο Γουόλτερς, “δηλαδή όταν ο αγρότης παίρνει το συνολικό αντίτιμο για το προϊόν του κι όχι αυθαίρετα πετσοκομμένο – σε ίση βάση με όσα χρειάστηκε να πληρώσει για ό,τι εισήγαγε στο αγρόκτημά του – τότε ευημερεί. Έχει τη δυνατότητα να εξοφλήσει τα χρέη του. Μπορεί ν’απολαύσει τα κέρδη του δικαίου. Από την άλλη πλευρά αυτής της εξίσωσης – κι εδώ δημιουργείται το πρόβλημα – θα πρέπει να πεινάσουν οι τραπεζίτες και οι δανειστές χρημάτων. Ο αγρότης δε χρειάζεται τα χρήματά τους. Οι ανά τον κόσμο εκμεταλλευτές χάνουν τη βάση τους, οι κατασκευαστές πυρομαχικών βλέπουν τα κέρδη τους να διαβρώνονται από την ειρήνη. Όταν οι βασικές πρώτες ύλες διασχίζουν σύνορα σε επίπεδα χαμηλότερα από το συνάλλαγμα στο άρτιο, ακολουθούν στρατεύματα”. Τέτοια λόγια, όσο λογικά κι αν ακούγονται σήμερα, στην εποχή του Μακάρθι θα έβαζαν σε μπελάδες αυτόν που τα ‘λεγε)*. Το σύνθημα του Γουόλτερς, “Φτηνή τροφή σημαίνει άρρωστους ή πεινασμένους ανθρώπους”, προσδίνει δραματική έμφαση στο πιστεύω του ότι με τον ίδιο τρόπο που δεν μπορεί ένας αγρότης του Κάνσας να επιτύχει ένα δίκαιο αντίτιμο για τα προϊόντα του, δεν μπορεί κι ένας Αφρικανός Ζουλού να πληρώσει για να τ’αγοράσει, εφόσον η τιμή των τροφίμων διατηρείται αυθαίρετα κάτω από την κανονική τιμή τους στην αγορά.

Το 1962, με την έκδοση του αιφνιδιαστικά αποκαλυπτικού βιβλίου Βουβή Άνοιξη της Ρέιτσελ Κάρσον, ο κόσμος συνειδητοποίησε σοκαρισμένος τον κίνδυνο της κατάστασης και τα οργανικά απέκτησαν ένα καινούργιο νόημα στην Αμερική. Είχε ασκηθεί μεγάλη πίεση στο περιοδικό The New Yorker από τις χημικές εταιρίες για να μη δημοσιεύσει τα άρθρα της, ενώ ο εκδοτικός οίκος Χόουτον Μίφλιν είχε απειληθεί με δικαστικές αγωγές για να μη βγάλει το βιβλίο της, επειδή κυκλοφορούσαν φήμες ότι ήταν κομουνίστρια *(Ο Τζακ Ντόιλ, διευθυντής Γεωργικών Προγραμμάτων για το Ίδρυμα Περιβαλλοντολογικής Πολιτικής, στο έξοχο βιβλίο του Αλλοιωμένη Σοδειά, αναφέρει ότι από τη στιγμή που το βιβλίο της Κάρσον τράβηξε την προσοχή του κόσμου στην οξεία τοξικότητα ορισμένων ζιζανιοκτόνων και στην ανεξέλεγκτη χρήση τους σε ολόκληρη τη χώρα, αρκετά μέλη της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών που ασχολούνταν με προβλήματα των γεωργικών φαρμάκων και άλλα παρεμφερή θέματα επέκριναν το βιβλίο. Ο Ι.Λ. Μπόλντουιν, πρόεδρος της επιτροπής ελέγχου παρασίτων, έγραψε μια μακροσκελή κριτική στο περιοδικό Επιστήμες. Ένα άλλο μέλος της επιτροπής ελέγχου παρασίτων, ο οικονομολόγος και εντομολόγος Τζορτζ Κ. Ντέκερ – που ασκούσε επίσης συχνά καθήκοντα συμβούλου σε χημικές βιομηχανίες – αποκάλεσε το βιβλίο “επιστημονική φαντασία” με μηνύματα ανάλογα εκείνων του τηλεοπτικού προγράμματος Ζώνη του Ημίφωτος. Σε συνεδριάσεις του Κογκρέσου, ο Μίτσελ Ρ. Ζέιβον, σύμβουλος της εταιρείας Σελ Κέμικαλ, επίσης μέλος της ακαδημαϊκής επιτροπής ελέγχου παρασίτων, χαρακτήρισε την Κάρσον σαν μια από τους “δημαγωγούς φόβου”, η εκστρατεία των οποίων ενάντια στα παρασιτοκτόνα “θα στερούσε την τροφή από ανθρώπους όλου του κόσμου”. Δυο άλλοι ακαδημαϊκοί επιστήμονες παρατήρησαν ότι το βιβλίο της Κάρσον έπασχε από άγνοια και προκατάληψη κι ότι είχε αγνοήσει τους αντικειμενικούς ελέγχους παρασιτοκτόνων από υπεύθυνα σώματα όπως η ίδια η ακαδημία!)* .

Ωστόσο, το 1963, ο δρ. Τζέρομ Βάισνερ, επιστημονικός σύμβουλος του προέδρου Τζον Φ. Κένεντι, καταθέτοντας σε μια επιτροπή που είχε συγκληθεί για να εξετάσει τα επιχειρήματα της Βουβής Άνοιξης, δήλωσε: “Η χρήση γεωργικών φαρμάκων είναι πιο επικίνδυνη κι από την ατομική ραδιενέργεια”.

Η Κάρσον είχε γράψει: “Με το δίκιο μας πανικοβαλλόμαστε από τις γενετικές συνέπειες της ραδιενέργειας… Πώς μπορούμε λοιπόν να μείνουμε αδιάφοροι για τις ίδιες συνέπειες από γεωργικές χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται ελεύθερα στο περιβάλλον;”

Το νόημα αυτής της παράξενης γλώσσας, όπως έσπευσε να παρατηρήσει ο Τσαρλς Γουόλτερς στο Acres U.S.A., έγινε καταληπτό μόνο όταν ένας Ιταλός επιστήμονας, ο Αμέριγκο Μόσκα, που είχε κερδίσει το βραβείο χημείας στην Παγκόσμια Έκθεση των Βρυξελλών, έκανε γνωστές ορισμένες εκπληκτικές διαπιστώσεις του. Ο Μόσκα τόνισε ότι οι τοξικές γεωργικές χημικές ουσίες είναι ραδιενεργομιμητικές επειδή αντιγράφουν πιστά τη φύση της ραδιενέργειας.

H ζημιά που προκαλείται από την πυρηνική ραδιενέργεια είναι ίδια με τη ζημιά που προκαλεί η χρήση τοξικών γενετικών χημικών ουσιών, είπε ο Μόσκα. Και η χρήση παρασιτοκτόνων από οργανικές συνθέσεις (Ζινέμπ, Καπτάν, Φαλτάν, κ.λπ.) προκαλεί κάθε χρόνο την ίδια ζημιά σε σημερινές και μελλοντικές γενεές με την ατομική ραδιενέργεια 29 βομβών υδρογόνου των 14 μεγατόνων – κάτι που ισοδυναμεί με τη ραδιενέργεια 14,500 ατομικών βομβών του τύπου της Χιροσίμα.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Μόσκα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1970-80 η ετήσια χρήση τοξικών γενετικών χημικών ουσιών στις Ηνωμένες Πολιτείες έφτασε περίπου τους 453,000 τόνους, προξενώντας ζημιά ανάλογη με εκείνη της ατομικής ραδιενέργειας 145 βομβών υδρογόνου των 14 μεγατόνων ή 72,000 ατομικών βομβών του τύπου της Χιροσίμα. Και με χάρτες, σχεδιαγράμματα και στατιστικές – όλα μέρος των αποκαλύψεών του – ο Ιταλός επιστήμονας απέδειξε ότι τα διανοητικά καθυστερημένα νεογνά είχαν φτάσει στο απίθανο ποσοστό του 15% επί όλων των γεννήσεων. Το συμπέρασμά του ήταν ότι η ζημιά σε φυτά, σπαρτά και στη γονιμότητα του εδάφους, σε συνδυασμό με τη ρύπανση του νερού, ήταν εκ των πραγμάτων ανυπολόγιστη. Η μέτρηση σπέρματος του μέσου Αμερικανού έχει παρουσιάσει μείωση 30% σε σύγκριση με 30 χρόνια πριν και αποδίδεται στα παρασιτοκτόνα από χλωριωμένο υδρογονάνθρακα (PCB, DDT, κ.τ.λ.), ενώ το 25% των φοιτητών στα πανεπιστήμια είναι ήδη στείροι. Αν συνεχιστεί το σενάριο με τον ίδιο τρόπο, θα δούμε την καταστροφή του αμερικανικού λαού το πολύ σε μια γενεά.
Η πλήρης έκθεση του Μόσκα κρίθηκε απόρρητη από την ιταλική κυβέρνηση και θα δημοσιευτεί μόνο μετά από 50 χρόνια – μέχρι τότε, ίσως, ελπίζεται ότι οι φοβερές φήμες για τη Μοντέντισον – κατασκευάστρια μεγατόνων λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων – θα έχουν καλυφτεί και λησμονηθεί. *(Το 1975, ο Τσέζαρε Μερτσαγκόρα ισχυρίστηκε ότι όταν ανέλαβε την προεδρία της Μοντέντισον ο προκάτοχός του του έδωσε 4 χαρτοσακούλες γεμάτες με στοιχεία για τις οικονομικές ατασθαλίες της εταιρίας)*.

Διασχίζοντας με το αυτοκίνητό του εκατοντάδες μίλια δρόμων στην ύπαιθρο, ο Γουόλτερς δεν μπορούσε να μην προσέξει τον αυξημένο αριθμό κηδειών φίλων του αγροτών, που οφείλονταν σε θανάτους από καρκίνο, και πολλά τερατόμορφα παιδιά, με παραμορφωμένα σώματα ή διανοητικά καθυστερημένα. Πενθώντας για τον πρόωρο θάνατο από καρκίνο της αδελφής του, που είχε εκτεθεί σε γεωργικές χημικές ουσίες στο εργοστάσιο που εργαζόταν, έβαλε σαν τίτλο σε ένα πρωτοσέλιδο άρθρο του: “Αξίζει να Υπάρχει η Σύγχρονη Γεωργία;”

Κι ο Γουόλτερς ήταν από τους πρώτους που αποκάλυψαν τους κινδύνους πίσω από την πολυδιαφημισμένη σήμερα ακτινοβολία τροφίμων για την εξολόθρευση των παθογόνων και την παράταση της ζωής τους πάνω στα ράφια.

“Όταν είδα την παρασκηνιακή προώθηση αυτής της διαδικασίας (είπε ο Γουόλτερς), ανέφερα τα ονόματα δεκάδων επιστημόνων που είχαν προειδοποιήσει τις αρχές για ορισμένες από τις επιπτώσεις που θα είχαν τα τρόφιμα τα οποία είχαν υποστεί ακτινοβολία: βλάβες στο έμβρυο, μειωμένη πεπτικότητα, κακοήθη λυμφώματα σε ποντικούς, μεταβολές οργάνων και άλλα πολλά. Επειδή οι παρενέργειες της κατανάλωσης τροφίμων που έχουν υποστεί ακτινοβολία για το ζωντανό ιστό είναι παρόμοιες με εκείνες της άμεσης ραδιενέργειας, τα συναφή προβλήματα, που συμπεριλαμβάνουν τη σταδιακή μείωση αντίστασης σε μολυσματικές ασθένειες, μαζί και του AIDS, άξιζαν κάποιας προσοχής, αλλά οι επικυρίαρχοι των επιστημών υπερασπίζονται την ακτινοβολία με το επιχείρημα ότι είναι φτηνή”.

Το ότι όλη αυτή η φρίκη είναι άσκοπη, περιττή και αποφευκτέα το έχουν αποδείξει σήμερα μερικοί χαρούμενοι πολεμιστές με τον αγώνα τους για την οργανική αγροκαλλιέργεια. Υγιεινές και οικονομικές εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν, αν κι ορισμένες από αυτές φαίνονται εξωπραγματικές. Για να διαπιστώσουμε τι ακριβώς είναι, ταξιδέψαμε από τη μια ως την άλλη άκρη του πλανήτη. Το βιβλίο αυτό το εκδώσαμε για να τις περιγράψουμε, μαζί μ’ένα παράρτημα για το πού και πώς μπορούν να εφαρμοστούν αυτές οι γνώσεις. Με μια μικρή προσπάθεια, ο πλανήτης μπορεί να σωθεί από την καταστροφή, τη διαφθορά, τη δηλητηρίαση και τη ρύπανση. Η Γη της Επαγγελίας δε χάθηκε για πάντα. Το μυστικό της αναγέννησής της δεν είναι θαμμένο βαθύτερα από τα πρώτα λίγα εκατοστά του εδάφους σας.

Πηγή: Μυστικά του εδάφους – Peter Tompkins and Christopher Bird

“Όσο τρεφόμαστε από άρρωστα χώματα
το πνεύμα δεν έχει το σφρίγος που χρειάζεται
για να ελευθερωθεί από τη φυλακή του σώματος”
Ρούντολφ Στάινερ

Δεν υπάρχει πλάσμα, συμπεριλαμβανομένων και αυτών των γουρουνιών, που να βρομίζει με τόση αδιαφορία την φωλιά του όση ο homo sapiens, δηλητηριάζοντας το άμεσο περιβάλλον του με σατανικά επινοημένες χημικές ουσίες και τα θανατηφόρα τοξικά υπολείμματά τους. Προορισμός όλων μας είναι ένας βάλτος από αποσυντεθειμένες ανθρώπινες σάρκες, αν δεν χρησιμοποιηθούν επειγόντως τα αντίδοτα που υπάρχουν. Χάρη σε μια θεία πρόνοια, υφίστανται, φέρνουν αποτελέσματα και, όπως περιγράφονται στις σελίδες που ακολουθούν, μπορούν ν’ αποκαταστήσουν την υγεία μας.

Το ότι νοσεί η γη – ανίατα σχεδόν – το είχε διαγνώσει από το 1912 κιόλας ο νομπελίστας δρ. Αλέξις Καρέλ. Με το βιβλίο του Άνθρωπος, Αυτός ο Άγνωστος, ο διακεκριμένος Γάλλος επιστήμονας μας προειδοποιούσε ότι από την στιγμή που βάση για κάθε μορφή ανθρώπινης ζωής είναι το έδαφος η μοναδική μας ελπίδα για έναν υγιή κόσμο εναπόκειται στην επαναφορά της αρμονίας μες στο έδαφος που διαταράξαμε με τις σύγχρονες μεθόδους αγρονομίας. Ανάλογα με το πόσο γόνιμο είναι το έδαφος, είπε ο Κάρελ, σαν σύνολο η ζωή μας θα είναι υγιής ή θα υποφέρει. Άμεσα ή έμμεσα, οτιδήποτε τρώμε έρχεται από το έδαφος.
Στην εποχή μας το χώμα είναι κουρασμένο, μισερό, άρρωστο, δηλητηριασμένο από συνθετικές χημικές ουσίες. Γι’αυτό το λόγο έχει πέσει τόσο το επίπεδο ποιότητας της τροφής κι έχει επιδεινωθεί η κατάσταση της υγείας μας. Ο υποσιτισμός αρχίζει από το έδαφος. Η ανθρώπινη υγεία βασίζεται στη σωστή διατροφή και σωστή διατροφή μπορεί να υπάρξει μόνο όταν το έδαφος είναι γόνιμο και παραγωγικό. Τα ορυκτά που υπάρχουν στο έδαφος, είπε ο Καρέλ, ρυθμίζουν το μεταβολισμό των κυττάρων σε φυτά, ζώα κι ανθρώπους. Πρωταρχική αιτία κάθε αρρώστιας είναι η απώλεια της υφιστάμενης αρμονίας μεταξύ των ορυκτών ουσιών που υπάρχουν σε απειροελάχιστες ποσότητες μέσα στην ατμόσφαιρα, στο νερό, στην τροφή, αλλά κυρίως στο έδαφος. Αν παρουσιάζουν ελλείψεις τα βασικά συστατικά του εδάφους, τις ίδιες ελλείψεις θα παρουσιάσουν η τροφή και το νερό.

Στη συνέχεια ο Καρέλ μπήκε στο ψαχνό: τα χημικά λιπάσματα δεν μπορούν να επαναφέρουν τη γονιμότητα του εδάφους. Δε συνεργάζονται με το χώμα, αλλά απορροφώνται δια της βίας από τα φυτά, δηλητηριάζοντας έτσι φυτά και έδαφος. Ζωή προσφέρει μονάχα το οργανικό λίπασμα.

Τα φυτά, είπε ο Καρέλ, είναι οι μεσάζοντες για τη διάθεση σε ζώα και ανθρώπους των στοιχείων της πέτρας που έχουν μετατραπεί από μικροοργανισμούς σε λίπασμα, έτσι ώστε να δημιουργηθούν η σάρκα, τα οστά και το αίμα. Αντιθέτως, τα χημικά λιπάσματα δεν μπορούν ούτε να βελτιώσουν το οργανικό περιεχόμενο του εδάφους ούτε να το αντικαταστήσουν. Καταστρέφουν τις φυσικές του ιδιότητες και κατά συνέπεια τη ζωή του. Όταν μπαίνουν στο χώμα, τα χημικά λιπάσματα διαλύονται και αποζητούν το φυσικό συνδυασμό με τα ορυκτά που ήδη υπάρχουν στο έδαφος. Οι νέοι συνδυασμοί παραφουσκώνουν ή παραμορφώνουν το φυτό, κάνοντάς το να χάσει την ισορροπία του. Αλλά παραμένουν μες στο έδαφος, πολλά από αυτά με μορφή δηλητηρίων.

Τα φυτά που λιπαίνονται με χημικές ουσίες μπορεί να φαίνονται εύχυμα, αλλά η πλούσια βλάστηση παράγει υδαρείς ιστούς πιο ευάλωτους σε ασθένειες, με αποτέλεσμα να υποφέρει η ποιότητα των πρωτεϊνών. Τα χημικά λιπάσματα, έγραψε ο Καρέλ, με το να αυξάνουν την αφθονία της συγκομιδής χωρίς ν’αντικαθιστούν όλα τα στοιχεία που βγαίνουν από το έδαφος, έχουν συμβάλει στη διαφοροποιημένη θρεπτική αξία των δημητριακών μας. “Όσο περισσότερο προοδεύει ο πολιτισμός, τόσο πιο πολύ απομακρύνεται από τη φυσική διατροφή”. Το διαιτολόγιό μας σήμερα αποτελείται από νοθευμένες και αποφυσικοποιημένες τροφές, που έχουν χάσει τα πολυτιμότερα βασικά συστατικά τους λόγω χρωστικής, λεύκανσης, θέρμανσης και συντήρησης. Η παστεριοποίηση του γάλατος σκοτώνει τα ένζυμα που είναι απαραίτητα για τη διατροφή μας κι αφήνει μόνο τα αποσυντεθειμένα κουφάρια των βακτηριδίων. Το γάλα είναι επίσης η δεύτερη σε μέγεθος πηγή – μετά το κρέας – υπολειμμάτων από ζιζανιοκτόνα στο αμερικανικό διαιτολόγιο. Το άσπρο ψωμί, δήθεν “εμπλουτισμένο”, χάνει το σπέρμα του που περιέχει τις ζωτικότερες θρεπτικές ουσίες τελετουργικά, σε μια σκόπιμη πράξη ευνουχισμού.

Όσοι ζούσαν πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδίως στην Ευρώπη, ξέρουν ότι το ψωμί, τα φρούτα και το κρέας δεν έχουν καμιά σχέση σήμερα με τα προπολεμικά. Η εσοδεία μας μπορεί να έχει διπλασιαστεί ή τριπλασιαστεί, αλλά η θρεπτική της ποιότητα όσο πάει και χειροτερεύει. Η οπτική εντύπωση αυτών που τρώμε έχει γίνει ο σημαντικότερος παράγοντας, παρ’όλο που οποιοσδήποτε από μας κοιτάξει λίγο προσεκτικότερα τα κοσμητικά, κρυσταλλωμένα εκθέματα των παντοπωλείων, θα καταλάβει ότι δεν είναι ζωντανότερα από τα κέρινα ομοιώματα στο μουσείο της μαντάμ Τισό.
Αφθονία δεν σημαίνει ότι η τροφή περιέχει σε επαρκείς ποσότητες τα αναγκαία συστατικά και βιταμίνες. Δε χωράει αμφιβολία, λέει ο δρ. Μέλχιορ Ντίκερς, καθηγητής βιοχημείας και οργανικής χημείας στο πανεπιστήμιο Λογιόλα, ότι ο υποσιτισμός είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα στην εποχή μας. Κάθε δυο δευτερόλεπτα ένα παιδί χάνει τη ζωή του από πείνα και εξήντα εκατομμύρια ενήλικοι πεθαίνουν κάθε χρόνο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρά την πολυδιαφημισμένη παραγωγικότητά τους σε είδη διατροφής, υποσιτίζονται σε τρομακτικό βαθμό. Και παρά το γεγονός ότι η δαπάνη ανά κεφαλή για θέματα υγείας στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι η υψηλότερη στον κόσμο, τα πρωτεία κατέχουν και στο χώρο του καρκίνου, της παχυσαρκίας, της καρδιοπάθειας και των νοσημάτων κυκλοφορικής φύσης.

Προξενεί κατάπληξη, αλλά ο δρ. Τζόζεφ Ν. Βάισμαν, επίτιμος καθηγητής στη σχολή ιατρικής του πανεπιστημίου του Λος Άντζελες, εξειδικευμένος στην προληπτική ιατρική και την ανοσολογία, ανακάλυψε, μετά από χρόνια ερευνών, ότι όλες σχεδόν οι μη μεταδοτικές ασθένειες που μαστίζουν στην εποχή μας την ανθρωπότητα έχουν πρόσφατη προέλευση, εφόσον αναπτύχθηκαν στη διάρκεια του δέκατου ένατου και εικοστού αιώνα, κι ότι τα δισεκατομμύρια δολαρίων που έχουν ξοδευτεί για έρευνες, πιο σύγχρονες διαγνωστικές τεχνικές, μεταμοσχεύσεις οργάνων, επεμβάσεις παράκαμψης της στεφανιαίας, χημειοθεραπεία, ακτινοβολία και όλα τα διάφορα φάρμακα, δεν έχουν ανακόψει σε μεγάλο βαθμό την προέλαση αυτών των θανατηφόρων ασθενειών, απλώς έκαναν πλουσιότερους τους φαρμακοποιούς και τους γιατρούς.

Ο δρ. Βάισμαν υποστηρίζει ότι οι περισσότερες από τις θανατηφόρες ασθένειες της εποχής μας οφείλονται σε τοξίνες του περιβάλλοντος, που δημιουργούνται από τη βιομηχανοποιημένη μας κοινωνία. Πολλοί γιατροί συμφωνούν, γνωρίζοντας ότι η μεγάλη αύξηση σε εκφυλιστικά νοσήματα, όπως είναι ο καρκίνος και οι καρδιοπάθειες, απτόητη παρά τις προόδους της σύγχρονης ιατρικής, προέρχεται κυρίως από την εκτεταμένη χρήση συνθετικών χημικών ουσιών στο καθημερινό μας διαιτολόγιο, συντηρητικών, εντομοκτόνων, παρασιτοκτόνων, ζιζανιοκτόνων, και πάει λέγοντας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι, λέει ο Βάισμαν, πιστεύουν ότι οι παθήσεις τους οφείλονται σε αίτια που ξεφεύγουν από τον έλεγχό τους χωρίς να ξέρουν ότι μπορούν να διαλέξουν έναν τρόπο ζωής πολύ πιο υγιεινό, διατηρώντας την ενεργητικότητα, τις ικανότητες και την πνευματική τους διαύγεια ακόμα και στον δεύτερο αιώνα του βίου τους. Πιστεύει ότι οι επιλογές διατροφής και τρόπου ζωής στις βιομηχανοποιημένες κοινωνίες μας παίζουν ένα σημαντικό ρόλο, ίσως το σημαντικότερο, στο αν θα παραμείνουμε ή όχι γεμάτοι από ζωντάνια σε προχωρημένη ηλικία.

Γενικά όμως οι γιατροί γνωρίζουν ελάχιστα για θέματα διατροφής. Ο μέσος όρος εκμάθησης σε τέσσερα χρόνια ιατρικών σπουδών φτάνει τις 2,5 ώρες ανά γιατρό. Ωστόσο ο δρ. Ρόμπερτ Σ. Μέντελσον, επίτιμος καθηγητής προληπτικής ιατρικής στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου του Ιλινόις – που χαρακτηρίζεται ως μέλος μιας μικρής αδελφότητας αφοσιωμένης στην απαλλαγή της ιατρικής από την κυριαρχία των φαρμακευτικών εταιριών – ρίχνει το λάθος στην πληθώρα παραπλανητικών πληροφοριών για θέματα διατροφής που δίνονται σε ιατρικές σχολές και πιστεύει ότι θα ήταν καλύτερα αν δε δίδασκαν καθόλου το μάθημα.

Ακόμα εκπληκτικότερο είναι το γεγονός ότι οι έρευνες του δρα Βάισμαν αποκαλύπτουν πως πολλές από τις θανατηφόρες ασθένειες αναπτύχθηκαν μόνο μέσα στα τελευταία εκατό χρόνια, κυρίως λόγω των τοξικών χημικών ουσιών που πήραν τη θέση τους στο περιβάλλον και στα τρόφιμα σαν παράγωγα της Βιομηχανικής Επανάστασης – χημικών ουσιών όπως είναι το χλώριο και οι ενώσεις του, τα παράγωγα της ανθρακόπισσας, οι φαρμακευτικές ουσίες, τα πετροχημικά προϊόντα και ούτω καθεξής.

Η εμφάνιση της βιομηχανοποίησης, με τα τεράστια σε όγκο τοξικά απορρίμματά της, συνέπεσε με την εμφάνιση πολλών από τις νέες ασθένειες. Οι πρόγονοί μας μπορεί να ζούσαν λιγότερο κατά μέσο όρο, κυρίως λόγω της βρεφικής θνησιμότητας, λέει ο Βάισμαν, αλλά, όπως οι πρωτόγονοι λαοί της εποχής μας, ήταν σχεδόν ολότελα απαλλαγμένοι από “εκφυλιστικά” νοσήματα.

Πριν εκατό χρόνια η πάθηση της στεφανιαίας ήταν κυριολεκτικά άγνωστη στην Ευρώπη και στην Αμερική. Το πρώτο ιστορικό σε ιατρικό έντυπο ήρθε στην επιφάνεια το 1910. Σήμερα είναι η κυριότερη αιτία θανάτων. Ο καρκίνος, που στην εποχή μας θεωρείται υπεύθυνος για το 3,4% όλων των θανάτων στην Ευρώπη και την Αμερική, ήταν υπεύθυνος μόνο για το 1% πριν εκατό χρόνια. Σήμερα ακόμα και τα νεογέννητα και τα πολυ μικρά παιδιά πέφτουν θύματα του καρκίνου και της λευχαιμίας. Ο διαβήτης, η τρίτη στη σειρά αιτία θανάτων, κάποτε χτυπούσε μόνο έναν στους πενήντα χιλιάδες Αμερικανούς. Τώρα χτυπάει έναν στους είκοσι.

Το νερό σε πρωτόγονα εδάφη – όπως συνέβαινε και σε ανεπτυγμένες χώρες πριν τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα – δεν χρειαζόταν απολύμανση. Όταν δεν υπάρχουν βιομηχανίες ή εργοστάσια που να αδειάζουν στο περιβάλλον τα ρυπαντικά τους απορρίμματα, τα φυτά, ό,τι ζει στο νερό κι ό,τι ζει στη στεριά δεν μολύνονται από επικίνδυνες χημικές ουσίες.

Τώρα, όχι μόνο το νερό αλλά και το έδαφος και η ατμόσφαιρα είναι παντού μολυσμένα, μια μόλυνση που μεταδίδεται από τα φυτά και τα ζώα στον άνθρωπο. Στον ανεπτυγμένο κόσμο, λέει ο Βάισμαν, δεν έχουν μείνει ούτε νερό ούτε έδαφος καθαρό. Υπάρχουν τοξίνες στο φαγητό που τρώμε, στο νερό που πίνουμε, στον αέρα που αναπνέουμε. Φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, ψάρια, πουλερικά, κρέατα, αβγά, γαλακτοκομικά προϊόντα είναι όλα μολυσμένα. Ορισμένες μάλιστα τροφές συγκεντρώνουν και μεγεθύνουν τη ρύπανση καθώς οι μεγαλύτερες ποσότητες τοξινών παρατηρούνται στο ζωικό λίπος και τη χοληστερόλη. Το μητρικό γάλα δε θα μπορούσε ποτέ να πουληθεί νόμιμα στο σουπερμάρκετ, γιατί δε θα περνούσε από τον κυβερνητικό έλεγχο ασφαλείας. Το ποσοστό μητρικού γάλατος στις ΗΠΑ που περιέχει επικίνδυνες ποσότητες DDT φτάνει στο απίστευτο ύψος του 99%.
Η προστασία από την αρρώστια, λέει ο Βάισμαν, είναι σημαντικότερη και αποτελεσματικότερη από τη μεταγενέστερη θεραπεία. Και η προστατευτική ιατρική ξεκινάει από το έδαφος.

Πηγή: Μυστικά του Εδάφους – Peter Tompkins and Christopher Bird

“Η αγάπη, η χαρά, ο φόβος, η ευχαρίστηση, ο πόνος, ο εκνευρισμός, η έκπληξη κι ένα πλήθος ακόμα ανταποκρίσεων σε διάφορα ερεθίσματα παρατηρούνται στη συμπεριφορά των φυτών όπως και στων ζώων”. Αυτά είναι τα λόγια του Σερ Τζαγκάντις Τσάντρα Μπόζε, του πρώτου Ινδού που διακρίθηκε στην σύγχρονη επιστήμη και αναγνωρίστηκε σε διεθνή πλαίσια για τις μελέτες του στην φυσική, την φυσιολογία και την ψυχολογία.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Πάτρικ Γκέντς, καθηγητή της βοτανολογίας στις Ινδίες, που έγραψε την Ζωή και το Εργο του Σερ Τζαγκάντις Τσάντρα Μπόζε, ήδη από το 1904, ο Μπόζε, με ανακοίνωσή του προς την Βασιλική Εταιρία της Αγγλίας, υπογράμμισε πως τα φυτά δεν είναι μια απλή πράσινη μάζα, αλλά ένα ζωικό σύνολο προικισμένο με ευαισθησία. Χάρη στην χρήση λεπτεπίλεπτων μηχανισμών, που κατασκεύασε ο ίδιος, όπως το περίφημο “υπερμικροσκόπιο” (crescograph), που πήρε το όνομά του, για την μέτρηση των νευρικών παλμών στα ζώα, απέδειξε πως κάθε φυτό και κάθε όργανο του φυτού εμφανίζει μια ξεχωριστή αντίδραση σε κάθε μηχανικό ερεθισμό και πραγματοποιεί φυσιολογικές εναλλαγές, παρόμοιες με αυτές που εμφανίζουν οι ζωικοί ιστοί. Πειραματίστηκε με κοινά φυτά, όπως ραπανάκια, σέλινα και κουνουπίδια, κι ανακάλυψε πως εμφάνιζαν το αίσθημα της κούρασης και της θλίψης.

Με την βοήθεια του “αντηχητικού παλμογράφου” του, που κατέγραφε την ταχύτητα μετάδοσης του παλμικού ερεθισμού, και του “σπινθηροπαλμογράφου” του, που κατέγραφε τις παλμικές δονήσεις του φυτού “τηλέγραφος” (desmodium motorium), απέδειξε την καταπληκτική ομοιότητα ανάμεσα στους παλμούς του φυτού και σ’ εκείνους της καρδιάς των ζώων.

Ακόμα, πραγματοποίησε μια σειρά από πειράματα μελετώντας τις αντιδράσεις των φυτών σε σκόπιμα τραύματα. Απο τα στοιχεία του υπερμικροσκοπίου του, που μεγέθυναν την δόνηση των παλμών δέκα εκατομμύρια φορές, ανακάλυψε πως, όταν τρυπούσε με μια καρφίτσα ένα φυτό, ο ρυθμός της ανάπτυξής του περιοριζόταν αμέσως κατά ένα τέταρτο, και χρειαζόταν κάπου δυό ώρες για να ξεπεράσει το σοκ της μικροσκοπικής πληγής. Αντίθετα, μια τομή με μαχαίρι σταματούσε την ανάπτυξη για πολύ μεγαλύτερες περιόδους.

Ο Μπόζε απέδειξε πως ένας απειροελάχιστος ηλεκτρικός ερεθισμός στο εξόγκωμα, που βρίσκεται στη βάση των φύλλων της μιμόζας (και λειτουργεί στα φυτά όπως οι μυς στα άκρα των ζώων), προκαλεί συστολές και εκτάσεις. Ένας ισχυρότερος ερεθισμός με αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο έχει σαν αποτέλεσμα όχι μόνο την υπερέκταση του μίσχου, αλλά και την απόρριψη του φύλλου. Έτσι, καθόρισε τις θετικές αντιδράσεις σαν “ευχάριστες” ή “ανώδυνες”, και τις αρνητικές, σαν “δυσάρεστες” ή “επώδυνες”.

Ανάμεσα στους αναρίθμητους επισκέπτες του Ινδού επιστήμονα, ήταν και ο λογοτέχνης και χορτοφάγος Μπέρναρντ Σω, που παρακολούθησε ένα φύλλο λάχανου, μεγεθυμένο εκατοντάδες φορές στην οθόνη, να αντιδρά δυναμικά στον πόνο και τελικά να πεθαίνει όταν ραντίστηκε με ζεματιστό νερό.

Χάρη στο υπερμικροσκόπιο του Μπόζε οι μικροσκοπικές ζωικές κινήσεις ενός καρότου παρουσιάζονταν ολοφάνερες στο ανθρώπινο μάτι. Την στιγμή που το άγγιζαν δυό φορτισμένα ηλεκτρόδια, το καρότο φανέρωνε την αντίδραση του πόνου στην οθόνη. Όταν αποκόπηκε ένα φύλλο του φυτού “τηλεγράφος” και τοποθετήθηκε στο νερό, οι “παλμοί” του λιγόστεψαν αλλά δεν έπαψαν να καταγράφονται για τις επόμενες εικοσιτέσσερις ώρες, μέχρι που το φύλλο πέθανε οριστικά. Μια νεαρή μιμόζα έδειξε σαν παράλυτη για αρκετές ώρες, όταν της αφαίρεσαν ένα τραύμα, οι ηλεκτρικές αντιδράσεις του ίδιου του φύλλου εξασθενούσαν αδιάκοπα. Τελικά, δεν παρουσίασε καμιά πλέον αντίδραση, σημάδι πως πέθανε οριστικά.

Στην Αυτοβιογραφία ενός Γιόγκι, ο Παραμχάνσα Γιογκανάντα, αναφέρει πως είδε τον Μπόζε ν’ αγγίζει μ’ ένα μεταλλικό αντικείμενο ένα σημείο του φυτού φτέρη. Παρακολουθώντας τον οργανισμό του φυτού σε μια τεράστια μεγέθυνση, παρατήρησε πως ο ρυθμός της ανάπτυξης σταμάτησε αμέσως και ξανάρχισε μόνον όταν το αντικείμενο απομακρύνθηκε. Στη συνέχεια, όταν ο Μπόζε έκοψε το φυτό μ’ ένα ξυράφι, εκδηλώθηκε ένας δυνατός σπασμός, κι ακολούθησε η τραγική αδράνεια του θανάτου. Το θέαμα που παρουσίασε η οθόνη του υπερμικροσκοπίου του Μπόζε, δεν διέφερε σε τίποτα με την παρακολούθηση του θανάτου ενός ζώου.

Τα φάρμακα προκαλούσαν ανάλογες αντιδράσεις στα φυτά όπως και στα ζώα. Τ’ αποτελέσματα μιας επίπονης μελέτης οδήγησαν σε μια τεράστια φαρμακολογία για την χρήση των διαφόρων ουσιών προς όφελος των ζώων και του ανθρώπου.

Οι έρευνες του Μπόζε κατέληξαν στην κατασκευή υπερευαίσθητων μηχανημάτων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να παρακολουθήσει την ζωή και να μετρήσει τις συναισθηματικές αντιδράσεις των φυτών που παρουσιάζουν εξαιρετική ομοιότητα με αυτές των ζώων. Ο “αντηχητικός παλμογράφος” του μπορούσε να καταγράψει απειροελάχιστους παλμούς σε φυτά, ζώα και ανθρώπους, στο καταπληκτικό χρονικό διάστημα του εκατοστού του δευτερολέπτου. Το μηχάνημα κατασκευάστηκε ειδικά για την μελέτη της συμπεριφοράς των ιστών των φυτών.

Ο Μπόζε πρόσφερε τις εφευρέσεις του στον επιστημονικό κόσμο, χωρίς κανένα προσωπικό όφελος. Δεν σκέφτηκε ποτέ του να τις εξασφαλίσει νομικά με διπλώματα ευρεσιτεχνίας, εφόσον τον ενδιέφερε η αλήθεια της φύσης πολύ περισσότερο από οποιοδήποτε υλικό όφελος. Είπε στον Παραμχάνσα Γιογκανάντα: “Οι αρχές που ακολουθούμε στην εθνική μας παιδεία αποκλείουν την βεβήλωση του πνεύματος με την χρησιμοποίηση των γνώσεων για την απόκτηση πλούτου…”. Τόνισε, ακόμα, πως το Ινστιτούτο Μπόζε στην Καλκούτα, θα έχει ανοιχτές τις πόρτες του για τους ερευνητές όλου του κόσμου, κι αυτό για να συνεχιστεί η παράδοση των Ινδιών, που αιώνες τώρα δέχονται επιστήμονες από κάθε άκρη της γης.

Ο Τζαγκάντις Μπόζε, απόκτησε τον τίτλο του Σερ, δηλαδή την ανώτατη διάκριση των υπηκόων του στέμματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, στα 1917, σαν δείγμα αναγνώρισης για τις μελέτες και τις εφευρέσεις του. Οι συμπατριώτες του τον θεωρούσαν έναν “ρίσι” (φωτισμένο σοφό). Πέθανε στα 1937, και από τότε το εκπληκτικό έργο του ξεχάστηκε από τους επιστήμονες του Δυτικού κόσμου.

Ο Μπόζε πίστευε πως ό,τι υπάρχει στον άνθρωπο υπάρχει και στα φυτά. Κάπου τριάντα χρόνια αργότερα, στα 1966, κάποιος άλλος συνέχισε τις εργασίες του, κάποιος που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε ακούσει το όνομά του.

Ο Κλήβ Μπάξτερ, πρώην ανακριτής της ΣΙΑ, από την Νέα Υόρκη, άρχισε τελείως συμπτωματικά να ενδιαφέρεται για το “δυναμικό” των φυτών. Μελέτησε τις ανακαλύψεις του Μπόζε, που έμοιαζαν αρκετά με τις δικές του, αρκετό καιρό μετά τα πρώτα του πειράματα. Ο Μπάξτερ αναγνώρισε το έργο του Ινδού σοφού, και το ανέφερε στην βιβλιογραφία του άρθρου του, με τίτλο “Αποδείξεις για Πρωτογενή Αντίληψη στην Ζωή των Φυτών”, που δημοσιεύτηκε στην Διεθνή Εφημερίδα της Παραψυχολογίας”.

Οι μελέτες του Μπάξτερ προσφέρουν ενδείξεις πως τα φυτά όχι μόνον αισθάνονται, αλλά, επιπλέον, διαθέτουν ένα είδος τηλεπαθητικής επικοινωνίας με τις υπόλοιπες μορφές ζωής. Τα πειράματά του απέδειξαν πως ένα φυτό αποτελεί ένα εξαιρετικά ευαίσθητο ον, και, παρόλο που φαινομενικά δεν διαθέτει ένα νευρικό σύστημα ανάλογο με το ζωικό, εμφανίζει μιαν εκπληκτική συναισθηματική συνοχή σε κάθε σημείο του οργανισμού του.

Χρησιμοποιώντας υπερευαίσθητα μηχανήματα, που τελειοποίησε ο ίδιος, ανακάλυψε πως τα φυτά εκδηλώνουν μια σειρά από συναισθήματα, όπως συμπάθεια, φόβο, ευχαρίστηση και ανακούφιση. Εκδηλώνουν φανερά την ικανοποίησή τους, καθώς και τα προσωπικά τους συναισθήματα απέναντι σε άλλα ζωντανά όντα, ακόμα και στους ανθρώπους. Από την στιγμή που ένα φυτό σε γνωρίζει, θα αντιδράσει σε ό,τι κι αν σου συμβεί, αδιάφορο από την απόσταση που σε χωρίζει από εκείνο.

Ο Μπάξτερ πιστεύει πως, τόσο τα φυτά, όσο κι οι άνθρωποι και τα ζώα, έχουν την ικανότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους τηλεπαθητικά, και σε τέτοιο σημείο που ποτέ άλλοτε δεν είχαμε φανταστεί. Για παράδειγμα, καταστρέφοντας έναν περιορισμένο αριθμό κυττάρων κάποιου φυτού, μεταδόθηκε ένα είδος μηνύματος για επίκληση βοήθειας σε άλλα φυτά, που κατέγραψαν στα όργανα την ίδια ακριβώς αντίδραση, παρόλο που βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση, και παρόλο που το πρώτο φυτό βρισκόταν απομονωμένο σε θάλαμο Φαραντάυ, που αποκλείει την διαδρομή ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων.

Το γεγονός, που άλλαξε οριστικά την ζωή του Μπάξτερ, συνέβη ένα πρωινό, στις 2 Φεβρουαρίου του 1966, την στιγμή που έκανε ένα διάλειμμα στο ανακριτικό γραφείο του. Ως τότε εργαζόταν για λογαριασμό της ΣΙΑ, με τον “ανιχνευτή του ψεύδους”, ένα πολύπλοκο μηχάνημα, που του επέτρεπε να διαπιστώνει κατά πόσο οι απαντήσεις των διαφόρων ατόμων, ανταποκρίνονταν ή όχι στην αλήθεια. Στο διάλειμμα αυτό, πότισε το φυλλόδεντρο της γραμματέας του και σκέφτηκε αν θα μπορούσε να μετρήσει το χρονικό διάστημα της διάδοσης του νερού, από τις ρίζες μέχρι τα φύλλα. Αποφάσισε να πειραματιστεί με το γαλβανόμετρο του “ανιχνευτή” του.

Ο “ανιχνευτής ψεύδους” είναι ένας υπολογιστής πολλαπλών μετρήσεων. Την ώρα που υποβάλλονται ερωτήσεις στο ανακριμένο άτομο, ο “ανιχνευτής” μετράει τον σφυγμό του, τον ρυθμό της αναπνοής, την πίεση και την εφίδρωση. Κάθε αλλαγή στους φυσιολογικούς αυτούς ρυθμούς λέγεται “επιδερμική γαλβανική αντίδραση” ή “ψυχογαλβανική αντίδραση” (PGR). Από την μελέτη των πολύπλοκων αντιδράσεων μπορούν να βγουν ορισμένα συμπεράσματα κατά πόσο το άτομο που ανακρίνεται απαντά με ειλικρίνεια ή όχι στις ερωτήσεις. Ο Μπάξτερ, τοποθέτησε τα ηλεκτρόδια του “ανιχνευτή” στα φύλλα του φυτού. Οι μικροηλεκτρικές αντιδράσεις καταγράφονταν στην συνέχεια με μια υπερευαίσθητη βελόνα σ’ έναν διαγραμμισμένο κύλινδρο χαρτιού. Ο Μπάξτερ πίστευε πως μόλις το νερό θα έφτανε στο φύλλο ο ρυθμός των μικροηλεκτρικών αντιδράσεων θα έπεφτε κάτω από το επίπεδο που παρατήρησε την στιγμή της σύνδεσης. Κατάπληκτος παρατήρησε πως συνέβη το αντίθετο. Η καταγραφή πάνω στο διάγραμμα του μηχανήματος, έμοιαζε με αυτή του ανθρώπου, την στιγμή που κατέχεται από έντονα συναισθήματα. Αλλά πώς συνέβαινε να δείξει το φυτό συναισθηματική αντίδραση;

Το φαινόμενο του προκάλεσε το ενδιαφέρον κι αποφάσισε να το μελετήσει βαθύτερα, οργανώνοντας μια σειρά από πειραματισμούς. Στην αρχή βούτηξε την άκρη ενός φύλλου σ’ ένα φλυτζάνι με ζεστό καφέ. Δεν παρατήρησε καμιά αντίδραση. Σκέφτηκε τότε να κάψει το φύλλο μ’ ένα σπίρτο. Αλλά ακριβώς την στιγμή που σκέφτηκε να κάψει το φυτό, παρατήρησε στο μηχάνημα μια έντονη ψυχογαλβανική αντίδραση. Δεν είχε καν πλησιάσει το φυτό με το κουτί τα σπίρτα στο χέρι του!
Στην συνέχεια πραγματοποίσηε ένα άλλο πείραμα. Έβρασε σ’ ένα κατσαρολάκι νερό, κι άρχισε να ρίχνει μέσα του ζωντανές γαρίδες. Κάθε φορά που μια γαρίδα πέθαινε στο ζεματιστό νερό, το φυτό υπαγόρευε στο μηχάνημα μια έντονη αντίδραση. Κατάπληκτος από τις ανακαλύψεις του, σκέφτηκε μήπως τα κύτταρα ενός ζωντανού οργανισμού έχουν την ικανότητα να εκπέμπουν σήματα απελπισίας, που γίνονται αντιληπτά από άλλα ζωντανά κύτταρα. Ωστόσο, ο τρόπος που πραγματοποιούσε τα πειράματά του ήταν πρωτόγονος, κι έτσι αποφάσισε να τους δώσει περισσότερο επιστημονικό χαρακτήρα, αφαιρώντας από την όλη διαδικασία τον παράγοντα “άνθρωπος”.
Κατασκεύασε έναν αυτόματο μηχανισμό, που σε τυχαία διαστήματα έριχνε μέσα στου καυτό νερό τις ζωντανές γαρίδες. Τόσο οι αντιδράσεις του φυτού, όσο και οι φάσεις του “εκτελεστή των γαρίδων”, καταγράφονταν από αυτόματα μηχανήματα. Για να εξασφαλίσει την σοβαρότητα του πειράματος, ο Μπάξτερ, προσκάλεσε διάφορους επιστήμονες να το παρακολουθήσουν και να το ελέγξουν.

Τοποθέτησε ηλεκτρόδια, σε τρία διαφορετικά φυτά απομονωμένα σε χωριστά δωμάτια, μακριά από τον αυτόματο εκτελεστή των γαρίδων.

Μελετώντας την άλλη μέρα τις καταγραφές των ψυχογαλβανικών αντιδράσεων των φυτών, διαπίστωσε μια έντονη αντίδραση την στιγμή του θανάτου της κάθε γαρίδας.

Το πείραμα επαναλείφθηκε πολλές φορές, με τον ίδιο αυτοματισμό και με διαφορετικά φυτά. Τ’ αποτελέσματα όμως ήταν πάντα τα ίδια. Πέντε ή επτά δευτερόλεπτα μετά το βούτηγμα της κάθε γαρίδας στο ζεματιστό νερό, ο “ανιχνευτής” κατέγραφε μια έντονη ψυχογαλβανική αντίδραση στο κάθε φυτό. Ο Μπάξτερ πιστεύει πως το μαναδικό της αίτιο ήταν ο θάνατος της γαρίδας.

Σε επτά συνεχή πειράματα, τα φυτά παρουσίασαν την ίδια ακριβώς αντίδραση, την στιγμή του θανάτου της γαρίδας. Στον στατιστικό υπολογισμό ο παράγνοντας “τύχη” ήταν σχεδόν μηδενικός.

Τα παραπάνω πειράματα επαναλήφθησαν πολλές φορές με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιστημονική αντικειμενικότητα, κι όταν πια ο Μπάξτερ βεβαιώθηκε για το γεγονός του φαινομένου, δημοσίευσε τ’ αποτελέσματα της μελέτης του.

Φαίνεται πως ο δεσμός επικοινωνίας, που διαπίστωσε ο Μπάξτερ, υπάρχει ανάμεσα σε όλα τα είδη των ζωντανών όντων. Μια σειρά από τυχαία επεισόδια τον οδήγησαν σε καινούργιες διαπιστώσεις. Παρατήρησε πως όταν ο σκύλος του, ράτσας ντόπερμαν, περνούσε εμπρός από τα φυτά, εκείνα εκδήλωναν μια αντίδραση, που σε ανθρώπινα μέτρα μεταφράζεται σαν ανησυχία.
Θέλοντας να διαπιστώσει αν τα συναισθήματα του σκύλου μπορούσαν να μεταδοθούν από μεγάλη απόσταση στα φυτά, εγκατέστησε ένα δυνατό ξυπνητήρι πάνω από το στρώμα του ζώου. Το ζώο αντιδρούσε στον οξύ ήχο και έφευγε από το δωμάτιο. Σε λίγο δημιουργήθηκε ένα ψυχολογικό υποκατάστατο. Πέντε δευτερόλεπτα πριν χτυπήσει το ξυπνητήρι ακουγόταν ένα ανεπαίσθητο “κλικ”, από τον μηχανισμό του. Ο σκύλος, μόλις το άκουγε, έτρεχε να φύγει, σίγουρος για το τι θ’ ακολουθούσε. Σ’ ένα μακρινό δωμάτιο τα φυτά αντιδρούσαν την ίδια στιγμή λες και αντιλαμβάνονταν την ανησυχία του ζώου.

Η απόσταση δεν παρουσιάζει κανένα εμπόδιο στην τηλεπαθητική αντίδρση των φυτών. Ένας φίλος εμπιστεύθηκε στον Μπάξτερ το φυτό του, φεύγοντας για ταξίδι. Ο Μπάξτερ το συνέδεσε αμέσως με τα μηχανήματά του. Παρατήρησε μια έντονη αντίδραση την στιγμή που ο κάτοχος του φυτού εκδήλωσε μια συναισθηματική ανησυχία, την στιγμή που το αεροπλάνο του προσγειωνόταν μίλια μακριά, στο αεροδρόμιο του Τσιντσιννάτι.

Ο Μπάξτερ, κατάλαβε πως τα φυτά συνδέονται με τον άνθρωπο που τα περιποιείται, κι άρχισε να καταμετρά τις αντιδράσεις τους με συντονισμένα χρονόμετρα. Παρατήρησε πως τα φυτά του εκδήλωναν ανησυχία κάθε φορά που ο ίδιος διάβαζε μια εκπληκτική είδηση στις εφημερίδες, που κρέμονταν έξω από το κατάστημα ενός εφημεριδοπώλη ή όταν κινδύνευε να χτυπηθεί από κάποιον απρόσεκτο αυτοκινητιστή. Αντίστοιχες αντιδράσεις χαράς κατέγραψαν τα μηχανήματα κάθε φορά που αποφάσιζε να γυρίσει στο εργαστήριο, αδιάφορα από την απόσταση που τον χώριζε από αυτό.

Τα επόμενα χρόνια προβληματίστηκε ακόμα περισσότερο εφόσον διαπίστωσε και πείστηκε σιγά σιγά πως τα φυτά εκδήλωναν ένα είδος αγάπης προς το πρόσωπό του. Εκδήλωναν ακόμα αποστροφή ή και φόβο για όποιον ήθελε να τους κάνει κακό. Χρησιμοποίησε τον βοηθό του Μπόμπ Χένσον, στον ρόλο του “κακού”, και παρατήρησε εκδηλώσεις αντιπάθειας, κάθε φορά που ο Μπόμπ τα πλησίαζε, έστω κι αν δεν τους προκαλούσε κάποιο κακό άμεσα.

Παρατήρησε, ακόμα, πως τα φυτά εκδήλωναν μεγαλύτερη ευαισθησία στον άνθρωπο παρά σε οποιαδήποτε άλλη ζωική μορφή. Είδε πως εκδήλωναν της συμπάθειά τους με την νέκρωση των ανθρώπινων κυττάρων. Αμέτρητες φορές, ο Μπάξτερ, έκοψε το δάχτυλό του μπροστά τους. Τα φυτά εκδήλωσαν αμέσως την συμπόνοια τους.

Πρόσφατα, ο Δρ. Ρόμπερτ Μίλλερ, καθηγητής της χημικής μηχανολογίας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Γεωργίας, στην Ατλάντα, πήρε μέρος σε μια σειρά πειραματικών επιδείξεων του Μπάξτερ, για το κοινό της πόλης αυτής. Και δήλωσε: “Ένας από τους θεατές πρόσφερε το φυτό του για “πειραματόζωο”. Ο Μπάξτερ το σενέδεσε αμέσως με τα ηλεκτρόδια του “ανιχνευτή” του, και όλοι είδαμε την εγγραφή, που, όπως μας εξήγησε, ανταποκρίνεται σ’ αυτήν του ανθρώπου, όταν αισθάνεται άνετα και ήρεμα. Στην συνέχεια, πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από πειράματα. Στο πρώτο, ο Μπάξτερ, ζήτησε από τον κάτοχο του φυτού, να του κόψει το δάχτυλό του μ’ ένα ξυράφι. Εκείνος δέχτηκε, και το φυτό βρισκόταν σε απόσταση δυο περίπου μέτρων. Δεν αντέδρασε έντονα την στιγμή που το ξυράφι χάραξε μια μικρή γραμμή στο δέρμα του κατόχου του, αλλά δεν συνέβη το ίδιο την επόμενη στιγμή, που ο Μπάξτερ έχυσε πάνω στην μικροσκοπική πληγή λίγο ιώδιο. Ο Μπάξτερ εξήγησε πως τα ζωντανά κύτταρα καταστρέφονται με το ιώδιο, και τα φυτά συλλαμβάνουν το μήνυμα του θανάτου τους”.

Στο πείραμα με τις γαρίδες η αντίδραση έπαυε να εκδηλώνεται όταν το ίδιο φυτό έπαιρνε πολλές φορές μέρος στην ίδια δοκιμασία. Ήταν σαν να συνήθιζε τον θάνατο των γαρίδων. Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με τις ανταποκρίσεις τους στα διάφορα συμβάντα της ζωής των ανθρώπων. Αυτές δεν σταματούσαν, ακόμα κι αν το ίδιο φυτό χρησιμοποιήθηκε αμέτρητες φορές. Πάντα αντιδρούσε στα πάθη του κατόχου του με την ίδια ένταση.

Όταν ο Μπάξτερ έκανε τις πρώτες ανακαλύψεις του, σκέφτηκε αν τα φυτά θα παρουσίαζαν μια κάποια αντίδραση στον θάνατο του κατόχου τους. Το επάγγελμά του τον έκανε να ενδιαφέρεται για κάθε έγκλημα, κι έτσι σκέφτηκε μήπως τα φυτά θα μπορούσαν όχι μόνο να εκδηλώσουν την θλίψη τους για τον θάνατο του κατόχου, αλλά και την αντιπάθειά τους στο πρόσωπο του δολοφόνου. Βέβαια, ήξερε πολύ καλά πως κανένα δικαστήριο δεν θα αναγνώριζε ποτέ την αντίδραση ενός φυτού σαν πειστήριο για την ταυτότητα του δολοφόνου, αλλά είχε ελπίδες ν’ αποδείξει πως η σκέψη του ήταν σωστή, εφόσον είχε ήδη διαπιστώσει, ότι τα φυτά ήταν σε θέση ν’ αναγνωρίζουν τον “φονιά” ενός άλλου φυτού.

Έτσι οργάνωσε ένα πείραμα, που η περιγραφή του θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα. Τοποθέτησε δυό διαφορετικά φυτά σ’ ένα δωμάτιο. Διάλεξε έξι εθελοντές και τους έδεσε τα μάτια. Όλοι τους τράβηξαν ένα διπλωμένο χαρτί από ένα καπέλο σαν κλήρο, και μπήκαν στο δωμάτιο με τα φυτά. Ο ένας από τους κλήρους καθόριζε τον δολοφόνο. Αυτός έπρεπε να ξεριζώσει το ένα από τα φυτά, να το πετάξει στο έδαφος και να το ποδοπατήσει.

Όταν οι εθελοντές μπήκαν στο δωμάτιο, έβγαλαν τους κεφαλόδεσμους και διάβασαν του κλήρους. Οι πέντε βγήκαν έξω και ο έκτος ξερίζωσε και ποδοπάτησε το φυτό. Στην συνέχεια, βγήκε και συνάντησε τους άλλους. Ο Μπάξτερ βρισκόταν στο μεταξύ σ’ ένα άλλο δωμάτιο, και αγνοούσε ποιος ήταν ο “δολοφόνος”. Ξαναγύρισε στο δωμάτιο με τα φυτά, και συνέδεσε το γερό με τα μηχανήματά του. Αυτό έπρεπε ν’ αποκαλύψει τον εγκληματία. Έφερε τους έξι εθελοντές, τον έναν μετά τον άλλον, εμπρός στο φυτό. Όταν ο “δολοφόνος” έφτασε εμπρός στο φυτό, η βελόνα του μηχανήματος αναπήδησε. Με ποιο τρόπο όμως το φυτό αναγνώρισε τον άνθρωπο που κατέστρεψε το άλλο φυτό;

Πραγματοποίησε ένα άλλο πείραμα. Ζήτησε από έναν εθελοντή να ξεριζώσει ένα από τα τρία λαχανικά που τοποθέτησε στην σειρά και τα συνέδεσε με τα μηχανήματά του. Στην συνέχεια, ο εθελοντής πέταξε το ξεριζωμένο λαχανικό σε ζεματιστό νερό. Το παράξενο όμως ήταν πως, πριν καν ο εθελοντής αγγίξει το λαχανικό, η καταγραφή στο μηχάνημα έδειξε πλήρη αδράνεια, σαν το φυτό να… λιποθύμησε. Ήξερε από πριν τι θα του συμβεί!

Ακόμα, ο Μπάξτερ, διαπίστωσε πως τα φυτά συντονίζονται με ορισμένα άτομα και τα προτιμούν από άλλα. Σε μια αίθουσα γεμάτη παρατηρητές, είδε κατάπληκτος πως το φυτό εξέπεμπε ένα σήμα, παράλληλο με τον χτύπο της καρδιάς ενός από τους παρατηρητές. Τώρα, ο λόγος που έκανε το φυτό να συντονιστεί με το συγκεκριμένο άτομο, παραμένει μυστήριο.

Πειραματίστηκε με τριάντα διαφορετικά είδη φυτών, και παρατήρησε πως όλα διέθεταν τις ίδιες ικανότητες αντίληψης. Ακόμα, μαγειρεμένα ή σάπια χορταρικά και φρούτα εκπέμπουν ασθενικά σήματα, που δεν τα εμποδίζει κανένα γνωστό μέσο ηλεκτρομαγνητικής μόνωσης. Σύμφωνα με τα λόγια του Μπάξτερ: “Φαίνεται πως υπάρχει μια άλλη διάσταση, επιστημονικά ανεξήγητη, όπου οι πληροφορίες μεταδίδονται από το ένα σημείο στο άλλο, χωρίς να ξοδεύουν χρόνο για την μετάβασή τους”.

Αν λοιπόν τα φυτά διαθέτουν αντίληψη και αισθήματα, ο άνθρωπος ενεργεί σαν φονιάς, τρώγοντάς τα; Και τι συμβαίνει όταν κόβει το γρασίδι ή όταν κλαδεύει τα δέντρα; Ο Μπάξτερ οργάνωσε μια σειρά από πειράματα για να μελετήσει τις αντιδράσεις των φυτών στις συγκεκριμένες περιπτώσεις.

Τα φυτά δεν έδειξαν δυσαρέσκεια από το κόψιμο της χλόης ή από το κλάδεμα μιας τομάτας για κατανάλωση. Ο Μπάξτερ πιστεύει πως η αφαίρεση αυτή έχει την συγκατάθεση του φυτού, εφόσον το τελευταίο θεωρεί τον μερικό ακρωτηριασμό απαραίτητο για την ανάπτυξή του. Δεν αποκλείεται να γνωρίζουν κατά κάποιον τρόπο τον προορισμό τους και αισθάνονται ικανοποίηση όταν τον εκπληρώνουν. “Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο θάνατος έρχεται σαν το φυσικό αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας, και τα φυτά έχουν συνείδηση του γεγονότος”, λέει ο Μπάξτερ.

Θεωρεί το σύνολο των πειραματισμών του σαν παρατηρήσεις, και μέχρι τώρα έχει δημοσιεύσει μόνο το πείραμα με τις γαρίδες. Προχωρεί με την συνείδηση πως τα πειράματά του δεν αποδεικνύουν για την ώρα τίποτα το συγκεκριμένο, κι ωστόσο τα συνεχίζει παρά την κριτική ορισμένων επιστημόνων. Δεν είναι λίγοι αυτοί που απορρίπτουν την πίστη του, ότι κάθε μορφή ζωής σε κυτταρικό επίπεδο διαθέτει ένα είδος πρωτογενούς αντίληψης.

Η πρωτογενής αντίληψη είναι, για την ώρα, ένα ακαθόριστο σύστημα αισθήσεων. Υπάρχουν ενδείξεις πως χαρακτηρίζει κάθε μορφή κυτταρικής ζωής, και με τρόπο που ξεπερνά τους φυσικούς νόμους με τον τρόπο που τους αντιλαμβανόμαστε. Κι ίσως ακόμα, αυτή καθεαυτή η ζωή να βρίσκεται πέρα από τα κυτταρικά επίπεδα, στην ανόργανη ύλη των μετάλλων, των ορυκτών και του τριπλά αποσταγμένου νερού.

Δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος της κριτικής που διατυπώθηκε, ξεκινά από το γεγονός πως ο Μπάξτερ δεν διαθέτει κανένα πανεπιστημιακό δίπλωμα. Ωστόσο, είναι περισσότεροι από 7000 οι άνθρωποι με πανεπιστημιακά διπλώματα που ζήτησαν πληροφορίες για τις εργασίες του, και περισσότερα από είκοσι πανεπιστημιακά εργαστήρια επαναλαμβάνουν τα πειράματά του.

Ο Δρ. Αριστείδης Έσσερ, ένας γιατρός ολλανδικής καταγωγής, που εργάζεται στο τμήμα ερευνών του Νοσοκομείου Ρόκλαντ Σταίητ, στο Όραντζμποργκ, της Νέας Υόρκης, βρέθηκε από την αρχή ανάμεσα στους επιστήμονες που υποστήριξαν τις εργασίες του Μπάξτερ. Στα 1968, επανέλαβε ένα μέρος από τα πειράματά του, και κατέληξε στα ίδια συμπεράσματα. Στην συνέχεια, δήλωσε στον ανταποκριτή του περιοδικού Psychic, Τζων Γουάτι: “Επιβεβαίωσα τις παρατηρήσεις του Μπάξτερ”. Όταν ο δημοσιογράφος τον ρώτησε αν μπορούσε να δώσει στα φαινόμενα μια διαφορετική εξήγηση, η απάντησή του ήταν κατηγορηματική: “Όχι!”. Δεν κατάφερε ακόμα να πραγματοποιήσει πιο περίπλοκα πειράματα, αλλά ελπίζει πως κάποια μέρα κάποιος άλλος θα το κάνει. “Είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση”, κατέληξε.

Πηγή: Οι μυστηριώδεις δυνάμεις των φυτών – Brett L. Bolton (εκδόσιες Ωρόρα)